Διδακτική της Γλώσσας, σημειώσεις

1. Πώς αντιμετωπίζεται η πολιτισμική αποστέρηση από τον Hoyles;

Πολιτιστική αποστέρηση είναι το αποτέλεσμα της διαφορετικής αφετηρίας από την οποία ξεκινάνε τα παιδιά των διάφορων κοινωνικών τάξεων στις δυτικές κοινωνίες, σε σχέση με την μάθηση.

Αντισταθμιστική εκπαίδευση είναι η προσπάθεια για την "εξομάλυνση" αυτής της "κοινωνικής  αδικίας".

Ο Hoyles στέκεται κριτικά απέναντι στις έννοιες της πολιτιστικής αποστέρησης και της αντισταθμιστικής εκπαίδευσης για τους εξής λόγους:

1. Η πολιτιστική αποστέρηση στην Αμερική μελετήθηκε από ψυχολόγους κι όχι από κοινωνιολόγους.
2. Οι φιλελεύθεροι και οι αμφισβητίες πίστεψαν ότι καταπολεμώντας τον ρατσισμό και τον μύθο της ευφυΐας θα καταπολεμούσαν τις ανισότητες
3. Οι συντηρητικοί είδαν την αντισταθμιστική αγωγή σαν ένα μέσον να ελέγξουν την κοινωνία, στη βάση της στήριξης της κοινωνικής αποστέρησης
4. Παιδιά από στερημένο κοινωνικό περιβάλλον, έρχονται στα σχολειά χωρίς τη δυνατότητα λεκτικής επικοινωνίας που απαιτείται.
5. Οι μειονότητες έχουν μεγάλη πολιτιστική υστέρηση.
6. Η φτώχεια είναι βασική αιτία των πολιτιστικών υστερήσεων
7. Ανάλογα με τις περιοχές τα παιδιά δεν έχουν αφηρημένη σκέψη αλλά εν τούτοις είναι πολύ έξυπνα
8. Οι επινοήσεις των σχολείων που φέρνουν σε σύγκρουση διαφορετικές παραδόσεις.

Κύριες επισημάνσεις:

1. Η έλλειψη κοινωνικής μελέτης του όλου θέματος
2. Η έλλειψη επισήμανσης της αλληλεπίδρασης που έχει το πολιτιστικό στοιχείο των διάφορων διεργασιών
3. Η έλλειψη προσδιορισμού της κοινωνικής παθολογίας που πρέπει να εξετάσει η έρευνα σ' όλες τις μορφές της κοινωνικής και επιστημονικής διάστασης.

Η αδυναμία της πολιτιστικής ουδετερότητας -που εφαρμόζεται στα δυτικά εκπαιδευτικά συστήματα και κυρίως στην Αμερική- είναι η τάση να θεωρεί τις συνθήκες της φτώχειας σαν άσχετες με το πρόβλημα. Πιστεύεται ότι η κουλτούρα των φτωχών είναι σημαντική, μόνο η φτώχεια πρέπει να εξαφανιστεί. Πώς γίνεται όμως να υπάρχει το ένα χωρίς το άλλο; Αυτό είναι ένα εσκεμμένο ψέμα, για την διατήρησή της.

Επίσης υπάρχει δυσδιάκριτο όριο στο ποιος ανήκει στην κατώτερη τάξη. Το λάθος εδώ βρίσκεται στην ανθρωπολογική άποψη που διαχωρίζει τις κουλτούρες, ενώ θα έπρεπε να ελέγχει τις σχέσεις που έχουν μεταξύ τους.

Οι αμερικάνοι αντιμετωπίζουν έτσι το ζήτημα γιατί αν μιλούσαν όχι για την ίση αξία των τάξεων αλλά για την ίση αλλοτρίωσή τους, τότε θα έπρεπε να καταργήσουν το παθολογικό ταξικό μοντέλο της καταπιεστικής κοινωνίας τους.

2. Θέσεις Bernstein για τη σημασία της κοινωνικοποίησης στη γλώσσα:

Όταν το άτομο εισέρχεται σε μια συγκεκριμένη ομάδα επηρεάζεται από τον κώδικα επικοινωνίας της ομάδας παρά από τα γονίδιά του. Για τη διδασκαλία του κώδικα μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο ο επιτακτικός όσο και ο παρωθητικός (παροτρυντικός) τρόπος.

3. Ποια είναι η σημασία της αναδυόμενης γραφής;

Τα νέα επιστημονικά δεδομένα, δείχνουν ότι τα παιδιά μπορούν να γράφουν από 3 ετών, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι μπορούν και να διαβάσουν και ασφαλώς δεν σημαίνει ότι το παιδί μπαίνει στην μαθησιακή διαδικασία.

Στα παλιά νηπιαγωγεία έκαναν το λάθος να προσπαθούν να διδάξουν γραφή με την αυταρχική μέθοδο. Σήμερα το νηπιαγωγείο έγινε πιο μαθητοκεντρικό και με πιο ελκυστική ατμόσφαιρα, ενώ αναπτύσσεται σ' ένα κλίμα που μιμείται την πρωτογενή ομάδα, (οικογένεια).

Η αναδυόμενη γραφή είναι η γραφή που αναπτύσσει το παιδί στην πρώιμη ηλικία.

Το γράψιμο περιλαμβάνει τόσο το φωνητικό - φθογγολογικό περιεχόμενο όσο και τον επικοινωνιακό χαρακτήρα του και δεν πρέπει να επιβάλλεται στο παιδί η στυλιζαρισμένη γραφή της πρώτης δημοτικού με τα κουλουράκια και τα μπαστουνάκια.

Ο δάσκαλος πρέπει να ενθαρρύνει την αναδυόμενη γραφή και ανάγνωση με παιγνιώδη τρόπο και όταν κρίνει απαραίτητο να χρησιμοποιεί την οικοδομική γραφή, το αργό και ορθό δηλαδή γράψιμο, για να δώσει στα παιδιά το ερέθισμα που χρειάζονται να μιμηθούν.

