Η υποχρεωτικότητα φοίτησης στο Νηπιαγωγείο

Περιεχόμενα ιστοσελίδας

Εισαγωγή. α. Θεωρητικό πλαίσιο. β. Η προσχολική αγωγή στην Ευρωπαϊκή Ένωση. γ. Η προσχολική αγωγή στην Ελλάδα. Η περίοδος της προαιρετικής φοίτησης. Η περίοδος της υποχρεωτικής φοίτησης. Επίλογος.

 

Στην παρούσα εργασία επιχειρείται μια επιγραμματική προσέγγιση της υποχρεωτικότητας της φοίτησης στο Νηπιαγωγείο. Αφού γίνει μια αναφορά στο θεωρητικό πλαίσιο, στη συνέχεια εξετάζουμε την εξέλιξη της υποχρεωτικότητας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την κατάσταση που υφίσταται σε όλες τις χώρες – μέλη, με μια παράλληλη αναφορά στους γενικότερους σκοπούς της προσχολικής αγωγής ανάλογα με την διαφορετική εθνική αντίληψη κάθε μιας. Κατόπιν, προχωρούμε σε μια ιστορική αναδρομή της κατάστασης που επικρατούσε στον τομέα αυτό κατά τη διάρκεια του προηγούμενου αιώνα στην Ελλάδα και τέλος αναλύεται το ισχύον καθεστώς με αναφορά στα επίσημα κείμενα και τις εγκυκλίους του Υπουργείου Παιδείας για το τρέχον σχολικό έτος 2011-2012.

Το  νηπιαγωγείο είναι το θεμέλιο της παιδείας και η ανάγκη φοίτησης σε αυτό είναι επιτακτική. Δεν αποτελεί χώρο όπου αφήνουμε τα παιδιά για να τα προσέχει κάποιος να μη χτυπήσουν. Είναι ένα σχολείο αγωγής και ανάπτυξης ικανοτήτων, οι οποίες πρέπει να καλλιεργηθούν στο παιδί στην ηλικία 0 - 6 ετών, διαφορετικά δεν θα μπορέσουν να αναπτυχθούν.

Οι ειδικές ευαισθησίες είναι το μεγαλύτερο κεφάλαιο του παιδιού στην ηλικία από 0 - 6 ετών για την πνευματική και ψυχική του καλλιέργεια. Είναι ένας προβολέας που φωτίζει μία - μία τις λεπτομέρειες για να μπορέσει το παιδί, με τις αισθήσεις και την τάση για έρευνα, να κατατοπισθεί για τον πολυποίκιλο κόσμο που το περιβάλλει και να οργανώσει σωστά τη νόησή του.

Το νήπιο έχει πολλή δουλειά να κάνει. Την ώρα που εμείς νομίζουμε πως παίζει, εκείνο εργάζεται για να μπορέσει να κατακτήσει τον κόσμο. Τίθεται λοιπόν το ερώτημα : "είναι καλύτερα να πάει το παιδί στο νηπιαγωγείο ή να μείνει σπίτι, όταν ιδίως υπάρχει άνθρωπος να το φροντίζει";

Ήδη με την εισαγωγή του μοντεσσοριανού μοντέλου,  η απάντηση στο ερώτημα υπήρξε θετική ως προς το πρώτο του σκέλος, καθώς στο νηπιαγωγείο το παιδί βρίσκει το απαραίτητο επιστημονικό υλικό, που θα δώσει διέξοδο στις ειδικές ευαισθησίες του και εφόσον υπάρχουν οι προϋποθέσεις να αναπτύξει πλήρως τη δική του προσωπικότητα, κάτι που είναι πολύ σημαντικό για τη μικρή αυτή ηλικία.

Το παιδί κατά τη διαδικασία της μάθησης περνά διάφορες περιόδους ευαισθησίας. Μόλις κατακτήσει τη συγκεκριμένη έννοια ή ικανότητα, τότε εξαφανίζεται η συγκεκριμένη ευαισθησία κι εμφανίζεται κάποια άλλη. Η διαμόρφωση ενός καλά "προετοιμασμένου περιβάλλοντος" είναι πολύ σημαντική για να καλύψει και να τροφοδοτήσει αυτές τις περιόδους ευαισθησίας.

Σημαντικότατος επίσης είναι ο κοινωνικοποιητικός χαρακτήρας του νηπιαγωγείου, καθώς για πρώτη φορά στη ζωή του εισέρχεται σας ίσος ίσος προς ίσο μέσα σε μια μικρή κοινωνία καθιστώντας έτσι το λειτούργημα της νηπιαγωγού είναι πολύ πιο σπουδαίο απ' όσο γενικότερα θεωρείται.  Το σωστό νηπιαγωγείο αποτελεί μεγάλη προσφορά στη νηπιακή ηλικία από 2 - 6 ετών, ακόμα και για τα παιδιά των οποίων η μητέρα δεν εργάζεται. Υπάρχουν μεγάλες διαφορές στην αντιμετώπιση των αναγκών της ηλικίας 2 -  3, 3 - 4 και 4 - 6 ετών. Στο σπίτι μπορεί να υπάρχει η απαραίτητη φροντίδα και πιθανώς πολλά παιχνίδια, δεν υπάρχει όμως το επιστημονικό υλικό που μοιάζει με παιχνίδι και συγχρόνως καλύπτει μία - μία όλες τις ανάγκες για την εξέλιξή του.

