Η Ευέλικτη Ζώνη στο Δημοτικό Σχολείο

Εισαγωγή

Τα κείμενα που ακολουθούν είναι το υλικό μιας εισήγησης σεμιναρίου για την Ευέλικτη Ζώνη που έγινε στο Καρπενήσι στις 7 Δεκεβρίου του 2002. Περιγράφονται σε αδρές γραμμές η νέα διδακτική πρακτική της Διαθεματικής Προσέγγισης, οι λόγοι που την επιβάλλουν καθώς και ένας πρόχειρος "μπούσουλας" για να στηθεί ένα Project. Προσωπική μου άποψη είναι ότι η νέα αυτή μέθοδος, καθώς και οι ώρες που διατίθενται από το ωρολόγιο πρόγραμμα για την υλοποίησή της στα πλαίσια της Ευέλικτης Ζώνης ΔΕΝ ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ να περπατήσουν, αν και οι καιροί το απαιτούν, διότι η εφαρμογή τους γίνεται σπασμωδικά, στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο δεν υπάρχει η πνοή που χρειάζεται, και οι ίδιοι οι εμπνευστές του σχεδίου φαίνεται να προσέχουν περισσότερο τις οικονομικές τους απολαβές παρά την επιτυχία του προγράμματος. Για μια ακόμα φορά αφήνεται στον πατριωτισμό και το φιλότιμο των δασκάλων, που παλεύουν για την δημόσια εκπαίδευση σ' ένα κοινωνικό περίγυρο που τους έχει απαξιώσει ήδη και στο οποίο έχουν χάσει κάθε έρεισμα.

Παρά όμως όλα αυτά τα κακώς κείμενα, εμείς που έχουμε για πρώτιστο στόχο την εκπαίδευση των παιδιών μας και την εισαγωγή τους σ' έναν κόσμο ραγδαία μεταβαλλόμενο, με νέες συνθήκες και καινούριες απαιτήσεις, πρέπει τουλάχιστον από μόνοι μας να κατανοήσουμε τις νέες μεθόδους και να μην αφήσουμε τους μαθητές μας αγράμματους σε ότι αφορά τις εξελίξεις και τους νέους τρόπους προσέγγισης της γνώσης. Μιας γνώσης που είναι πια τόσο ευρεία, ώστε είναι αδύνατο να την κατακτήσει κανένας μόνος του. Η επιτυχία έγκειται τώρα στη συνεργασία και την συνεχή επιμόρφωση. Αυτό που πρέπει πλέον να διδάξουμε είναι ο τρόπος με τον οποίο το παιδί θα ανακαλύπτει τη γνώση μόνο του, πώς θα την οικοδομεί πάνω σε ήδη προϋπάρχουσες εμπειρίες αλλά και πώς θα την αξιοποιεί προς την κατεύθυνση της "χρηστικότητάς" της.

Αυτό που προκάλεσε την ανάγκη να αλλάξει η παραδοσιακή διδασκαλία και να προτιμηθεί ο νέος τρόπος του εποικοδομιστικού και ομαδοσυνεργατικού μοντέλου είναι σε γενικές γραμμές τα παρακάτω:

α. δημιουργία μαθητών με ισχυρή αυτοαντίληψη, συναισθηματική σταθερότητα, κριτική και διαλεκτική ικανότητα καθώς και θετική διάθεση για συνεργασία χωρίς θρησκευτικές και πολιτισμικές προκαταλήψεις,

β. δημιουργία συνθηκών για τη δια βίου ανανέωση γνώσεων και δεξιοτήτων,

γ. η καλλιέργεια της ικανότητας κάθε ατόµου για κριτική προσέγγιση των νέων τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας,

δ. η διατήρηση της κοινωνικής συνοχής μέσα από την παροχή ίσων ευκαιριών και την καλλιέργεια κοινών στάσεων και αξιών,

ε. η καλλιέργεια της συνείδησης του ευρωπαίου πολίτη µε την ταυτόχρονη διατήρηση της εθνικής µας ταυτότητας και της πολιτισμικής µας αυτογνωσίας και