Όλα τα παραπάνω συνοψίζονται στα εξής χαρακτηριστικά του αναδυόμενου γραψίματος:

• - Δεν είναι μόνο σχηματικές γραφικές παραστάσεις
• - Μπορεί να είναι και ζωγραφικό σχέδιο και κάθε άλλη γραφοκινητική έκφραση του παιδιού που δεν οριοθετείται σε αλφαβητικό στυλ
• - Αποτελεί έναν ελεύθερο μηχανισμό εξοικείωσης με την μετατροπή της ηχητικής εικόνας σε γραφική
• - Το στυλ που πρέπει να χρησιμοποιήσει το παιδί κατά τη γραφή του μηνύματός του είναι ή ελεύθερο τελείως ή τυποποιημένο Τα παιδιά μαθαίνουν σιγά-σιγά τι είναι να απαντάς στους άλλους ή ακόμα να διατυπώνεις μια κατανοητή σκέψη
• - Δεν τα απασχολεί το ενδιαφέρον για αλφαβητικό γράψιμο
• - Οι ανάγκες τους καλύπτονται με ορνιθοσκαλίσματα
• - Καλλιεργείται η δημιουργική -κριτική- διαλεκτική σκέψη
• - Διδάσκει κανείς δεξιότητες χωρίς να διδάσκει
• - Ο δάσκαλος δεν παρεμβαίνει ποτέ διορθωτικά

4. Τί πρέπει να γίνει με την αναδυόμενη και την πρώιμη γραφή;

Το παιδί μέσα από την ιχνογραφία και τη ζωγραφική περνάει το μήνυμα ότι μπορεί να επικοινωνήσει με το δάσκαλο. Η προσέγγιση γίνεται με 4 τρόπους:

•   - Ο δάσκαλος περιγράφει μια εικόνα και καλεί τα παιδιά να τη ζωγραφίσουν
•   - Ζητά από τα παιδιά να ζωγραφίσουν κάτι δικό τους
•   - Υπαγορεύουν τα παιδιά και γράφει ο δάσκαλος.
•   - Αντιγράφουν τα παιδιά αυτά που έχει γράψει ο δάσκαλος στον πίνακα.

Όλα αυτά γίνονται για να καταλάβουν ότι υπάρχει τρόπος να επικοινωνήσουν και γραπτώς και ότι ο προφορικός λόγος μπορεί να καταγραφεί. Είναι σημαντικό να αναπτύσσεται ο διηγηματικός λόγος για να αναπτύσσεται η αίσθηση της χρονικής ακολουθίας. Επίσης το γραπτό πρέπει να είναι καθαρό και ευανάγνωστο.

Ο εκπαιδευτικός πρέπει να βοηθήσει το παιδί:

• Να πετύχει το σωστό σχηματισμό των γραμμάτων.
• Να υπάρχει συνέπεια στο γραφικό χαρακτήρα (να γράφει δηλαδή αυτά που ακούει)
• Να γράφει πάντα με τον ίδιο τρόπο (ρεαλιστική γραφή)
• Να γράφει χωρίς να σηκώνει το μολύβι.

Συνιστάται να γίνεται πρώτα η διδασκαλία των μικρών γραμμάτων και μετά των κεφαλαίων. Δεν έχει αποδειχτεί η χρησιμότητα των τετραδίων με γραμμές ή χωρίς.

Τα αριστερόχειρα παιδιά δυσκολεύονται πολύ να γράψουν. Υπάρχουν γι' αυτά ειδικά στυλό και μύτες για μολύβια. Το χαρτί πρέπει να γέρνει προς τ' αριστερά κι όχι προς τα δεξιά ή όρθια.

Ο σωστός γραφικός χαρακτήρας και η σωστή γραφή των γραμμάτων εξακολουθούν να παραμένουν σημαντικά για το σχολείο

α. Η συλλαβική μέθοδος διδασκαλίας της πρώτης ανάγνωσης

α. Σύνδεση γραπτού με προφορικό λόγο.

Είναι μια μέθοδος που απευθύνεται σε παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες. Παίρνουμε μια πρόταση, πχ "Η Άννα κρατά την ομπρέλα". Την αναλύουμε ακουστικά σε λέξεις. Στη συνέχεια οπτικοποιούμε τη φράση σε αφηρημένη μορφή τραβώντας γραμμούλες ανάλογα με το μήκος της κάθε λέξης. Δηλ:

Η Άννα κρατά την ομπρέλα.

__ _____ ___ __ _______

Στη συνέχεια χωρίζουμε ακουστικά σε συλλαβές και τις οπτικοποιούμε κι αυτές:

Η Α ννα κρα τα την ο μπρε λα

__ __ __ __ __ __ _ ____   __

β. Συστηματική εργασία στην ανάγνωση και γραφή

Εδώ απομονώνουμε μια λέξη πχ. "ομπρέλα", τη χωρίζουμε σε συλλαβές, απομονώνουμε τη συλλαβή που μας ενδιαφέρει και κάνουμε οπτικοποίηση:

ο μπρελα

__ _______

Γράφουμε το ό κάτω από τη γραμμούλα του και δείχνουμε την αντίστοιχη κάρτα με την εικόνα και το γράμμα.

Στις πρώτες μέρες μαθαίνουν ένα φωνήεν, μετά σύμφωνο + φωνήεν και τέλος δύο σύμφωνα + φωνήεν.

5. Η μέθοδος ανάγνωσης P. Freir

Συνιστάται για αναλφάβητους ενήλικες.