Καθίσταται έτσι σαφές ότι η συμβολή του νηπιαγωγείου στην εξέλιξη του παιδιού είναι μεγάλη και μάλιστα, όσο νωρίτερα εισέρχεται σ’ αυτό τόσο καλύτερα. Η άποψη πως ο σκοπός του νηπιαγωγείου είναι να απασχολήσει μόνο το παιδί με παιχνίδια, πλαστελίνη, ζωγραφική, τραγουδάκια και παραμύθια (κατάλληλα) δεν είναι σωστή. Όπως δεν είναι σωστή και η άποψη ότι τα παιδιά πρέπει οπωσδήποτε να μάθουν να γράφουν και να διαβάζουν, στο νηπιαγωγείο. Αν ήταν έτσι, τότε τα παιδιά θα πήγαιναν πιο νωρίς στην πρώτη τάξη.

Ως επιπλέον επιχειρήματα για την υποστήριξη της υποχρεωτικής φοίτησης στο νηπιαγωγείο μπορεί κανείς να επικαλεστεί:

α) εξασφαλίζεται η απελευθέρωση ενός μεγάλου τμήματος του εργατικού δυναμικού της χώρας, δηλ. των γυναικών, για συμμετοχή στην παραγωγική διαδικασία και απόδοση στη σύγχρονη οικονομία,

β) προφυλάσσονται τα παιδιά από κινδύνους τόσο στην πόλη όσο και στην ύπαιθρο χώρα,

γ) ικανοποιείται η μεγάλη ανάγκη για προσέγγιση της παιδείας στην πιο κρίσιμη νηπιακή ηλικία και αίρονται οι δυσκολίες και αναστολές του νηπίου,

δ) με την υποχρεωτική φοίτηση, που σημαίνει εκσυγχρονισμένη παιδεία από τη νηπιακή ηλικία, εξασφαλίζεται η γρήγορη ανάπτυξη και ο εκσυγχρονισμός μιας χώρας,

ε) στις προηγμένες χώρες το ποσοστό φοίτησης νηπίων στα νηπιαγωγεία είναι πολύ μεγάλο,

στ) λόγοι οικονομικοί, κοινωνικοί, ψυχολογικοί και παιδαγωγικοί επιβάλλουν την όσο το δυνατόν ταχύτερη προετοιμασία του παιδιού για τον κοινωνικό στίβο, και

ζ) με την υποχρεωτική φοίτηση στο νηπιαγωγείο εξασφαλίζεται η ομοιόμορφη γλωσσική ανάπτυξη και προωθείται η αποκατάσταση των ίσων ευκαιριών στην εκπαίδευση.

Ξεκινώντας από την άποψη ότι η φυσική, συναισθηματική, κοινωνική και διανοητική ανάπτυξη των νηπίων ευνοείται αποφασιστικά στο νηπιαγωγείο για όλα τα νήπια, γίνεται αισθητή η ανάγκη να δοθεί υψηλή προτεραιότητα στη διετή προσχολική φοίτηση, φροντίζοντας παράλληλα τους τρόπους με τους οποίους θα μπορέσει η πολιτεία να εξασφαλίσει τις προϋποθέσεις φοίτησης όλων των νηπίων (Κιτσαράς, 1988)

Σημαντική είναι και η θέση της J. Bander, η οποία διαπιστώνει ότι  «αν και το νηπιαγωγείο δεν είναι υποχρεωτικό, αισθάνεται κανείς ότι δικαιολογημένα μπορεί να απαιτήσει τις υπηρεσίες του, γιατί είναι όργανο εκδημοκρατισμού με την εξίσωση των πιθανοτήτων επιτυχίας που δίνονται στα παιδιά ευθύς αμέσως από την πολύ μικρή παιδική ηλικία».

Επίσης, έχει γίνει ξεκάθαρο από τα πορίσματα σχετικών ερευνών ότι τα παιδιά αναπτύσσουν θετικές στάσεις απέναντι στη μάθηση όταν εμπλέκονται ενεργά στη μαθησιακή διαδικασία και όταν έχουν συστηματικές ευκαιρίες να αλληλεπιδρούν με το φυσικό και το κοινωνικό τους περιβάλλον. Ένα λειτουργικό και πλούσιο σε ερεθίσματα μαθησιακό περιβάλλον προτρέπει τα παιδιά να επιλέγουν ελεύθερα δραστηριότητες και τα ενθαρρύνει να εξερευνούν και να ανακαλύπτουν.