στ. Η ανάπτυξη πνεύματος συνεργασίας και συλλογικότητας

Νέοι όροι

Τρείς είναι οι νέοι όροι με τους οποίους πρέπει να έρθει σε επαφή ο εκπαιδευτικός που θέλει να μεταβάλλει τον τρόπο δουλειάς του προς την νέα κατεύθυνση:

• Διαθεματικότητα
• ΔΕΠΠΣ (Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών
• Σχέδιο Εργασίας (μέθοδος project)

Με τον όρο αυτό εννοούμε ότι ένα μάθημα ή ένα γνωστικό αντικείμενο δεν πρέπει να προσεγγίζεται μόνο από την παραδοσιακή του σκοπιά, αλλά αντίθετα θα πρέπει να θεωρείται ως αποτέλεσμα πολλών επι μέρους επιστημονικών πεδίων. Θα ακολουθήσει παράδειγμα που θα δείχνει τον τρόπο εφαρμογής της στην Ιστορία της Γ' Τάξης.

Επικρατεί η άποψη ότι τα μαθήματα δεν είναι μόνο ένα σύνολο γνώσεων και κατάκτηση ενός συγκεκριμένου επιπέδου ικανοτήτων, αλλά και μία διαδικασία.

Έχει μεγάλη σημασία ο πλούτος της εμπειρίας που αποκτιέται κατά τη διαδικασία της μάθησης και όχι μόνο η ποικιλία των αποτελεσμάτων που θα προκύψουν.

Υιοθετείται το εποικοδομητικό μοντέλο διδασκαλίας. Μέσα από δραστηριότητες παρμένες από τη ζωή και τα ενδιαφέροντα των μαθητών, το παιδί με τη συνεργασία των μελών της ομάδας του και την φθίνουσα καθοδήγηση του δασκάλου αναπτύσσει γνωστικές συγκρούσεις, αναδομεί τις ιδέες του και οικοδομεί τις βασικές γνώσεις

Προτείνει ως διδακτικά εργαλεία μέσα της σύγχρονης τεχνολογίας και πολλά εποπτικά υλικά (cd Rom, μαθηματικά λογισμικά, βιντεοταινίες, υπολογιστές τσέπης, κυβικά και τετραγωνικά μέτρα συναρμολογούμενα, ζυγαριές, κλεψύδρες, ρολόγια, γεωπίνακες κλπ).

Στα πλαίσια της διδασκαλίας της Ιστορίας της Γ΄Δημοτικού δίνεται στα παιδιά ένα κείμενο στο οποίο περιγράφεται το ναυάγιο του Οδυσσέα στο νησί της Κίρκης. Τα παιδιά διαβάζουν μόνα τους ή ακούνε το μάθημα και στη συνέχεια το θέμα προσεγγίζεται από πολλές πλευρές: Γλωσσική ικανότητα, Κριτική σκέψη, κατανόηση, μαθηματικά, φυσικές επιστήμες, Τεχνικά, Εικαστικά, Θέατρο κλπ. Είναι λογικό να σημειώσουμε ότι μια διδακτική ώρα δεν αρκεί πλέον για την διδασκαλία του συγκεκριμένου θέματος. Το παράδειγμα που ακολουθεί πρέπει να το είχα στις σημειώσεις μου από τις παραδόσεις της εξομοίωσης. Ο συντάκτης του είναι κάποιος συνάδελφος του οποίου δεν έχω πια το όνομα.

Γλωσσική Προσέγγιση :

Ο Οδυσσέας σκότωσε ένα:

α ) Αγριογούρουνο  β) Ελάφι   γ) Ζαρκάδι

Ποιος θεός βοήθησε τον Οδυσσέα να αντιμετωπίσει την Κίρκη;

α) Δίας β) Απόλλωνας γ) Ερμής

Αντιστοίχισε τις παρακάτω λέξεις:

Μάντης                Κίρκη

Σύντροφος        Ευρύλοχος

 Μαγικό ραβδί    Τειρεσίας

Γιατί ο Οδυσσέας χώρισε τους συντρόφους του σε δυο ομάδες;

-------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------

Γιατί ο Ευρύλοχος κρύφτηκε και δεν μπήκε στο παλάτι της Κίρκης;

------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------

Γλωσσική Προσέγγιση: Γραμματική

1. Ο Οδυσσέας είχε έναν σύντροφο με δυσκολίες στην ομιλία. Θα τον βοηθήσουμε να μιλήσει σωστά βάζοντας το "ν" εκεί που χρειάζεται;

Το... Χάρο, δε... τολμούσαν, στο... ουρανό, στη... Ιθάκη, στο... κήπο, τη... παραλία, τη... ψυχή, στο... στόμα, δε... μπορεί, ένα... χρόνο, τη... φώναξε, στη... στεριά.