Παίρνουμε τη λέξη για παράδειγμα "μητέρα" και κάνουμε μια συζήτηση για το συγκεκριμένο θέμα και στη συνέχεια την παρουσιάζουμε γραμμένη σε καρτέλα. Τη χωρίζουμε σε συλλαβές και την πρώτη συλλαβή την μεταλλάσσουμε: μα, με, μι, μη, μο κτλ. Ύστερα αντιστοιχούμε το σύμφωνο μ με όλα τα φωνήεντα.

Το ίδιο κάνουμε και με την επόμενη συλλαβή κ.ο.κ. Μετά βάζουμε να διαβάσουν προτασούλες με άλλα ήδη γνωστά πράγματα, πχ "ρώτα τη μητέρα".

6. Ποία η αναγνωστική διάσταση των κειμένων

Παλιότερα η ανάγνωση είχε μεγαλύτερη σημασία, ενώ η γραμματική διδάσκονταν ξεχωριστά. Με τα νέα βιβλία, δόθηκε νέο περιεχόμενο στην ανάγνωση, περισσότερο λειτουργικό. Η ανάγνωση χωρίζεται σε διάφορες βαθμίδες:

• Υποσυλλαβική, όπου το παιδί διαβάζει αργά και με πολλά λάθη
• Συλλαβική, το παιδί κάνει στιγμιαίες στάσεις. από συλλαβή σε συλλαβή, χωρίς πολλά λάθη
• Διστακτική. Παύσεις ανάμεσα σε φράσεις ή ομάδες φράσεων.
• Ρέουσα. Το παιδί σταματά μόνο στα σημεία στίξης, αλλά χωρίς τον κατάλληλο επιτονισμό.
• Εκφραστική. Ο μαθητής σταματά σωστά και τονίζει σωστά.

Οι στόχοι της ανάγνωσης είναι παιδαγωγικοί, λογοτεχνικοί, ορθογραφικοί και καλλιτεχνικοί.

7. Ποια τα χαρακτηριστικά της μεγαλόφωνης ανάγνωσης

• Ο μαθητής επικοινωνεί με το περιβάλλον
• Γίνεται πομπός και στέλνει ένα μήνυμα
• Προσπάθεια συγχρωτισμού
• Υπάρχει μια τάση εξωστρέφειας
• Εμπεριέχει το στοιχείο της κατανόησης
• Αυτοπεποίθηση και αλληλοαποδοχή
• Ο δάσκαλος και οι μαθητές αλληλεπιδρούν διαφορετικά
• Δίνεται η αίσθηση κατάκτησης του κειμένου
• Αίσθηση αγάπης και αλληλεγγύης στην τάξη

8. Ποια τα χαρακτηριστικά της σιωπηρής ανάγνωσης;

Η σιωπηρή ανάγνωση είναι η πλέον χρησιμοποιούμενη. Είναι η άποψη για τον παιδαγωγούμενο που δέχεται σιωπηρά τη γνώση. Δεν προκαλεί τους άλλους. Διατηρείται ο ατομικός ρυθμός, το παιδί αισθάνεται υπεύθυνο για το ποιόν και το ποσόν της ανάγνωσης και κατανοεί πολύ καλύτερα το κείμενο.

Ο Βάμβουκας υποστηρίζει ότι κανένας δεν μπορεί να διαβάζει άριστα και χωρίς αβλεψίες ή παραδρομές. Οι καλοί αναγνώστες αντικαθιστούν ή αναδιατυπώνουν κάποιες φράσεις, ενώ οι κακοί κάνουν λάθος ολόκληρες λέξεις με λάθος νόημα. Οι καλοί διορθώνουν τα λάθη μόνο αν έχουν αλλάξει το νόημα ενώ οι κακοί αλλάζουν αμέσως το λάθος ή προχωρούν χωρίς να το αντιληφθούν.

Ο στόχος της σιωπηρής ανάγνωσης είναι να εξασκηθούν στην εμμονή και την πρόσβαση στο κείμενο με τον εξής τρόπο:

• Πρέπει να προετοιμάζονται από πριν, έχοντας προϊδεαστεί για το περιεχόμενο
• Να υπάρχει αφθονία και ποικιλία υλικού
• Το παιδί να επιλέγει το κείμενο και το βιβλίο που θα διαβάσει.
• Χρήση χρονομέτρου για τον καθορισμό του χρόνου, ο οποίος θα αυξάνεται βαθμιαία.

9. Στρατηγικές ενίσχυσης της ανάγνωσης

Το μάθημα δεν πρέπει να διαβάζεται τμηματικά γιατί:

• α. Δεν γίνεται διδασκαλία
• β. Όσοι διαβάζουν αργά γίνονται στόχος των άλλων.
• γ. Δεν παρουσιάζει ενδιαφέρον
• δ. Εστιάζεται η προσοχή στις λέξεις και όχι στο κείμενο
• ε. Χάνεται η προσοχή.

Στρατηγικές ενίσχυσης της ανάγνωσης

• α. Εντοπισμός σπουδαίων φράσεων και κλήση των μαθητών να τις διαβάσουν.
• β. Χορωδιακή ανάγνωση. Ενθαρρύνονται οι δειλοί.
• γ. Βοήθεια στην αυτοαξιολόγηση. Λίστα με ερωτήματα. Διαβάζω καλά; Κάνω παύσεις;
• δ. Το καλύτερο μέσον είναι το παράδειγμα του δασκάλου.

Η τυποποιημένη μορφή ανάγνωσης καταργείται γιατί:

• α. Μια ανάγνωση δεν αρκεί για την κατανόηση.
• β. Οι επιστημονικές θέσεις είναι δυσνόητες και μια ανάγνωση δεν αρκεί.
• γ. Δεν λαμβάνεται υπ' όψιν ο ατομικός ρυθμός του παιδιού
• δ. Ο μαθητής στρέφεται στην αποκωδικοποίηση κάποιων νοημάτων ή μιας κεντρικής ιδέας
• ε. Γίνεται θόρυβος από τους άλλους.

10. Τι προτείνεται για την κατανόηση των κειμένων

• Οι μαθητές να έχουν άμεση πρόσβαση στο κείμενο.
• Να επισημαίνουν τα μηνύματα που θέλουν αυτοί
• Να γίνεται μια κλιμάκωση των γνώσεων και των αξιών του κειμένου
• Να διατυπώνονται ερωτήσεις προς τον συγγραφέα και στους μαθητές
• Τα ερωτήματα να τίθενται από τα παιδιά και όχι από το δάσκαλο
• Να δίνουμε την δυνατότητα στα παιδιά να συζητούν τις θέσεις του κειμένου
• Να γίνεται προσπάθεια αποκωδικοποίησης του όλου στο τέλος (Κ.Ι.)
• Να δίνεται η δυνατότητα να συμπυκνώνεται το μήνυμα ανά παράγραφο.

Διδακτικές ενέργειες για την κατανόηση

• Να δίνεται νέος τίτλος μεγαλύτερος.
• Να επισημαίνεται η βασική θέση του κειμένου
• Να ξεχωρίζονται τα γεγονότα από τις κρίσεις
• Να γίνεται χωρισμός σε ενότητες
• Να αποκαλύπτεται η σχέση ανάμεσα στην υπόθεση και το αποτέλεσμα
• Να γίνεται ανάλυση της οργάνωσης (των δομών) του κειμένου.

Ο Γληνός αναφερόμενος στον τρόπο διδασκαλίας της γραμματικής στην εποχή του, θεώρησε το σχολείο ως σχολείο των λόγων, σκοτεινό μέσα κι έξω ψυχικό αφοπλισμό, Προκρούστη ψυχών. Γλώσσα δεν έδωσε ούτε χρήσιμες γνώσεις, έκανε τα παιδιά θύματα "λεξιμανίας".

11. Ποια η διδασκαλία της γραμματικής

Η διδασκαλία της γραμματικής έχει πέντε συν μία μεθοδολογικές προσεγγίσεις:

1. Λειτουργική Γραμματική

• Επικεντρώνει την προσοχή στα γραμματικά φαινόμενα - στοιχεία
• Ξεκινά από την αφετηρία ότι τα γλωσσικά φαινόμενα δεν μπορούν να ερμηνευτούν αν δεν λάβει κανείς υπόψιν του τη λειτουργία που επιτελούν.
• Δίνει έμφαση στην πραγματολογική διάσταση της γλώσσα ως κοινωνικής αλληλεπίδρασης
• Οδηγεί το παιδί στη διδασκαλία της γραμματικής μέσα από τη λειτουργία της γλώσσας.
• Ο κάθε εκπαιδευτικός φέρνει παραδείγματα και μέσα από αυτά διδάσκει.

Είναι καλύτερα να αποφεύγουμε περιφραστικούς τύπους στην περιγραφή των φαινομένων, αλλά να χρησιμοποιούμε την παραδοσιακή τους ονομασία. Αυτό είναι απαραίτητο στο παιδί για να μπορέσει να αποκτήσει το αυτοσυναίσθημα ότι μπορεί να δημιουργεί και να εκφραστεί με την γλώσσα.

Πρέπει να μάθουν να φτιάχνουν δικά τους παραδείγματα.

Ανά τάξη πρέπει να είναι διαφορετική η προσέγγιση της γραμματικής. Άλλωστε και στην ίδια τάξη μπορεί να έχουμε διαφορά νοητική μέχρι και τρία χρόνια.

Σκοπός είναι να αναδειχτεί η διαισθητικότητά τους.

Παράδειγμα:

Ακούνε - συζητούν- επαναλαμβάνουν εν χορώ- εφιστάται η προσοχή στο γλωσσικό φαινόμενο - μιμούνται με δικά τους παραδείγματα - Τέλος φιλοτεχνούν το κείμενο.

 Με το νέο βιβλίο δεν καταργείται η γραμματική ούτε υποβαθμίζεται. Απλά αποφεύγεται η αποστήθιση κανόνων και η ανούσια κλίση ουσιαστικών που στην δημοτική δεν χρειάζεται καν μιας και το παιδί την γνωρίζει διαισθητικά.

2. Παραδοσιακή Γραμματική

(Απορρίπτεται εντελώς)

3. Γενετική - Μετασχηματιστική Γραμματική

Είναι το μοντέλο που ερμηνεύει την ικανότητα του ομιλητή να χρησιμοποιεί απεριόριστο αριθμό προτάσεων με πολύ λίγους κανόνες. Ερμηνεύει τους κανόνες ( με τους λίγους κανόνες της) της γλώσσας. Ερμηνεύει τη δομή της γλώσσας. Δεν είναι κατάλληλη για παιδιά.

4. Δομική Γραμματική

Είναι μια τυπική ποσοτική ανάλυση των γραμματικών φαινομένων. Ο εντοπισμός δηλαδή του αριθμού των φαινομένων στο κείμενο.

5. Γραμματική των εξαρτημένων σχέσεων

Τύπος της Δομικής γραμματικής. Έχει ως βάση το ρήμα, ενώ όλα τα άλλα είναι "συμπαίχτες" και εξαρτήματά του.

6. Το σωκρατικό μοντέλο του Χρ. Φράγκου, στο οποίο οι μαθητές βγάζουν μόνα τους, τούς κανόνες.

12. Ποια η μεθοδολογική προσέγγιση της διδασκαλίας της γραμματικής

Η διδασκαλία της στο εννιάχρονο σχολείο.