Σημαντική παράμετρος για τη διαμόρφωση ενός τέτοιου περιβάλλοντος είναι η χρησιμοποίηση λειτουργικών ερεθισμάτων γραπτού λόγου που έχουν στόχο την υποστήριξη του αναδυόμενου εγγραμματισμού. Σημαντική επίσης είναι η συμβολή ερεθισμάτων που συνδέονται με τον τεχνολογικό εγγραμματισμό (Δαφέρμου κ.ά. 2008).

Οι υποστηρικτές της υποχρεωτικότητας του νηπιαγωγείου στηρίζονται σε διάφορες βραχυπρόθεσμες μελέτες σχετικά με την αποτελεσματικότητα της προσχολικής εκπαίδευσης, τα ευρήματα των οποίων έδειξαν ότι η συμμετοχή σε ένα ποιοτικό προσχολικό πρόγραμμα βοηθάει τη νοητική και κοινωνική ανάπτυξη των νηπίων -κυρίως αυτών που προέρχονται από χαμηλά κοινωνικοοικονομικά στρώματα- και συμβάλλει στη σχολική τους επιτυχία.

Επίσης, βασίζονται σε διάφορες μακροπρόθεσμες έρευνες, τα αποτελέσματα των οποίων έδειξαν ότι παιδιά που συμμετείχαν σε υψηλής ποιότητας προσχολικά προγράμματα, είχαν σημαντικά λιγότερες πιθανότητες να ενταχθούν σε ειδικές τάξεις, να επαναλάβουν την ίδια τάξη, να έχουν μαθησιακά προβλήματα στην περαιτέρω φοίτησή τους, να εμφανίσουν αντικοινωνικές συμπεριφορές ή να σταματήσουν το σχολείο, ενώ αντίθετα, παρουσίαζαν περισσότερες πιθανότητες να έχουν καλούς βαθμούς, να συνεχίσουν τις σπουδές τους, να αποκτήσουν μεγαλύτερη κοινωνική και συναισθηματική ωριμότητα και ελάττωση προβλημάτων συμπεριφοράς, περισσότερα κίνητρα για εκπαίδευση, καθώς και θετικότερη στάση απέναντι στο σχολείο και καλύτερη προσαρμογή σ’ αυτό

Εντούτοις, παρά τα όσα θετικά προαναφέρθηκαν, δεν παύει να υφίσταται και η αντίθετη άποψη. Έτσι, οι πολέμιοι της υποχρεωτικότητας του νηπιαγωγείου ισχυρίζονται ότι ενδέχεται να επιδράσει αρνητικά στην ανάπτυξη των μικρών παιδιών η ένταξή τους σε ένα σχολικό σύστημα από πολύ μικρή ηλικία. Ισχυρίζονται, ακόμη, ότι όχι μόνον δεν είναι απαραίτητη η υποχρεωτική φοίτηση στο νηπιαγωγείο 5χρονων και 6χρονων παιδιών, αλλά συνιστά και παραβίαση του δικαιώματος των γονέων να αποφασίζουν για την εκπαίδευση των παιδιών τους.

Επίσης, ισχυρίζονται ότι τα παιδιά όχι μόνον δεν ωφελούνται με το να φοιτούν νωρίτερα σε ακαδημαϊκού τύπου τάξεις, αλλά αντίθετα υπάρχει η πιθανότητα να έχουν μελλοντικά κακές ακαδημαϊκές επιδόσεις και αναπτυξιακά προβλήματα, όπως το να χάσουν το ενδιαφέρον τους για τη μάθηση και να μειωθεί η αυτοπεποίθησή τους, με αρνητικές επιπτώσεις στην προσωπικότητά τους. Προκειμένου να στηρίξουν τους ισχυρισμούς τους, βασίζονται σε μακροπρόθεσμες μελέτες, στις οποίες η αρχική επιτυχία στο νοητικό ή τον κοινωνικό τομέα, ως συνέπεια της συμμετοχής παιδιών σε προσχολικά προγράμματα, άρχισε να φθίνει από την δευτέρα, τρίτη ή τετάρτη δημοτικού

Σ' αυτό το σημείο, πρέπει να αναφερθεί ότι οι πολέμιοι της υποχρεωτικότητας δεν παραγνωρίζουν τη σημασία της μάθησης στην προσχολική ηλικία. αλλά ισχυρίζονται ότι δεν πρέπει να λαμβάνει χώρα σε αυστηρά δομημένα προγράμματα. Θεωρούν ότι πολλοί νηπιαγωγοί υφίστανται πιέσεις προκειμένου να διδάσκουν στα παιδιά γράμματα Και αριθμούς, να τους δίνουν να συμπληρώνουν φωτοτυπημένες εργασίες και απαντήσεις σε βιβλιοτετράδια και να τα καθιστούν ικανά να επιτυγχάνουν σε τεστ, αντί να τα προτρέπουν να πειραματίζονται με το νερό και την άμμο, να ακούν τραγούδια και ιστορίες, να ζωγραφίζουν ή να ασχολούνται με το συμβολικό παιχνίδι.

