Η Ευέλικτη Ζώνη στο Νηπιαγωγείο

Η "Ευέλικτη Ζώνη Διαθεματικών και Δημιουργικών Δραστηριοτήτων" που αποτελεί τμήμα του εβδομαδιαίου προγράμματος, επιδιώκει με την ελεύθερη θεματική της και την ενεργητική μεθοδολογία της να επιτελέσει τριπλό σκοπό:  

1) Πρώτο να αντισταθμίσει με την ανελαστικότητα τις μονομέρειες και τον πολυκερματισμό του παραδοσιακού σχολείο με διαθεματικές προσεγγίσεις που ευνοούν την ολιστική θεώρηση των πραγμάτων και ενθαρρύνουν τον πειραματισμό, τη διαφοροποίηση, τη δημιουργικότητα, την πρωτοβουλία και τη φαντασία εκπαιδευτικών και μαθητών

2) Δεύτερο, να εξασφαλίσει το χρονικό και μεθοδολογικό πλαίσιο για τη μελέτη θεμάτων που ξεκινούν ή προκύπτουν ως άμεση αναγκαιότητα από τη σύγχρονη πραγματικότητα.

3) Τρίτο, και ίσως κυριότερο, να δημιουργήσει σιγά - σιγά με τις αρχές και τις πρακτικές της, μια ανανεωτική δυναμική, που θα αλλάξει εσωτερικά όλους τους τομείς της σχολικής ζωής

Αναλυτικότερα ως εκπαιδευτική καινοτομία η Ευέλικτη Ζώνη ξεπερνά τους απλούς εκπαιδευτικούς εκσυγχρονισμούς του σχολικού συστήματος και αποβλέπει να αλλάξει βασικές συνιστώσες του, όπως είναι ο συγκεντρωτισμός, η ομοιομορφία, η ιεραρχικότητα και η αναπαραγωγικότητα του παραδοσιακού σχολείου.

Βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν την Ευέλικτη Ζώνη και αναμένεται να επιτελέσουν τον ανανεωτικό ρόλο είναι τα εξής:

- Η διαθεματική προσέγγιση, που ενιαιοποιεί τη γνώση και έτσι προφυλάσσει το άτομο και την κοινωνία από τα προβλήματα της αποσπασματικότητας και της μονομέρειας.

- Η σύνδεση της σχολικής γνώσης με τα ενδιαφέροντα του παιδιού και της πραγματικές καταστάσεις ζωής, που ενεργοποιεί τα κίνητρα των μαθητών, προσδίδει νόημα στη σχολική γνώση και ανοίγει διαύλους επικοινωνίας του σχολείου με την οικογένεια και την τοπική κοινωνία.

- Ενεργοποίηση της κριτικής σκέψης και δημιουργικότητας των μαθητών

- Η ανάπτυξη συλλογικών μορφών συστηματοποιημένης δράσης και διαλεκτικής αντιπαράθεσης που είναι αναγκαίες για την κριτική και δημιουργική συμμετοχή του πολίτη στα κοινωνικά δρώμενα

- Η ανάπτυξη στάσεων και δεξιοτήτων και η δια βίου εκπαίδευση στην κοινωνία της πληροφορίας της γνώσης και της τεχνολογίας.

- Ο εμπλουτισμός της σχολικής ζωής με συναίσθημα, με ρυθμό, με φαντασία με "χρώματα και αρώματα" τα οποία απαιτεί η ισόρροπη ανάπτυξη και η γενικότερη παιδεία του ατόμου.

- Η ένταξη στην ομάδα όλων των νηπίων, ασχέτως από τις επιδόσεις, το φύλο, τη φυλή, την κοινωνική και πολιτιστική προέλευσή τους, για να προληφθούν φαινόμενα γκετοποίησης και για να ετοιμαστούν οι πάντες να ζήσουν ως δημιουργικοί πολίτες σε σύνθετες κοινωνίες με πολιτισμική ποικιλότητα.

- Η ανάπτυξη της χειροκατασκευαστικής ικανότητας των μαθητών και η εξοικείωσή τους με τη χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας

- Όσον αφορά τα προγράμματα εκπαίδευσης συνδέονται με πρακτικές αναπτυξιακά κατάλληλες για παιδιά αυτής της ηλικίας

- Τονίζεται η ανάγκη για ανάπτυξη μεθοδολογικών ικανοτήτων, αξιών και στάσεων των μαθητών προκειμένου να αντιμετωπίσουν την "κοινωνία της γνώσης και της πληροφορίας" και να ζήσουν δημιουργικά σε μια δημοκρατική κοινωνία που νοιάζεται για όλους τους πολίτες της.