Φιλοσοφία:

• Εντάσσεται στο γλωσσικό μάθημα
• Επεκτείνεται σε περισσότερα φαινόμενα
• Παίρνει σπειροειδή διάταξη
• Δίνεται σημασία και στις δομές
• Οι όροι χρησιμοποιούνται όσο το δυνατόν λιγότερο
• Γίνεται χρήση παραδειγμάτων
• Οι κανόνες βγαίνουν διαισθητικά
• Η διδασκαλία της στο εννιάχρονο σχολείο. Μέθοδος
• Υπογραμμίζουν το φαινόμενο
• Αναλύουν με βάση το ποιος, τι, που, πότε, γιατί.
• Συμπληρώνουν τις ασκήσεις.
• Αντικαθιστούν λέξεις ή φράσεις
• Αντιστοιχίζουν
• Ταξινομούν σε οικογένειες
• Κατατάσσουν σε αλφαβητική σειρά
• Μιμούνται γραμματικά μοντέλα
• Συνδέουν με κόμματα ή συνδέσμους
• Μετασχηματίζουν προτάσεις

13. Ποια η διδακτική του λεξιλογίου

Το σχολείο έχει δεχτεί πολλές αιτιάσεις για το λεξιλόγιο. Λένε ότι δεν το διδάσκει καλά. Κίνητρο ήταν η "αρωγή" και η "ευδοκίμηση" . Όσοι δεν έχουν πλούσιο λεξιλόγιο χρησιμοποιούν το "αυτό" και το "αυτώνω". Από το 1982 έγινε η προσπάθεια για την βελτίωση του λεξιλογίου.

Κάθε γλώσσα στο σχολείο μαθαίνει 4000 λέξεις. Αυτό σύμφωνα με τον Ραστ είναι κακό γιατί όταν έρχονται στο σχολείο ξέρουν ήδη 2000-3000 λέξεις. Βέβαια είναι σημαντικό να μπορούν να τις χρησιμοποιούν και όχι απλά να τις καταλαβαίνουν. Η σημασιολογία είναι κλάδος της γραμματικής και αναλύει τις προτάσεις αφ' ενός και αφ' ετέρου ερμηνεύει τη σημασία των λέξεων.

Ο Βιτγκενστάιν υποστηρίζει ότι η σημασία μιας λέξεως είναι η χρήση της στη γλώσσα.

Ο Μόρις επισημαίνει ότι η σημειολογία είναι μια γενική επιστήμη που προσπαθεί να δώσει ερμηνεία στο σημείο (=συντακτικά φαινόμενα, σύνταξη κλπ). Η σημειολογία έχει τις εξής επί μέρους επιστήμες: α) Σημαντική, β) Πρακτική και γ) Σύνταξη.

Ο Ντοτρένς μας δίνει ορισμένες στρατηγικές για την ανάπτυξη του λεξιλογίου.

Κάθε παιδί έρχεται με βάση το κοινωνικό του επίπεδο με μια βάση λεξιλογίου.

Η συνειρμική μέθοδος έγκειται στο να συνδέσουμε την νέα λέξη με τις άλλες που ξέρει ήδη μέσω συγκρίσεων ή ομοιοτήτων και λογικών ή νοηματικών ταξινομήσεων. Οι συνειρμοί μπορεί να αναφέρονται:

• Στο δημιουργό της πράξης
• Στην πράξη και το δημιουργό της
• Στην πράξη και το όργανό της
• Στην πράξη και το αποτέλεσμα
• Στην πράξη και το σκοπό της
• Στην πράξη και τη χρησιμότητά της
• Στον τόπο που γίνεται η πράξη

Δίνουμε διαδοχικές πράξεις σε σειρά ή αλφαβητικά

• Οικογένειες λέξεων
• Αναζήτηση συνωνύμων
• Συνώνυμες ή αντίθετες ιδέες
• Αναζήτηση ελαττωμάτων ή προτερημάτων
• Ομόηχες λέξεις με διαφορετική σημασία.
• Να αναζητούνται περιφραστικά οι διάφορες σημασίες της λέξης.

Αφόρμηση για την διδασκαλία μπορεί να δώσει οποιοδήποτε μάθημα. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι ο εκπαιδευτικός να καλεί στην τάξη διάφορα άτομα διαφόρων ειδικοτήτων για να συζητηθεί ένα θέμα. Να αναθέτει στα παιδιά να βρίσκουν συνώνυμα κλπ. Πέρα από το λεξιλόγιο του σχολείου το παιδί πρέπει να μαθαίνει και άλλες λέξεις.

Είδη ομιλητών:

Ο πομπώδης που δεν τον ακούει κανένας

Ο κλισεκάπηλος που επαναλαμβάνει τα προηγούμενα

Ο φλύαρος που δεν είναι σαφής και έχει φτωχό λεξιλόγιο.

Να χρησιμοποιούμε τις ξένες λέξεις και φράσεις, ερμηνεύοντάς τες και δίνοντας και το ελληνικό αντίστοιχο.

14. Ποια η διδακτική της ορθογραφίας στο μαθητοκεντρικό σχολείο;

Ο έλεγχος της ορθογραφίας τείνει να γίνει πιο ελαστικός όχι όμως και να καταργηθεί. Σκοπός είναι η σταδιακή επανεξέταση των αντανακλαστικών συνειρμών του μαθητή που αντιδρά με θετικό τρόπο στα ερεθίσματα διόρθωσης. Έτσι η αυτοεικόνα των παιδιών βελτιώνεται όταν αυτοδιορθώνονται ή τους διορθώνουν την ορθογραφία οι συμμαθητές τους.

Οι λέξεις για την καρτέλα είναι κατάλληλα επιλεγμένες από το βασικό λεξιλόγιο του κάθε παιδιού.

Σχετικό ρόλο στην ορθογραφία παίζουν και οι ομαδοποιήσεις στις λέξεις.

Η διδασκαλία των καταλήξεων γίνεται μόνο με παραδείγματα μέσα από την χρήση του λόγου.

Με ποιους τρόπους διδάσκεται η ορθογραφία.