Ουσιαστικά πάντως δεν υπάρχουν έρευνες που να υποστηρίζουν το πρώτο μοντέλο έναντι του δεύτερου αν και όλοι οι μεγάλοι παιδαγωγοί όλων των εποχών συμφωνούν ότι η εκπαίδευση πρέπει να ξεκινάει από το παιδί και όχι από τα γνωστικά αντικείμενα που θα διδαχθεί.

Επομένως, η βασική αρχή της προσχολικής παιδαγωγικής θα πρέπει να είναι να προσαρμόσει το πρόγραμμα και τη διδασκαλία στις ικανότητες, στις ανάγκες και στα ενδιαφέροντα του παιδιού και όχι το  αντίθετο.

Στη συνέχεια ακολουθεί απόσπασμα ενός πίνακα που προέρχεται από την τελευταία έκδοση του Ευρωπαϊκού Δικτύου "Ευρυδίκη" το οποίο παρέχει πληροφορίες και αναλύσεις των ευρωπαϊκών εκπαιδευτικών συστημάτων και πολιτικών. Το δίκτυο συνίσταται από 36 εθνικές μονάδες που εδρεύουν στο σύνολο των 31 χωρών που συμμετέχουν στα ευρωπαϊκά προγράμματα δια Βίου Μάθησης και αποτελείται από τα κράτη μέλη της ΕΕ, τις χώρες του Ενιαίου Οικονομικού Χώρου και την Τουρκία. Συντονίζεται από την Επιτροπή Εκπαίδευσης, οπτικοακουστικών μέσων και πολιτισμού που εδρεύει στις Βρυξέλλες.

Αναλύοντας τα γραφήματα αυτά, διαπιστώνουμε ότι από το σύνολο των 36 χωρών που αναφέρονται, στις 22 (ποσοστό 61%), η προσχολική αγωγή αρχίζει περίπου στην ηλικία των 3 ετών. Σε 11 χώρες (Δανία, Ισπανία, Γαλλία, Ουγγαρία, Μάλτα, Σλοβενία, Φινλανδία, Σουηδία, Βόρεια Ιρλανδία, Ισλανδία, και Νορβηγία, ποσοστό 30,5%) τα παιδιά γίνονται δεκτά σε αντίστοιχα ιδρύματα από τον πρώτο κιόλας χρόνο της ζωής τους, αν και στις περισσότερες από αυτές τις χώρες η εκπαίδευση δεν παρέχεται αποκλειστικά από τα αντίστοιχα υπουργεία παιδείας, αλλά από την εκκλησία, διάφορες εθνοτικούς ή ιδιωτικούς φορείς.

Στην Ελλάδα και το Λιχτενστάιν (5,5%), το νηπιαγωγείο αρχίζει στα 4 έτη, ενώ στην Εσθονία (3%), τα παιδιά έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με σχολικό χώρο από την ηλικία των 6 ετών!

Από τον πίνακα αυτόν, διαπιστώνουμε επίσης ότι στην συντριπτική πλειοψηφία των ευρωπαϊκών χωρών η προσχολική εκπαίδευση δεν είναι υποχρεωτική. Έτσι από τις Ευρωπαϊκές χώρες που αναφέρονται, μόνο η Ελλάδα, το Λουξεμβούργο, η Ουγγαρία, και η Ουαλία (ποσοστό 11%) θεωρούν υποχρεωτική την φοίτηση των νηπίων σε δημόσια νηπιαγωγεία. Σε όλες τις υπόλοιπες η φοίτηση είναι προαιρετική, αν και συμμετέχουν μεγάλα ποσοστά του μαθητικού πληθυσμού.

Σχετικά με το σκοπό του νηπιαγωγείου, πρέπει να τονίσουμε ότι αν και όλα τα μέλη-κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης επιδιώκουν με την προσχολική αγωγή έναν κατ’ αρχήν κοινό γενικό σκοπό, ο οποίος αποβλέπει στη φύλαξη, την αγωγή, την κοινωνικοποίηση και την εκπαίδευση των νηπίων, ωστόσο η εκπλήρωσή του επιδιώκεται και συντελείται με διαφορετικό τρόπο και σε διαφορετικό βαθμό σε κάθε χώρα-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για παράδειγμα, οι χώρες Γερμανία, Ιρλανδία, Ολλανδία, η Αγγλία και ιδιαίτερα η Δανία αποδίδουν στην προσχολική αγωγή συμπληρωματικό και ενισχυτικό οικογενειακό ρόλο.