Τα σχέδια εργασίας (project) συγκροτούν σε ενιαία προσέγγιση όλα τα παραπάνω στοιχεία. Πρόκειται για λειτουργική προσέγγιση που όμως προϋποθέτει αυξημένες γνωστικές και κοινωνικές δεξιότητες. Γι' αυτό και πρέπει ο εκπαιδευτικός να προετοιμάσει σταδιακά τα παιδιά του και να τους προσφέρει συνεχώς στη λογική της φθίνουσας καθοδήγησης και της στήριξής του. Τα σχέδια εργασίας είναι έρευνες θεμάτων που επιλέγουν τα παιδιά. Οι στόχοι είναι προσωπικοί ή συλλογικοί. Τα παιδιά σχεδιάζουν την πορεία της έρευνας, συζητούν και παίρνουν αποφάσεις οι οποίες καθορίζουν και την εξέλιξη του σχεδίου εργασίας.

Πρόκειται για αναδυόμενο πρόγραμμα

Οι δραστηριότητές που αναπτύσσονται στο πλαίσιο αυτής της δράσης είναι βιωματικές και επικοινωνιακές, ενθαρρύνουν τη συμμετοχή, την πρωτοβουλία, τη συνεργασία, τη δημιουργικότητα και το διάλογο, συνδέουν το πρόγραμμα με την καθημερινή πρακτική και το σχολείο με την τοπική κοινότητα.

Έμφαση δίνεται κυρίως στην εργασία σε μικρές ομάδες.

- Εκτός από τα σχέδια εργασίας στο πλαίσιο της Ευέλικτης Ζώνης χρησιμοποιούνται και άλλες δραστηριότητες που συγγενεύουν στη λογική με τα σχέδια εργασίας αλλά διαφοροποιούνται από αυτά: Ως παραδείγματα αναφέρουμε τα εξής

Α. Διερευνητικές δραστηριότητες

1. Αναζήτηση και καταγραφή πληροφοριακών δεδομένων

2. Επεξεργασία των δεδομένων

3. Παρουσίαση ερευνητικών συμπερασμάτων

Β. Επισκέψεις στους χώρους ενδιαφέροντος

Στους χώρους ενδιαφέροντος περιλαμβάνονται ιστορικά μνημεία, βιότοποι, άλση, τοπία φυσικού κάλλους.

Επισκέψεις σε μουσεία, εργοστάσια και εραστγήρια, οικιστικά συστήματα, πάρκα, ζωολογικοί κήποι, αγροκτήματα, κτίσματα αρχιτεκτονικής αξίας κτλ.

Για να αποκτήσουν οι επισκέψεις εκπαιδευτική διάσταση πρέπει να οργανωθούν μεθοδικά.

Γ. Αναπαραστάσεις κοινωνικών γεγονότων ή καταστάσεων

Τα παιδιά εδώ μέσω της παρατήρησης ή μέσω δευτερογενών πηγών γνωρίζουν τα γεγονότα και τα παρουσιάζουν στην τάξη στο πλαίσιο ειδικής εκδήλωσης. Κάνουμε λοιπόν έργο για παντομίμα, κουκλοθέατρο, θεατρικό σχεδιασμό, παιχνίδι ρόλων, δραματοποίηση, θεατρικό δρώμενο, θέατρο σκιών, σκετς και θεατρική παράσταση

Δ. Αξιοποίηση του προφορικού λόγου

Ερωτήσεις, έκφραση συναισθημάτων, συνεντεύξεις, αφηγήσεις ιστοριών και παραμυθιών που απαιτούν την αξιοποίηση της ορθής εκφοράς του λόγου.

Ε. Ενεργοποίηση δημιουργικότητας

Εδώ η δημιουργικότητα μπορεί να λάβει τη μορφή αφηγηματικού θεατρικού λόγου ή τη μορφή ποιητικής εικαστικής, και μουσικοκινητικής έκφρασης.

Εδώ θα μπορούσαμε να συμπεριλάβουμε και τις σχετικές χειροκατασκευές.

Τέλος μέσα από την ποικιλία των δραστηριοτήτων, το νηπιαγωγείο ανταποκρίνεται καλύτερα στην ποικιλία των ατομικών διαφορών, αναγκών και εμπειριών των παιδιών και δημιουργούνται θετικές συνθήκες για να εκδηλωθούν όλες οι δυνατότητες των μαθητών.

Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο προκειμένου να πετύχει μια εκπαιδευτική παρέμβαση και να ανταποκριθεί το νηπιαγωγείο στη νέα αναδυόμενη αποστολή του, προτείνει την πιλοτική εφαρμογή της Ευέλικτης Ζώνης και την εισαγωγή των σχεδίων εργασίας στα Νηπιαγωγεία.

Γενικά

Τα σχέδια εργασίας τα επιλέγουν τα παιδιά και προκύπτουν από συζητήσεις, από ένα τυχαίο γεγονός ή από κάποιο πρόβλημα που εμφανίζεται και πρέπει να λυθεί. Το θέμα βρίσκεται στο κέντρο και εξακτινώνεται σε μαθησιακές περιοχές

- Η τάξη εργάζεται σε ομάδες προκειμένου να δοθούν απαντήσεις σε ερωτήματα που αναδύονται και καταγράφονται με τη βοήθεια του εκπαιδευτικού.

- Οργανώνουν ένα σχέδιο δράσης

- Συλλέγουν και καταγράφουν πληροφορίες από διάφορες πηγές.

- Διαχειρίζονται τις πληροφορίες. Δημιουργούν και συνθέτουν. Αξιολογούν και ανασχεδιάζουν.

- Πρόκειται για φιλόδοξη πρακτική. Φιλοδοξεί να προσελκύσει τα παιδιά τους εκπαιδευτικού, τους γονείς και την ευρύτερη κοινότητα να συνεργάζονται και να δημιουργούν προς όφελος όλων.

Βασικές αρχές των σχεδίων εργασίας

Ο ρόλος των παιδιών

Τα παιδιά είναι οι πρωταγωνιστές του προγράμματος

- Η επιτυχία ενός σχεδίου εργασίας εξαρτάται από την αξιοποίηση των γνώσεων και των αντιλήψεων των παιδιών με τη βοήθεια του εκπαιδευτικού

- Τα παιδιά θέτουν στόχους

- Επιλέγουν δραστηριότητες

- Προετοιμάζουν και παίρνουν συνεντεύξεις από ειδικούς

- Συλλέγουν αντικείμενα και πληροφορίες από άμεσες πηγές για κάποιο σκοπό, διαχειρίζονται τις πληροφορίες.

- Προσπαθούν να δώσουν εξηγήσεις, αναζητούν την αιτία

- Κοινοποιούν τις ιδέες τους με πολλούς τρόπους

- Ενθαρρύνονται να διδάσκουν τους άλλους

- Ενθαρρύνονται να παράγουν χρήσιμα προϊόντα για διαφορετικούς λόγους

- Στα σχέδια εργασίας κάθε παιδί συμμετέχει σύμφωνα με το δικό του τρόπο και ρυθμό

Ο ρόλος του εκπαιδευτικού

- Ο εκπαιδευτικός είναι συνερευνητής, συνεργάτης, βοηθός, διαμεσολαβητής, καθοδηγητής σε θέματα τεχνικής και διευκολύνει όλη τη μαθησιακή διαδικασία χωρίς να εξουσιάζει.

- Εξασφαλίζει ένα ελκυστικό, ασφαλές και πλούσιο σε ερεθίσματα περιβάλλον

- Αξιοποιεί διάφορες πηγές πληροφόρησης

- Συνεργάζεται με τους γονείς και την ευρύτερη κοινότητα

- Σχεδιάζει λαμβάνοντας υπ' όψιν τις πιθανές κατευθύνσεις

- Ο εκπαιδευτικός υποστηρίζει τις προσπάθειες των παιδιών με κατάλληλες παρεμβάσεις Οι παρεμβάσεις του φροντίζει να είναι μετρημένες χωρίς να ανατρέπουν αυτό που κάνουν τα παιδιά.

- Αναγνωρίζει το δικαίωμα των παιδιών να κάνουν λάθη

- Ενθαρρύνει τα παιδιά να εστιάζονται και να επεκτείνουν τις ιδέες τους συνεχώς και να δουν το πρόβλημα και τα λάθη που έγιναν για να φθάσουν στη γνώση.