α. κλασική μέθοδος. Γα παιδιά γράφουν καθ' υπαγόρευσιν και ο δάσκαλος διορθώνει.

β. Με αυτοδιόρθωση. Στην συνέχεια ο δάσκαλος κάνει τελικό έλεγχο.

γ. Με αλληλοδιόρθωση. Χωρίς βαθμούς.

 

Η άγνωστη ορθογραφία.

• α. Την γράφει ο δάσκαλος στον πίνακα. Τα παιδιά την διαβάζουν. Κλείνουν τα μάτια. Το αναπαράγουν. Το σβήνει. Το γράφουν. Το επανελέγχουν.
• β. Δίνεται φωτοτυπημένη. Η διόρθωση γίνεται επί τόπου αλλά αφού διαβαστεί πάλι το άγνωστο κείμενο.

Η ορθογραφία δεν πρέπει να μαθαίνεται απ' έξω, γιατί μόνο το 30% μπορεί να την απομνημονεύσει.

Όταν προσκολλώνται στην απομνημόνευση δεν τονίζουν σωστά.

Η ικανότητα των κοριτσιών στην Στ' τάξη είναι μεγαλύτερη από των αγοριών.

15. Ποιος ο ρόλος του εκπαιδευτικού σε σχέση με τα διδακτικά μοντέλα;

(Τα διδακτικά μοντέλα που ακολουθούν αναφέρονται στη διδασκαλία γενικά ενώ αυτά που ζητούνται στο 16ο θέμα και κάτω είναι μοντέλα διδασκαλίας γλώσσας και κειμένων ειδικότερα.)

Μοντέλο διάλεξης:

Ο δάσκαλος είναι μεταδότης, μεταλαμπαδευτής, σμιλευτής, πυρπολητής ψυχών κινητή εγκυκλοπαίδεια.

Η διδασκαλία οργανώνεται με το δάσκαλο να παρουσιάζει τον κανόνα και να ακολουθεί το παράδειγμα

Μοντέλο Κατευθυνόμενης Ανακάλυψης

Ο δάσκαλος είναι βοηθός, σύμβουλος, καθοδηγητής, συνεργάτης, αντιδιδακτικός, δημιουργικός, αντιαυταρχικος, κοινωνικός, πολιτικός.

Η διδασκαλία παρουσιάζει πολλά παραδείγματα πριν την διατύπωση του κανόνα.

Μοντέλο ανοικτής τάξης

Ο δάσκαλος στηρίζεται στην ισότητα και την αμοιβαιότητα των σχέσεων με τους μαθητές και στην ανάληψη πρωτοβουλιών από αυτούς

Η διδασκαλία προτρέπει τους μαθητές με δική τους πρωτοβουλία να κατακτούν γνώσεις αξίες, δεξιότητες.

16. Ποιο είναι το επικοινωνιακό μοντέλο διδασκαλίας;

(Αναφέρεται μόνο σε διδασκαλία κειμένων)

Η επικοινωνία είναι μια διαδικασία ανταλλαγής μηνυμάτων μεταξύ ενός πομπού και ενός δέκτη. Στο σχολείο είναι σημαντικός παράγοντας της διδακτικής πράξης και όπου δεν υπάρχει σε αρκετά υψηλό βαθμό πρέπει να ενισχύεται. Για να είναι πετυχημένη χρειάζονται τα εξής δεδομένα:

• Τα λεκτικά μηνύματα να είναι κατανοητά και από τους δύο (πομπό - δέκτη)
• Να έχει επιτευχθεί η κατάλληλη νοητική ωριμότητα και αντίληψη.
• Να μην διακατέχεται το μήνυμα από φανατισμό και κομφορμισμό. Κάθε παιδί έχει τα δικά του πολιτιστικά στοιχεία που δεν επιτρέπεται να διακωμωδούμε.
• Τα κείμενα πρέπει να μετέχουν της αισθητικής και να περιέχουν επιστημονικές θέσεις. Να έχουν υψηλές ιδεαλιστικές θέσεις και να αφήνουν περιθώρια για σκέψη και θέση ερωτήσεων.
• Το κλίμα πρέπει να είναι αντιαυταρχικό.
• Το σχολείο πρέπει να γίνει αντιαυταρχικό και μαθητοκεντρικό.
• Για την διδασκαλία της ξένης γλώσσας το επικοινωνιακό μοντέλο καθίσταται ιδιαίτερα αποτελεσματικό

Ο Riffaterre υποστηρίζει ότι για να διδαχτεί λογοτεχνία με αυτό το μοντέλο πρέπει να ισχύει ότι:

• α. Ο συγγραφέας που είναι παρών στο κείμενο δεν μπορεί να αποκωδικοποιηθεί με απόλυτη βεβαιότητα.
• β. Η σύλληψη του κειμένου είναι απόλυτα συνυφασμένη με τον αναγνώστη. Οι παρεμβάσεις του είναι υποκειμενικές αλλά αναπότρεπτες και τα συμπεράσματα πάντα επισφαλή και βουλησιαρχικά (όπως τα θέλει).

Χαρακτηριστικά κειμένων που επιλέγονται για επικοινωνιακή αντιμετώπιση

• Επιδίωξη άμεσης συμμετοχής των μαθητών
• Κείμενα με διαλογική μορφή. Δυστυχώς είναι σπάνια.
• Όταν δεν είναι διαλογικά υποθέτουμε τα πρόσωπα που συμμετέχουν.
• Ζητάμε από όλους τους μαθητές να κρίνουν κομμάτια του κειμένου αξιακά ή γνωστικά.

Εφαρμογή του μοντέλου στην πράξη.

1. Επιλέγουμε το κείμενο και καθορίζουμε τους εξής στόχους:

• α. Γνωστικούς
• β. Αξιακούς
• γ. Πολιτισμικούς
• δ. Αισθητικούς
• ε. Επικοινωνιακούς

2. Στη συνέχεια καθορίζουμε 5 ομάδες μαθητών που θα αναλάβουν να εντοπίσουν αυτά τα στοιχεία μέσα στο κείμενο.