Επιδιώκεται η προαγωγή της κοινωνικής συμπεριφοράς και η προσωπική ανάπτυξη του παιδιού, χωρίς σχολικό υλικό. Πρωταρχική σημασία αποδίδεται στη φύλαξη και την κοινωνικοποιητική λειτουργία, ενώ η εκπαιδευτική λειτουργία του νηπιαγωγείου θεωρείται υποβαθμισμένη. Αντίθετα, η Ελλάδα, το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο, η Γαλλία, η Ιταλία και η Ισπανία θεωρούν ότι ο ρόλος του νηπιαγωγείου είναι ευρύτερος και πρέπει να ευνοεί την καλλιέργεια των δεξιοτήτων και την εξασφάλιση γνώσεων, με απώτερο σκοπό την προετοιμασία και προσαρμογή του παιδιού στο μελλοντικό σχολικό περιβάλλον. Σε αυτή τη δεύτερη κατηγορία είναι εμφανής η έμφαση που δίνεται στη γνωστική ανάπτυξη του νηπίου. Γύρω από τις δύο βασικές τάσεις σε ό,τι αφορά τη λειτουργία Του νηπιαγωγείου, δηλαδή την κοινωνικοποίηση και την παροχή γνώσεων, είναι προσανατολισμένες σχεδόν όλες οι χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Υπάρχουν, βέβαια, και εξαιρέσεις, όπως π.χ. η Ιταλία, όπου ως σκοπός του νηπιαγωγείου ορίζεται «η εξέλιξη της προσωπικότητας, της περίθαλψης ή φροντίδας και η προετοιμασία για το υποχρεωτικό σχολείο σε συνδυασμό με τις προσπάθειες της οικογένειας»

Τέλος, πρέπει να τονίσουμε ότι ο σκοπός της αγωγής σήμερα είναι ανάγκη να προσαρμοστεί στα σύγχρονα δεδομένα και στις ανάγκες ενσωμάτωσης του πολίτη, όχι πια σε μια χώρα αλλά σε μια ευρύτερη πολυπολιτισμική και πολυγλωσσική κοινωνία, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό σημαίνει ότι η προβλεπόμενη «προγραμματική σύγκλιση» πρέπει να υλοποιηθεί και οι μεταξύ των κρατών - μελών διαφορές να γεφυρωθούν και να σμικρυνθούν.

Σ’ αυτό το σημείο, πρέπει να αναφερθεί ότι τα κριτήρια ποιότητας που θέτει ένα κράτος διαφέρουν από αυτά που θέτει κάποιο άλλο. Για παράδειγμα, το παιδοκεντρικό ή αναπτυξιακά κατάλληλο δυτικό μοντέλο, με έμφαση στο παιχνίδι, απορρίπτεται από διάφορες ασιατικές χώρες και τη Νέα Ζηλανδία, όπου το ελεύθερο παιχνίδι απαγορεύεται. Επιπλέον, παράγοντες που εμείς θεωρούμε σημαντικούς για την ποιότητα ενός προσχολικού προγράμματος, όπως ο μικρός αριθμός των παιδιών ανά τάξη και η χαμηλή αναλογία νηπίων ανά παιδαγωγό, δεν υιοθετούνται από άλλες χώρες που παρέχουν ποιοτικά προσχολικά Προγράμματα, όπως η Γαλλία, η Ιαπωνία και η Ιταλία, με τα διεθνούς φήμης προσχολικά κέντρα του Ρέτζιο Εμίλια.

Ακόμα, τα κριτήρια ποιότητας μπορεί να αντικατοπτρίζουν και τις αξίες που προωθούν οι εκάστοτε κοινωνίες. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στη νοητική ανάπτυξη και τη σχολική επιτυχία, ενώ στην Ιαπωνία ιδιαίτερα σημαντική θεωρείται η ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων για την ομαλή ένταξη στο κοινωνικό σύνολο

Η περίοδος της προαιρετικής φοίτησης

Αν και δεν υπάρχουν στατιστικά στοιχεία, ο αριθμός των νηπίων που φοίτησαν στα ελληνικά νηπιαγωγεία μέχρι την περίοδο της μικρασιατικής καταστροφής (1922-23) ήταν πολύ μικρός. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών αυξήθηκε κατακόρυφα ο αριθμός των νηπιαγωγείων καθώς και η δύναμη τους. Το σχολικό έτος 1926-27 φοίτησαν στα 331 νηπιαγωγεία όλης της χώρας 17.873 νήπια.

Στη συνέχεια η αύξηση υπήρξε εκθετική. Το σχ. έτος 1930-31 η φοίτηση στα νηπιαγωγεία αυξήθηκε κατά 75% κάτι που συνεχίστηκε μέχρι το 1940. Όμως, η ανισοκατανομή τόσο των νηπιαγωγείων όσο και των νηπίων στα διάφορα διαμερίσματα της χώρας ήταν έκδηλη, αφού από τα 555 νηπιαγωγεία που λειτούργησαν το σχολ. έτος 1930-31 μόνο τα 33 βρίσκονταν στην Παλαιά Ελλάδα και τα υπόλοιπα στη Νέα Ελλάδα με πρωτοπόρο τη Μακεδονία, στην οποία λειτούργησαν 397 νηπιαγωγεία.