- Βοηθά τα παιδιά να σκεφτούν, διατυπώνοντας ανοιχτές ερωτήσεις για το τι θα ήθελαν να μάθουν, τι θα καταγράψουν, ποιες ερωτήσεις μπορούν να απευθύνουν στους ειδικούς, τι θα ήταν χρήσιμο να φέρουν στην τάξη για να το μελετήσουν και να το επεξεργαστούν, και πού θα βρουν αυτό που χρειάζονται.

- Δείχνει στα παιδιά ότι δε γνωρίζει όλες τις απαντήσεις, ότι θέλει να ψάξει μαζί τους και ότι ενδιαφέρεται να αναζητά και να βρίσκει σπουδαίες ιδέες, παροτρύνοντάς τα να κάνουν το ίδιο.

- Γίνεται η μνήμη των παιδιών. Ανακεφαλαιώνει ότι έχει ειπωθεί.

- Όποτε είναι δυνατόν χρησιμοποιεί τα ονόματά τους. Αυτό βοηθάει τα παιδιά να καταλάβουν ότι οι ιδέες τους είναι σημαντικές και καταγράφονται.

- Τέλος προσπαθεί να βελτιώνει τις πρακτικές του, συνειδητοποιώντας ότι και ο ίδιος συνεχώς μαθαίνει.

Αναδυόμενοι στόχοι και δραστηριότητες

Αναδυόμενο πρόγραμμα δεν σημαίνει απουσία προγραμματισμού. Αντίθετα, απαιτεί δομή και διάρθρωση

Έμφαση δίνεται επίσης στις πολλαπλές προοπτικές λύσης ενός προβλήματος

Συνεργασία, συμμετοχή, σύμπνοια και συλλογικές αποφάσεις

- Κατά την υλοποίηση των σχεδίων εργασίας δίνεται έμφαση στη συνεργασία των παιδιών, των εκπαιδευτικών, στη συμμετοχή των γονέων και της ευρύτερης κοινότητας στη συλλογική αναζήτηση λύσεων.

- Το μαθησιακό περιβάλλον διευρύνεται. Ο εκπαιδευτικός, τα παιδιά, οι γονείς, οι επισκέπτες και άλλοι ενδιαφερόμενοι από την ευρύτερη κοινότητα συνεργάζονται και συνεισφέρουν στην ποιότητα του μαθησιακού περιβάλλοντος.

- Τα παιδιά ενθαρρύνονται να εργάζονται σε μικρές ομάδες διαφορετικής σύνθεσης ως προς την ηλικία

- Ποικίλες ομάδες εργασίας δημιουργούνται για διαφορετικό σκοπό.

- Οι γονείς, σε όλες τις φάσεις του σχεδίου εργασίας, συμμετέχουν προσφέροντας πληροφορίες, βιβλία, υλικά και συνοδεύοντας τα παιδιά στις εξόδους τους.

- Τα παιδιά όταν αναπτύσσεται ένα σχέδιο εργασίας, επισκέπτονται χώρους έξω από το σχολείο, πραγματοποιούν επιτόπιες έρευνες και συλλέγουν χρήσιμες πληροφορίες.

- Επίσης ειδικοί επισκέπτονται το σχολείο προκειμένου να απαντήσουν σε ερωτήματα που έχουν υποβάλλει τα παιδιά.

- Ένα από τα κύρια κριτήρια επιλογής ενός θέματος για διερεύνηση είναι η σχέση του θέματος με την προσωπική εμπειρία και τα βιώματα των μικρών παιδιών. Ένα θέμα που δεν έχει σχέση με τις εμπειρίες των παιδιών δεν επιτρέπει στα παιδιά να κάνουν υποθέσεις, προβλέψεις και ερωτήσεις.

- Ο εκπαιδευτικός καταγράφει προσεκτικά τις ιδέες των παιδιών και των συνεργατών τους, και χρησιμοποιούνται σαν βάση για το σχεδιασμό των επόμενων βημάτων στην έρευνα του θέματος

- Ειδικότερα η μαγνητοφώνηση διευκολύνει τον εκπαιδευτικό να καταγράφει τα σχόλια, τις ερωτήσεις και τις ιδέες μιας ομάδας εργασίας και παράλληλα να υποστηρίζει μια άλλη ομάδα εργασίας.

- Τα παιδιά στις επισκέψεις είναι εφοδιασμένα με τα κατάλληλα εργαλεία, π.χ. πίνακες, σημειωματάρια, μολύβια, χοντρούς μαρκαδόρους, μαγνητόφωνο κ.ά. Κρατούν σημειώσεις και καταγράφουν ό,τι είναι εντυπωσιακό, ενδιαφέρον και χρήσιμο γι' αυτά.

- Η ικανότητα των παιδιών να είναι καλοί παρατηρητές αυξάνει με την εμπειρία.

- Προϊόντα της δουλειάς τους, ύστερα από μια επίσκεψη μπορεί να είναι : Λίστες, ανακοινώσεις, σχεδιαγράμματα, πίνακες αναφοράς κ.ά.

Α΄ ΦΑΣΗ: ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ

- Τα παιδιά εκφράζουν και καταγράφουν τις ιδέες και τις γνώσεις τους γύρω από το θέμα με πολλούς τρόπους

- Καταγράφονται όλα τα ερωτήματα που διατυπώνονται

- Καταγράφεται ένα προσχέδιο εργασίας / δράσης προκειμένου να δοθούν απαντήσεις στα ερωτήματα

- Ενημερώνονται οι γονείς και ευαισθητοποιείται η κοινότητα

Κατά την πρώτη φάση ανάπτυξης του σχεδίου εργασίας αξιολογείται τι είναι γνωστό στα παιδιά και τι τα ενδιαφέρει πραγματικά. Οι ιδέες και οι αντιλήψεις τους καταγράφονται και παρουσιάζονται με πολλούς τρόπους. Σχεδιάζεται ένα ιστόγραμμα ιδεών.

Στη συνέχεια τα παιδιά με την υποστήριξη του εκπαιδευτικού ορίζουν τις ενέργειες που πρέπει να κάνουν, τους χώρους που θα επισκεφθούν και τα πρόσωπα που πρόκειται να προσκαλέσουν στο νηπιαγωγείο ως ειδικούς για να πάρουν περισσότερες πληροφορίες. Ενημερώνουν τους γονείς με επιστολές. Στην Α΄ Φάση επιδιώκεται η ευαισθητοποίηση της κοινότητας

Β΄ ΦΑΣΗ: ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

- Διερεύνηση και εμπλουτισμός του θέματος με πολλούς τρόπους.

- Δημιουργούνται ομάδες εργασίας σύμφωνα με τα ενδιαφέροντα των παιδιών.

- Προετοιμάζεται και πραγματοποιείται η έρευνα πεδίου

- Καταγράφονται οι νέες πληροφορίες με πολλούς τρόπους

- Παρουσιάζονται οι νέες ιδέες με πολλούς τρόπους

- Σε αυτή τη φάση δίνονται ευκαιρίες στα παιδιά να δραστηριοποιούνται σε μικρές ομάδες, συλλέγουν πληροφορίες και να πραγματοποιούν εξορμήσεις στο ευρύτερο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον. Προετοιμάζουν και παίρνουν συνεντεύξεις από ειδικούς, να πραγματοποιούν σχετικά πειράματα. Ζωγραφίζουν, γράφουν, μετρούν, κατασκευάζουν, δραματοποιούν, πειραματίζονται.

- Νέα ενδιαφέροντα και νέες ερωτήσεις αναδύονται, οι οποίες οδηγούν σε νέους προγραμματισμούς δραστηριοτήτων που δεν είχαν προβλεφθεί και καταγραφεί κατά την Α΄ φάση στο προσχέδιο εργασίας. Αυτή είναι η πολυεπίπεδη φάση του σχεδίου εργασίας. Είναι και η μακρύτερη ως προς τη διάρκεια.

Γ. ΦΑΣΗ : ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

- Κλείσιμο και πανηγυρική παρουσίαση του θέματος

- Προετοιμασία της παρουσίασης του σχεδίου εργασίας και επιλογή των αντιπροσωπευτικότερων καταγραφών από τα παιδιά και τον εκπαιδευτικό

- Ετοιμασία του φακέλου του σχεδίου Εργασίας

- Παρουσίαση του Σχεδίου Εργασίας στην Κοινότητα

- Αξιολόγηση της πορείας και των αποτελεσμάτων του σχεδίου εργασίας

- Σύνδεση με το επόμενο σχέδιο εργασίας.