3. Αναθέτουμε στις ομάδες να το προσεγγίσουν η κάθε μια από τη σκοπιά της ολόκληρο και δημιουργικά.

4. Ανακοινώνονται τα ευρήματα στην τάξη

5. Ελέγχεται το κείμενο αν αντέχει στη επικοινωνιακή επιχειρηματολογία των μαθητών.(αν βρίσκουν σ' αυτό εκείνο που ζητούν)

6. Μεταπλάθεται μέσα από την υποκειμενική και βουλησιαρχική προσέγγιση.

7. Γίνονται οι εργασίες και το σκέφτομαι και γράφω.

 

17. Ποιο είναι το μοντέλο της ελεύθερης σκέψης;

(Δεν αναφέρεται μόνο σε διδασκαλία κειμένων)

Το μοντέλο αυτό κατηγοριοποιεί την σκέψη σε τρεις τομείς:

• α. Στην Κριτική σκέψη που δεν προγραμματίζεται, που επιλέγει μεταξύ περισσότερων κρίσεων, που αναπτύσσει υπευθυνότητα μέσω της ελευθερίας ανάληψης ευθυνών.
• β. Στην Δημιουργική σκέψη, όπου ο εκπ/κός διατυπώνει ερωτήσεις που δεν γνωρίζει την απάντηση, που οι απαντήσεις έχουν συνέπεια για την ανθρωπότητα και δημιουργείται ή αναδομείται το κοινωνικό και πολιτισμικό γίγνεσθαι.
• γ. Διαλεκτική σκέψη όπου γίνεται αμφισβήτηση και αντιεισήγηση. Απομυθοποιείται στο status προσώπων και ιδεών και απελευθερώνεται γνωστικά ο μαθητής. Η παρουσία του είναι βουλησιαρχική.

 

18. Ποιο είναι το μοντέλο της διαχρονικής διδασκαλίας;

(Αναφέρεται μόνο σε διδασκαλία κειμένων)

Σύμφωνα με το μοντέλο αυτό, το παιδί ερευνά το παρελθόν για να κατανοήσει το παρόν και να προβλέψει το μέλλον. Διευκολύνει την ιστορική έρευνα και δίνει στα παιδιά την ευκαιρία να κατανοήσουν ανθρώπινες σχέσεις και κοινωνικό γίγνεσθαι. Η διδασκαλία γίνεται μαθητοκεντρικά.

Κατά την ανάλυση του κειμένου ακολουθείται η εξής διαδικασία:

Προσέγγιση του παρελθόντος

Ερευνούμε πώς ήταν άλλοτε. Ποιες αξίες, γνώσεις και δεξιότητες διαπιστώνονται στο κείμενο. Δομείται το αρχαϊκό μοντέλο, εξισορροπείται η μακρινή πραγματικότητα. Οριοθετείται η παλιά γενιά. Ενισχύεται η ιστορική σκέψη, γίνεται αναδρομή.

Προσέγγιση του παρόντος

Ερευνούμε πώς είναι σήμερα. Ποιες αξίες, γνώσεις και δεξιότητες διαπιστώνονται στο κείμενο. Οικοδομείται το ρεαλιστικό μοντέλο. Αναφέρονται βιώματα δράσεις και λειτουργίες. Οριοθετείται η σύγχρονη γενιά. Ενισχύεται η κριτική σκέψη και το δικαίωμα επιλογής και απόφασης. Παράγεται δημιουργική σκέψη.

Πρόβλεψη του μέλλοντος.

Υποθέτουμε πώς μπορεί να είναι στο μέλλον. Ποιες αξίες, γνώσεις και δεξιότητες διαπιστώνονται στο κείμενο και ποια μπορεί να είναι τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Οικοδομείται το μοντέλο εικασίας. Αναπτύσσεται η φαντασία και η δημιουργικότητα οριοθετείται η αυριανή γενιά. Εντοπίζεται η αβεβαιότητα της εξέλιξης και γίνεται διαλεκτική και μεταφυσική αναφορά.

 

19. Ποιο είναι το μοντέλο της μαθητοκεντρικής διδασκαλίας κειμένων;

1. Επιλογή κειμένου. Το επιλέγουν οι μαθητές βάσει της βιωματικότητας, της επικαιρότητας, της εγγύτητας στη ζωή, των ατομικών κοινωνικών, πανανθρώπινων σχέσεων, των ενδιαφερόντων τους, του προγραμματισμού της ύλης κλπ.

2. Καθορισμός στόχων σε συνεργασία δασκάλου - μαθητών.

3. Παρουσίαση κειμένου. Η ανάγνωση γίνεται από τους μαθητές τμηματικά και εκ περιτροπής. Μπορεί να γίνει και σιωπηρή ανάγνωση. Ο δάσκαλος διαβάζει καίρια σημεία. Βιβλία ανοιχτά.

4. Επεξεργασία. Προτεραιότητα στη μαθητική ερώτηση. Οι μαθητές βγάζουν μηνύματα, κλιμακώνουν γεγονότα, στάσεις και αξίες. Παρωθούνται στην αμφισβήτηση του περιεχομένου και ερευνούν την αισθητική αξία του. Αναζητούν τις προεκτάσεις πέρα από τις προθέσεις του συγγραφέα. Κατανοούν το κείμενο βήμα-βήμα και συνολικά.

5. Έκφραση. Με τον τρόπο που διδάσκεται σήμερα προφορικά ή γραπτά.

6. Εργασίες - Ασκήσεις Δίνεται βάρος στη λειτουργία και δομή του λόγου ενώ συνεξετάζονται η φωνολογία, η σημασιολογία, και η σύνταξη.