Το σχολικό έτος 1954-55 που υπήρξαν και πάλι στατιστικά δεδομένα, από τα 880 δημόσια νηπιαγωγεία όλης της χώρας τα 275, σχεδόν το 1/3, δε λειτούργησαν.  Η ανισοκατανομή κατά διαμέρισμα συνεχίστηκε με πρωτοπόρο και πάλι την Μακεδονία όπου λειτουργούσαν σχεδόν τα 2/3 των νηπιαγωγείων της χώρας.

Στη δεκαετία του '60 ο αριθμός φοίτησης των νηπίων υπερδιπλασιάστηκε (ποσοστό αύξησης 116,4%) και στην επόμενη δεκαετία ο ρυθμός αύξησης κρατήθηκε σε υψηλά επίπεδα (ποσοστό αύξησης 67,6%). Η αλματώδης αύξηση την περίοδο αυτή δεν αποτέλεσε μοναδικό ελληνικό φαινόμενο. Στη Δυτ. Γερμανία π.χ. το 1972 το ποσοστό φοίτησης στα νηπιαγωγεία ανέρχονταν σε 40% ενώ το 1982 σε 71%.

Σταδιακά από την δεκαετία του 1980 και μετά οι ρυθμοί αύξησης φθίνουν καθώς όπως είναι φυσικό όλο και περισσότερα νήπια φοιτούσαν ήδη στα νηπιαγωγεία, παρ' όλο που η φοίτηση δεν ήταν υποχρεωτική.

Εντούτοις επίσημο ενδιαφέρον για υποχρεωτική φοίτηση πρωτοεκδηλώθηκε στα 1976, όταν με το Ν. 309/76 άρθρ. 4 παραγρ. 3 σημειωνόταν: «Η φοίτηση εις τα νηπιαγωγεία δύναται να καταστή υποχρεωτική εις περιοχάς της χώρας οριζομένας εκάστοτε δια Προεδρικών Δ/των, εκδιδομένων προτάσει των Υπουργών Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων και Οικονομικών».

Παρά την απροθυμία της Πολιτείας να καταστήσει υποχρεωτική την φοίτηση, κυρίως για οικονομικούς λόγους και εξαιτίας της έλλειψης υλικοτεχνικής και κτιριακής υποδομής, κατά το σχολικό έτος 1985-1986 η φοίτηση είχε φτάσει το ποσοστό του 77,6% στο σύνολο των μαθητών όλης της χώρας.

Η κατάσταση παρέμεινε στάσιμη μέχρι το 2005, παρά τις προθέσεις του νομοθέτη που περιγράφηκαν παραπάνω. Έτσι, στη σχετική εγκύκλιο του ΥΠΕΠΘ, με αριθμό πρωτοκόλου Φ.32 / 344 / 85330 / Γ1/31-8-2005, αναφερόταν ρητά τα εξής:

"Η φοίτηση στο νηπιαγωγείο είναι διετής και προαιρετική. Η μη υποχρεωτικότητα της φοίτησης σε Νηπιαγωγείο δεν αναφέρεται στα εγγραφέντα νήπια, αλλά στην αρχική απόφαση της επιλογής ή μη της φοίτησης σ’ αυτό. Εφόσον γίνει εγγραφή σε νηπιαγωγείο η φοίτηση είναι υποχρεωτική. Η σημαντικότητα της προσχολικής αγωγής στην ανάπτυξη των νηπίων σε κάθε επίπεδο οδηγεί την πολιτεία στην κάλυψη όλων των αναγκών για φοίτηση στα Νηπιαγωγεία."

Και στην περίπτωση αυτή διαπιστώνεται η βούληση της πολιτείας για κάλυψη των αναγκών, εντούτοις ως τότε δεν είχε γίνει καμία ενέργεια προς την εφαρμογή της υποχρεωτικότητας της φοίτησης.

Η περίοδος της υποχρεωτικής φοίτησης

Μετά την εκατονταετή σχεδόν απραξία στο ζήτημα της υποχρεωτικότητας της προσχολικής αγωγής στην Ελλάδα, εμφανίστηκαν σημαντικές εξελίξεις, οι οποίες όμως και πάλι εμφάνισαν αρκετές παλινωδίες.

Συγκεκριμένα, τον Δεκέμβριο του 2006, μετά την πίεση που ασκήθηκε από τα συνδικαλιστικά όργανα των εκπαιδευτικών, ψηφίστηκε νόμος που καθόριζε την υποχρεωτικότητα ενός έτους στο νηπιαγωγείο (N.3518, άρθρο 73, ΦEK 272 τ. A’, 21.12.2006) με το εξής περιεχόμενο:

"1. α) Η παρ. 3 του άρθρου 3 του ν. 1566/1985 (ΦΕΚ 167 Α’), όπως τροποποιήθηκε με τις διατάξεις του άρθρου 10 παρ. 1 στοιχείο α’ του ν. 2327/1995 (ΦΕΚ 156 Α’), αντικαθίσταται ως εξής:

«Η φοίτηση στα νηπιαγωγεία είναι διετής και εγγράφονται σε αυτά νήπια που συμπληρώνουν την 31η Δεκεμβρίου του έτους εγγραφής ηλικία τεσσάρων (4) ετών. Η φοίτηση όσων την 31η Δεκεμβρίου του έτους εγγραφής συμπληρώνουν ηλικία πέντε (5) ετών είναι υποχρεωτική και στην περίπτωση αυτή έχει εφαρμογή το δεύτερο εδάφιο της παρ. 3 του άρθρου 2 του ν. 1566/1985.