2. Ο Οδυσσέας με τον Ευρύλοχο τσακώθηκαν και ο Ευρύλοχος σε ό,τι έλεγε ο Οδυσσέας είχε αντίθετη γνώμη. Μπορείς να γράψεις τα αντίθετα που έλεγε ο Ευρύλοχος;

3. Μπορείς να βοηθήσεις τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του να βρουν τις μετοχές που είναι κρυμμένες στο δάσος;

-ώντας           ____________________

 -οντας           ____________________

-μμένος         ____________________

-μένος           ____________________

Προσέγγιση από τα Μαθηματικά

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ [διαίρεσης-πολλαπλασιασμού]

1. Στο καράβι του Οδυσσέα, υπήρχαν 18 κωπηλάτες καθισμένοι σε δυο σειρές. Πόσους κωπηλάτες είχε κάθε σειρά;

ΛΥΣΗ

2. Η τριήρης είχε δυο σειρές από κωπηλάτες, που η κάθε σειρά είχε από 9 άνδρες. Πόσοι ήταν όλοι οι κωπηλάτες;

ΛΥΣΗ

3. Ο Οδυσσέας και ο Ευρύλοχος χώρισαν τους 44 συντρόφους τους σε δυο ομάδες. Πόσους άνδρες είχε κάθε ομάδα;

ΛΥΣΗ

4. Ο Οδυσσέας χώρισε τους άνδρες του σε δυο ομάδες, που η καθεμιά είχε από 22 άνδρες. Πόσοι ήταν όλοι οι άνδρες;

ΛΥΣΗ

Ταυτόχρονη προσέγγιση από το Εμείς κι ο Κόσμος και τα Εικαστικά

Ο μύθος λέει ότι μόλις ο Οδυσσέας ξεγέλασε την Kίρκη και οι σύντροφοί του ξανάγιναν άνθρωποι, γύρισε στο λιμάνι που περίμεναν με αγωνία οι υπόλοιποι του σύντροφοι για να τους πει τα ευχάριστα και να τους οδηγήσει στο παλάτι της Κίρκης.

Όμως ξέχασε τη διαδρομή. Και πάλι ο Ερμής τον βοήθησε δίνοντας του αυτό το χάρτη.

Χρειάζεται όμως και η δική σου βοήθεια για να μπορέσει να τον διαβάσει και να βρει το δρόμο για το παλάτι, γιατί όπως βλέπεις είναι μισοτελειωμένος.

Ζωγράφισε τον και συμπλήρωσε τους γεωγραφικούς όρους που λείπουν, γιατί μετά από τόσο κρασί που ήπιε ο Οδυσσέας είναι όλα μπερδεμένα στο μυαλό του.

Πώς εφαρμόζεται στην διδακτική πρακτική

Ο όρος Project όταν αναφέρεται στην διδασκαλία αποδίδεται στα ελληνικά με τον όρο "συνθετική εργασία". Η νέα μέθοδος είναι απότοκος της Διαθεματικότητας, μιας εκπαιδευτικής προσέγγισης κατά την οποία σημασία δεν έχει το τέρμα αλλά το ταξίδι. Το μάθημα παίρνει τη μορφή παιχνιδιού, ενώ το θέμα καθορίζεται από τους μαθητές για να εμπίπτει στα ενδιαφέροντά τους. Τα παιδιά πρέπει να δουλεύουν σε ομάδες, να έχει γίνει προγραμματισμός του έργου, η διάρκειά της μπορεί να κυμαίνεται από μία διδακτική ώρα μέχρι και δύο μήνες (π.χ. ένα θέμα τοπικής Ιστορίας) και τέλος όλο αυτό χρειάζεται να παρουσιαστεί τόσο μέσα στην τάξη όσο και εκτός αυτής.