 

20. Ποιο είναι το μοντέλο διδασκαλίας κειμένων κατά Maslow;

O Maslow ιεράρχησε τις ανθρώπινες ανάγκες σε μια πυραμίδα με την εξής διάταξη από κάτω προς τα πάνω:

1. Φυσιολογικές ανάγκες, πείνα δίψα, κίνηση.
2. Ανάγκες για ασφάλεια, Υλική και άυλη κατοχύρωση της εργασίας.
3. Κοινωνικές ανάγκες. Ένταξη και κοινωνική αποδοχή
4. Ανάγκες του Εγώ. Ψυχολογικές στάσεις αναγνώριση.
5. Αυτοπραγμάτωση - Αυτοολοκλήρωση.

Από αυτές οι 4 πρώτες είναι ανάγκες έλλειψης και οι δύο επόμενες ανάγκες ανάπτυξης. Αυτές λέγονται και μετανάγκες και εμπεριέχουν την γνώση, την κατανόηση, την δικαιοσύνη και την αισθηματική. Ανάλογα με το αν οι κοινωνίες είναι αναπτυσσόμενες ή ανεπτυγμένες η ιεράρχηση αυτών των αναγκών, παρ' ότι δεν αλλάζουν θέση στην πυραμίδα, εν τούτοις, αλλάζουν ποσοστό συμμετοχής στην ενεργητικότητα των ανθρώπων. Απαιτούν δηλαδή περισσότερη ικμάδα οι βιολογικές ανάγκες στους φτωχούς και αντίθετα καταναλίσκεται μεγαλύτερη ενέργεια για αυτοπραγμάτωση οι πλούσιοι. Στόχος είναι να ανατραπεί η πυραμίδα στο μέλλον για όλους τους λαούς.

Στην διερεύνηση ενός κειμένου μέσα από αυτό το μοντέλο ακολουθείται η παρακάτω διαδικασία:

1. Πρέπει πρώτα να κατανοήσουν οι μαθητές τη διάταξη του Maslow, και να εννοιολογήσουν τις ανάγκες.
2. Στη συνέχεια φτιάχνουμε πέντε ομάδες, όσες είναι και οι ανάγκες.
3. Διερευνούμε το κείμενο και κάθε ομάδα βρίσκει ποιες ανάγκες , από αυτές που διερευνά, αναφέρονται σ' αυτό.
4. Γίνεται η ποσόστωση των αναφερόμενων αναγκών, για να βγει η κοινωνική κατάσταση των ηρώων του κειμένου.
5. Γίνεται κριτική- δημιουργική- διαλλετική θεώρηση των αναγκών.
6. Αναζήτηση αιτίων και αποτελεσμάτων. Σύγκριση με την πραγματικότητα.
7. Διαπιστώσεις και αξιολόγηση του κειμένου.
8. Ασκήσεις, εργασίες, Σκέφτομαι και γράφω.

 

21. Ποιο είναι το μοντέλο διδασκαλίας των 4 αναγκών

Εκτός από τις ανάγκες του Maslow υπάρχει και μια διαφορετική ιεράρχηση αναγκών με βάση την ατομική, την τοπική, την κοινωνική και την πανανθρώπινη θεώρηση των πραγμάτων.

Για να ενσωματωθεί το μοντέλο διδασκαλίας στην πράξη πρέπει να ισχύσουν οι παρακάτω θέσεις:

•    Τα εκπαιδευτικά προγράμματα να μιλάνε περισσότερο για την εμπειρία της τάξης. Οι εκπαιδευτικοί δεν θέλουν περισσότερα συστήματα και μαθήματα, αλλά χρόνο και χρήμα να μελετήσουν την εμπειρία τους.
•    Οι μεταρρυθμίσεις πρέπει να λάβουν υπ' όψιν και τους τοπικούς παράγοντες
•    Η προσέγγιση στην τοπική κατάσταση του κάθε νομού πρέπει να γίνεται με βάση λεπτομερείς οδηγίες και να μην αφήνεται στο δάσκαλο.
•    Για τις κοινωνικές ανάγκες πρέπει να δίνεται μεγαλύτερη ελευθερία στον μαθητή να τις ανακαλύψει μέσα στα κείμενα.
•    Για τις πανανθρώπινες ανάγκες οι μαθητές μπορούν να καταγράψουν αυτές που έχουν παγκόσμια ισχύ.

Ένα σχέδιο διδασκαλίας με βάση το μοντέλο των 4 αναγκών θα μπορούσε να είναι το ακόλουθο:

1. Ατομικές Ανάγκες : Εντοπισμός του ατόμου ως μοναδικότητας και κατοχύρωση των δικαιωμάτων του. Δημιουργία πρωτογενών και δευτερογενών παιδαγωγικών ομάδων. (τι θέλει να πει μ' αυτό ένας Θεός ξέρει).

2. Τοπικές Ανάγκες. Οριοθέτηση του γενέθλιου τόπου και μελέτη του. Αναζήτηση και αναφορά στην επαγγελματική ένταξη. Εντοπισμός σχέσης του τόπου με το εθνικό επίπεδο.

3. Κοινωνικές ανάγκες: Διερεύνηση του κοινωνικού status. Κοινωνική καταξίωση και επικοινωνία.

4. Πανανθρώπινες ανάγκες: Καθορισμός ενός κώδικα παγκοσμίων αναγκών και διακίνησης ιδεών και αξιών. Καταστάλαγμα στην οικουμενικότητα.

5. Στη συνέχεια θα πρέπει να εντοπιστούν στρατηγικές κατοχύρωσης των αναγκών αυτών.

6. Να γίνει θέση, άρνηση, σύνθεση, επιλογή και μετάπλαση ιδεών μέσα από το κείμενο

7. Να γίνουν οι ασκήσεις και η γραπτή ή προφορική έκφραση.