β) Στο τέλος της παρ. 6 του άρθρου 3 του ν.1566/1985 (ΦΕΚ 167 Α’) προστίθεται εδάφιο ως ακολούθως:

«Σε περιοχές που δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις ίδρυσης νηπιαγωγείου μπορεί, με απόφαση του Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, μετά από εισήγηση του οικείου Περιφερειακού Υπηρεσιακού Συμβουλίου, να λειτουργήσει παράρτημα του πλησιέστερου προς αυτό νηπιαγωγείου.»

Η ψήφιση του συγκεκριμένου νόμου ανέδειξε το πρόβλημα της σχολικής στέγης, με αποτέλεσμα να χρειαστεί νέα ρύθμιση που θα αντιμετώπιζε το ζήτημα. Έτσι με ειδική ρύθμιση καθορίστηκε ότι «για το σχολικό έτος 2007-08 μπορούν να λειτουργήσουν τμήματα νηπιαγωγείων εντός των παιδικών και βρεφονηπιακών σταθμών του N. 2345/95 (ΦEK 213 A’)» . Αυτό έδινε την δυνατότητα στους δήμους να ιδρύσουν τμήματα νηπιαγωγείων, ενώ προβλεπόταν και η κάλυψη των κτιριακών υποδομών με την κατασκευή ελαφρών αιθουσών, των οποίων όμως οι προδιαγραφές δεν ήταν οι πλέον κατάλληλες.

Τον Σεπτέμβριο του 2008 υποβλήθηκαν αιτήσεις για εξασφάλιση άδειας λειτουργίας από πολλούς ιδιωτικούς σταθμούς, οι οποίοι όμως δεν διέθεταν την απαραίτητη κτιριακή υποδομή. Προς αντιμετώπιση του προβλήματος ελαστικοποιήθηκαν πρόσκαιρα οι αυστηρές διατάξεις που αφορούσαν τις υποδομές αλλά μετά από διάφορες αντιδράσεις το μέτρο ατόνησε. Έτσι, απεστάλη εγκύκλιος σε όλα τα νηπιαγωγεία που ανέφερε ότι τα νήπια μπορούσαν, κατ’ εξαίρεση, και μόνο για το σχολικό έτος 2009-10, να εγγραφούν στο δημοτικό τον Σεπτέμβρη του 2009, χωρίς να απαιτείται βεβαίωση παρακολούθησης του ενός έτους υποχρεωτικού νηπιαγωγείου.

Το πρόβλημα φαίνεται να βαίνει προς την οριστική του λύση, καθώς με την σχετική εγκύκλιο περί προγραμματισμού εκπαιδευτικού έργου σχολικού έτους 2011-2012 με Αρ.Πρωτ.Φ.12/570/67123/Γ1/14-06-2011, το Υπουργείο Παιδείας καθιστά σαφές ότι:

«Η φοίτηση των νηπίων τα οποία μέχρι και την 31η Δεκεμβρίου του 2010 συμπληρώνουν ηλικία πέντε ετών, έχει γίνει πλέον υποχρεωτική, σύμφωνα με το άρθρο 73 του Νόμου 3518/2006 (ΦΕΚ 272Α /2006) και με την Φ.6/278/56068/Γ1/17-5-2011 Υ.Α, με την οποία καθορίζεται ο τρόπος της Βεβαίωσης Παρακολούθησης Νηπίου, η οποία είναι ένα από τα απαιτούμενα δικαιολογητικά για την εγγραφή στην Α' τάξη του δημοτικού σχολείου.

Σε όσα Νηπιαγωγεία, μετά την εγγραφή όλων των νηπίων πρώτης ηλικίας υπάρχουν κενές θέσεις, γίνονται δεκτά τα νήπια δεύτερης ηλικίας, (προνήπια) για την εγγραφή των οποίων εφαρμόζονται οι διατάξεις του Π.Δ 200/1998 (ΦΕΚ 161Α ).

Η πρωινή Ζώνη (7:00-8:00) λειτουργεί στα Ολοήμερα Νηπιαγωγεία με την προϋπόθεση της συμμετοχής 5 τουλάχιστον νηπίων πρώτης ηλικίας (Φ.32/190/81670/Γ1/20-7-2007 (ΦΕΚ 1420/ 8.8.2007 τ.Β΄), Υπουργική Απόφαση. Στα συστεγαζόμενα Ολοήμερα Νηπιαγωγεία, εφόσον ο αριθμός είναι μικρός, συγκροτούνται κοινά τμήματα.»

Καθώς οι νέες ρυθμίσεις επηρεάζουν την λειτουργία κάποιων ιδιωτικών παιδικών σταθμών, ασκήθηκαν πιέσεις για την αναστολή τους, χωρίς όμως να το επιτύχουν, καθώς υπάρχει δέσμευση εκ μέρους της πολιτικής ηγεσίας ότι το υπουργείο θα προχωρήσει στις αναγκαίες ενέργειες, ώστε η υποχρεωτικότητα να εφαρμοστεί οριστικά.

Στις προθέσεις του φαίνεται να εντάσσεται η λειτουργία του ολοήμερου νηπιαγωγείου και η διετής προσχολική αγωγή, η οποία όμως δεν μπορεί να γίνει πράξη, εάν δεν ολοκληρωθούν οι αναγκαίες υποδομές.

Όπως είδαμε, η υποχρεωτική φοίτηση στο νηπιαγωγείο τείνει να αποτελέσει την κυρίαρχη τάση στην Ελληνική πραγματικότητα, και μάλιστα να επεκταθεί σε διετή.

Η αναγκαιότητα της θεσμοθέτησής της προκύπτει μέσα από πλήθος ερευνητικών εργασιών και βασίζεται στις κυρίαρχες τάσεις του κονστρουκτιβισμού, όπως περιγράφηκαν από τους Piaget, Vygostky και Bernstein, ο οποίος διερεύνησε την κοινωνιολογία της γλώσσας και των γλωσσικών κωδίκων σε σχέση με τη σχολική επίδοση.

Εντούτοις είδαμε ότι σε ευρωπαϊκό επίπεδο έχουν να γίνουν ακόμη πολλά, καθώς πολύ λίγες είναι η χώρες που εφαρμόζουν επίσημα και υποχρεωτικά την προσχολική αγωγή.

Στο πλαίσιο αυτό, η κατάσταση όπως διαμορφώθηκε την τελευταία τριετία στη χώρα μας δείχνει αρκετά αισιόδοξη, καθώς η υποχρεωτικότητα έχει θεσμοθετηθεί πλέον νομοθετικά και η προσχολική αγωγή δείχνει να παίρνει τη θέση που της αξίζει στην εκπαιδευτική μας πρακτική.

«Πρόγραμμα Ευρυδίκη», (2011), The structure of the European education systems 2010/11: schematic diagrams, διαθέσιμο στο https://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/documents/tools/108_structure_education_systems_EN.pdf, ανακτήθηκε την 15-4-2011

Ευστρατίου Δ., Σκλαβενίτης Ν, (2010), Δομές συστημάτων Εκπαίδευσης και Κατάρτισης στην Ευρώπη, Εκδόσεις Προγράμματος «Ευρυδίκη», διαθέσιμο στο https://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/documents/eurybase/structures/ 041_EL_EL.pdf, ανακτήθηκε την 15-4-2011

Εφημερίδα «Το Βήμα», (2009), Υποχρεωτική πάλι η φοίτηση στο νηπιαγωγείο, άρθρο της 2-12-2009, διαθέσιμο στο https://www.tovima.gr/society/article/?aid=302554, ανακτήθηκε την 15-4-2011

Ζαχοπούλου – Παρασκευοπούλου Κ., (2009), Η μοντεσοριανή αγωγή και τα οφέλη της, διαθέσιμο στο  https://www.montessori.gr/prosxoliki.html, ανακτήθηκε την 15-4-2011

Κιτσαράς Γ., (1985), Η φοίτηση στο νηπιαγωγείο, διαθέσιμο στο https://dspace.lib.uom. gr/bitstream/2159/3904/1/kitsaras_p33-p43_1988.pdf, ανακτήθηκε την 15-4-2011

Κιτσαράς, Γ., (2001), Προσχολική Παιδαγωγική, Αυτοέκδοση, Αθήνα

Ντολιοπούλου Έ., (2007), Η υποχρεωτικότητα στο ελληνικό Νηπιαγωγείο, στο Κακανά-Σιμούλη, (επιμ.), Η προσχολική εκπαίδευση στον 21ο αιώνα, Κεφ. 1.3, σελ. 60-70, εκδ. Επίκεντρο, Αθήνα

Τάτσικας Γ., 2009, H εξέλιξη της υποχρεωτικότητας για το νηπιαγωγείο και το  πιστοποιητικό σπουδών στην προσχολική εκπαίδευση, διαθέσιμο στο https://sites.google.com/site/sillogosargosaronikou/h-exelixetes-ypochreotikotetas-gia-to-nepia gogeio-kai-to-pistopoietiko-spoudon-sten-proscholike-ekpaideuse: ανακτήθηκε την 15-4-2011