Ένα project αναπτύσσεται σε 5 φάσεις:

Α΄Φάση

- Επιλογή του θέματος

- Καθορισμός στόχων 

• Από τους μαθητές 
• Από τους μαθητές 

- Προσεκτικός σχεδιασμός

Βήματα α΄ φάσης

- Διατύπωση ιδεών - Κατασκευή ακτινογράμματος 

- Ακριβής προσδιορισμός του θέματος και καθορισμός των ορίων του 

- Καθορισμός των στόχων 

- Σχεδιασμός και περιγραφή - Χρονοδιάγραμμα 

- Καθορισμός ομάδων εργασίας - Κατανομή εργασιών 

Β΄ Φάση  

- Εξοικείωση παιδιών με τη μεθοδολογία 

- Επαφές με εξωσχολικούς παράγοντες 

- Καταγραφή βιβλιογραφίας και πληροφοριών, ταξινόμηση, ανάλυση, οργάνωση συγκεντρωθέντος υλικού 

- Αξιολόγηση ομάδας - Αυτοκριτική - Λεπτομέρειες

Βήματα Β΄ Φάσης 

- Έρευνα, συλλογή πληροφοριών από ειδικούς, τοπικούς φορείς, υπηρεσίες, βιβλία, περιοδικά, ταινίες, διαδύκτιο κτλ 

- Έρευνα πεδίου 

- Ταξινόμηση και ανάλυση πληροφοριών 

- Καταγραφή πηγών και βιβλιογραφίας 

- Παρουσίαση στην τάξη των πληροφοριών 

- Αξιολόγηση της πορείας της εργασίας

Γ΄ Φάση  

Πραγματοποίηση της εργασίας

Προτεινόμενα βήματα:

- Οργάνωση και αξιοποίηση του υλικού 

- Εκπόνηση των εργασιών που ανέλαβαν οι μαθητές 

- Σύνθεση των εργασιών των ομάδων και δημιουργία κοινής εργασίας

Δ΄ Φάση  

- Αξιολόγηση της συνθετικής εργασίας

• Από το δάσκαλο
• Από τους μαθητές 

- Η αξιολόγηση γίνεται με βάση τους στόχους που τέθηκαν στην Α΄φάση 

- Γίνεται έλεγχος 

- Γίνονται διορθώσεις και τροποποιήσεις

Ε΄ Φάση  

Αξιοποίηση και διάχυση των αποτελεσμάτων με εκτύπωση - δημοσίευση στο διαδίκτυο κλπ. 

Πρέπει να τηρηθούν τα εξής: 

-Ευχαριστίες σ' αυτούς που βοήθησαν 

-Εισαγωγή στο θέμα της εργασίας 

-Περιγραφή της μεθόδου 

-Καταγραφή των στοιχείων 

-Συμπεράσματα 

-Προτάσεις 

-Βιβλιογραφία

Συμπέρασμα

Η προσέγγιση στον νέο τρόπο διδασκαλίας είναι απαραίτητη γιατί εφαρμόζεται ήδη στην Πέμπτη και την Έκτη τάξη στα Φυσικά και τη Γεωγραφία ενώ αναμένονται δραματικές αλλαγές στα βιβλία και των άλλων μαθημάτων. Απευθύνεται κυρίως στα παιδιά των μεγαλύτερων τάξεων, γιατί στην Πρώτη ο τρόπος διδασκαλίας παραμένει ουσιαστικά ίδιος τα τελευταία 3000 χρόνια και έτσι θα είναι και για τα επόμενα 3000.

 Στοχεύει στο να μάθει το παιδί «πώς να μαθαίνει» κι όχι στην απομνημόνευση ξερής γνώσης

 Απαιτεί δάσκαλο εμπνευστή και «πυρπολητή ψυχών», και έχει στόχο την κατάργηση της έδρας.

Παρακάτω δίνω ένα ενδεικτικό σχέδιο για τον τρόπο με τον οποίο καταστρώνεται ένα προγραμμα Συνθετικής Εργασίας: