ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

1. Η μετατροπή του Εκπαιδευτικού Ζητήματος σε μείζον πολιτικό

Κύρια θεώρηση της συγγραφέως αποτελεί το γεγονός ότι στην Ελλάδα συγκρούονται πάντα, από την εποχή ήδη της Ρωμαϊκής κατάκτησης δύο διαφορετικές τάσεις: Η ίδια η ταυτότητα της Ελλάδας και οι προσπάθειες αυτών που την επιβουλεύονται και επιθυμούν να την αλλοτριώσουν, να την ελέγξουν, να την μεταμορφώσουν σύμφωνα με τα συμφέροντά τους. Χρησιμοποιεί τους όρους ταυτόν και αλλοτριομορφοδίαιτον ως εξής:

Ταυτόν: Είναι η ταυτότητα του Ελληνισμού και έχει τα εξής χαρακτηριστικά:

α. Την διαπορία, το να διερωτάσαι δηλαδή για τα πάντα και να μην θεωρείς τίποτα δεδομένο

β. Την ανοχή απέναντι στον άλλο

γ. Την αγάπη προς την Πατρίδα, που προσφέρει αίσθημα ασφάλειας και αναγνώριση της διαφορετικότητας του "άλλου"

Αλλοτριομορφοδίαιτον: Είναι η κατάσταση στην οποία κάποιος αποξενώνεται από την ταυτότητά του, (χωρίς να το γνωρίζει). Αναπαράγει συνεχώς την αλλοτρίωσή του και μάλιστα "τρέφεται" από αυτήν. Οι παράγοντες που το στηρίζουν είναι:

α. Το ετερόνομο (από άλλους ελεγχόμενο) καθεστώς εξάρτησης της χώρας

β. Τα διαφορετικά κέντρα εξουσίας που ωφελούνται από την επιβολή του.

γ. Τα ξένα κέντρα θρησκευτικής εξουσίας που επιβουλεύονται και αντιστρατεύονται την Ορθοδοξία.

δ. Η ύπαρξη ερεισμάτων του σε όλες τις πολιτικές και ιδεολογικές παρατάξεις.

Η σύγκρουση των δύο αυτών τάσεων δημιουργεί στην Ελλάδα το υπόβαθρο για την γενικότερη πολιτική σύγκρουση η οποία - και λόγω της ιδιοσυγκρασίας του λαού μας - ανάγεται σε ύψιστο θέμα επιβίωσης. Η Ελληνική παιδεία είναι το μόνο όπλο άμυνας του Ελληνισμού απέναντι σ' όλους εκείνους που επιδιώκουν την κατάλυσή του.

Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των Ελλήνων είναι τα ακόλουθα

i Διατηρούν τη βεβαιότητα της συνεχούς παρουσίας τους στον ίδιο χώρο. Αντιστέκονται σε κάθε κατακτητή πολιτισμικά, και τον μεταλλάσσουν αφομοιώνοντάς τον, χρησιμοποιώντας για τον σκοπό αυτό κυρίως τη γλώσσα τους.

ii Ως θεμελιώδες πολίτευμα θεωρούν τη Δημοκρατία και την παραδοχή της διαφορετικής άποψης.

iii.Δεν αναγνωρίζουν ευγενείς εξ αίματος παρά μόνο δίνουν ιδιαίτερη αξία στον άνθρωπο των Γραμμάτων

iv Δεν παραδέχονται τη μεταφυσική και γελοιοποιούν και αμφισβητούν κάθε τι "άνωθεν" επιβαλλόμενο.

v Διατηρούν συλλογική μνήμη του αρχαίου μεγαλείου και στηρίζονται σ' αυτό σε κάθε δύσκολη περίσταση.

vi Διατηρούν γενναία στάση απέναντι στο θάνατο, συνειδητοποιώντας ανά πάσα στιγμή την ταυτότητά τους ως λαού και τη διαχρονικότητά τους.

Με βάση λοιπόν όλα τα παραπάνω γίνεται κατανοητό γιατί στην Ελλάδα το Εκπαιδευτικό ζήτημα εξελίσσεται σε ζήτημα πολιτικό και γιατί από την απελευθέρωση και μετά έχουν γίνει τόσες πολλές προσπάθειες εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων και αντιμεταρρυθμίσεων που φαίνεται να παίρνουν (αν κανείς δεν λάβει υπ' όψιν του αυτούς τους παράγοντες) τουλάχιστον "απρόσμενες" διαστάσεις.

2. 20 χρόνια πριν τον 21ο αιώνα

Τα χαρακτηριστικά γεγονότα που συντελούνται στο χρονικό διάστημα 1970-2000  και που πρόκειται να καθορίσουν ίσως το μέλλον της ανθρωπότητας είναι τα εξής:

1. Το πέρασμα στη μεταβιομηχανική εποχή και η δραματική επικράτηση της τεχνολογίας σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας

2. Η εμφάνιση της κοινωνίας της Πληροφορίας με αλλαγές στα συστήματα αξιών, την αχρήστευση της βάσης της ευφυΐας και το ξεπέρασμα των γεωπολιτικών επιλογών.

3. Η κεφαλαιοποίηση της Γνώσης και η υποβάθμισή της σε Τεχνολογία με τη μεταμόρφωση του επιστημονικού σε "εργατικό" δυναμικό.

4. Η παγκοσμιοποίηση της Αγοράς και της Οικονομίας, με αποτέλεσμα οι ανθρώπινες αξίες να χρηματιστηριοποιούνται.

5. Η σταδιακή απορρόφηση των μικρών παραγωγικών μονάδων από μεγαλύτερες.

6 Η κατάρρευση των χωρών του "υπαρκτού σοσιαλισμού" με αποτέλεσμα την εξαλλαγή των στρατιωτικών σε εμπορικούς και οικονομικούς πολέμους.

7. Η δημιουργία μιας πυραμίδας παγκόσμιας εξουσίας με τις ΗΠΑ στην κορυφή

8. Η αντικατάσταση των πρώην στρατιωτικών συμφώνων από Πολυεθνικές και χρηματιστήρια.

ΜΕΡΟΣ 1ο Φύση - Παιδεία και άνθρωπος

Φύση: Ο δημιουργός και ο μεγάλος δάσκαλος του ανθρώπου"

Ο Homo Sapiens είναι δημιούργημα του περιβάλλοντος στο οποίο γεννιέται και αναπτύσσεται. Από τη γέννησή του διαθέτει έμφυτες τις δυνατότητές του αλλά για να τις αναπτύξει παίζει τεράστιο ρόλο το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον. Πρέπει λοιπόν να "μάθει" πώς να γίνεται "άνθρωπος". Κύριο ρόλο σ' αυτή τη μάθηση παίζει η ανάγκη. Ήδη οι αρχαίοι Έλληνες είχαν συνειδητοποιήσει την αξία της ανάγκης ως παράγοντα ώθησης προς τη μάθηση και μάλιστα θεωρούσαν ότι είναι κάτι σαν υπέρτατος συμπαντικός νόμος. Έτσι η ανάγκη για επιβίωση τον έκανε να φτιάξει τις πρώτες κοινωνίες, μετά η ανάγκη για επικοινωνία τον έκανε να φτιάξει τη γλώσσα που στο τέλος εξελίχτηκε στο υπέρτατο διανοητικό εργαλείο.

Δεχόμαστε λοιπόν ότι:

   - Η κληρονομικότητα προσδιορίζει αυτό που μπορούμε να γίνουμε ενώ το περιβάλλον καθορίζει αυτό που θα γίνουμε τελικά.

   - Ο άνθρωπος γεννιέται με μια αδιαφοροποίητη γνωστική ικανότητα που διαφοροποιείται με τις παρεμβάσεις του κοινωνικού περιβάλλοντος.

   - Η εντολή της "μάθησης" είναι ενστικτική και συναρτάται με την επιβίωση των όντων.

Η δημιουργία του κοινωνικού ανθρώπου: Μια μάθηση με διαδικασία

Η κοινωνικότητα του ανθρώπου δεν είναι θείο δώρο αλλά προέρχεται από τις επιδράσεις της φύσης των αναγκών και της πείρας. Γίνεται κοινωνικό όν γιατί μπορεί να χρησιμοποιεί την εμπειρία του για να καλύπτει ζωτικές του ανάγκες. Η ικανότητα δηλαδή να μαθαίνει τον οδηγεί στην κοινωνική ζωή που με τη σειρά της ενισχύει μια μονιμότερη διαδικασία μάθησης που κι αυτή καλύπτει όλο και πιο νέες ανάγκες της κοινωνικής ζωής. Η εξέλιξη της κοινωνίας έγινε με τρία άλματα:

1. την ανακάλυψη της τεχνικής
2. την ανακάλυψη της Δημοκρατίας από τους Έλληνες
3. την ανακάλυψη του αλφαβήτου

Από τον άνθρωπο - κατασκευαστή στον νοήμονα άνθρωπο

Από κάποιο εξελικτικό στάδιο και μετά ο άνθρωπος έπαψε να χρησιμοποιεί μόνο τα χέρια του και πέρασε στη χρήση κάποιων φυσικών ιδιοτήτων των πραγμάτων ως εργαλείο για την επίτευξη των στόχων και την ικανοποίηση των αναγκών του. Έτσι από ένα σημείο και πέρα η φύση έγινε το όργανο με το οποίο συμπλήρωσε τα δικά του φυσικά όργανα. Κατά συνέπεια, ο άνθρωπος έγινε νοήμων μέσω των εργαλείων που κατασκεύασε και εντέλει χρησιμοποίησε.

Αυτό το άλμα επιτελέστηκε σε δύο φάσεις: Πρώτα ικανοποίησε κάποιες ανάγκες διαλέγοντας τα απαραίτητα εργαλεία. Στη συνέχεια χρησιμοποίησε αυτά τα εργαλεία για να σκεφτεί σε ποιά ακόμα περίσταση θα μπορούσαν να του χρησιμεύσουν. Με τον τρόπο αυτό, αντέστρεψε τη σειρά των πραγμάτων προτάσσοντας το σκοπό του μέσου. Για να το καταφέρει αναγκάστηκε να δημιουργήσει τη σκέψη (από το ρ.σκοπέω-ώ) που τελικός προορισμός της είναι η γνώση και η διάνοια.

Βλέπουμε λοιπόν πως η εξέλιξη του ανθρώπου προήλθε από την ανάγκη και βοηθήθηκε από την μάθηση έτσι όπως είναι ενστικτικά γραμμένη στον ανθρώπινο γονότυπο. Η μάθηση ακολουθεί την εξής πορεία:

1 .Η παρατήρηση γίνεται μνήμη

2. Η μνήμη γίνεται πείραμα

3. Το πετυχημένο πείραμα γίνεται εμπειρία

4. Η εμπειρία μεταφέρεται στον εγκέφαλο ως γνώση.

Μετά την απόκτηση και αυτής της δεξιότητας ο ανθρώπινος εγκέφαλος καταφέρνει να διαλέγει ανάμεσα στα παρεχόμενα μέσα, έτσι ώστε να βρίσκει το καλύτερο για την επίτευξη του σκοπού του. Αναπτύσσεται έτσι η "σκόπιμη" σκέψη που δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια μορφή συντομευμένου πειραματισμού. Από το σημείο αυτό και μετά, το ανθρώπινο μυαλό με αλλεπάλληλες παρεμβάσεις στη φύση καταφέρνει να την δαμάσει και να την προσαρμόσει στις ανάγκες του, αντί -όπως συμβαίνει με άλλα όντα- να προσαρμοστεί το ίδιο σ' αυτήν. Κατά συνέπεια αποδεικνύεται ότι η φύση της Παιδείας είναι ενστικτική και έχει την ίδια βάση με αυτήν της επιβίωσης.

Η σημασία του κοινωνικού περιβάλλοντος στη δημιουργία του ανθρώπου

Ο άνθρωπος γεννιέται με τις φυσικές και διανοητικές του ικανότητες αλλά για να τις εξελίξει πρέπει να μάθει. Αυτή η μάθηση γίνεται είτε στο σχολείο είτε στο ευρύτερο κοινωνικό ή οικογενειακό περιβάλλον. Με την εκπαίδευση ο άνθρωπος αποκτά την πνευματική του διάσταση και γίνεται κοινωνική ύπαρξη.

Μετά από αυτό το στάδιο του "κοινωνικού ανθρώπου" πέρασε στην κατάσταση του "πολιτικού ανθρώπου" κάτι που για πρώτη φορά συνέβη στον ελληνικό χώρο. Εδώ συνειδητοποιήθηκε η αξία της εκπόρευσης της εξουσίας από το κοινωνικό σύνολο για το κοινωνικό σύνολο και όχι από κάποια υπερφυσική αρχή που επιλέγει κάποιον "εκλεκτό" που δρα και άρχει για λογαριασμό του συνόλου αλλά χωρίς τη συμμετοχή του.

Οι συνθήκες που επιδρούν στην διάπλαση του νέου ανθρώπου είναι

- Οι κοινωνικό-οικονομικές

- Οι κοινωνικο-πολιτιστικές και

- Οι ψυχο-συναισθηματικές

Οι δύο κύριοι παράγοντες εκπαίδευσης είναι όπως είπαμε η οικογένεια και το σχολείο:

Η οικογένεια

Η οικογένεια είναι το βασικό κύτταρο της κοινωνίας, ενώ ταυτόχρονα είναι και ο καθρέφτης της κοινωνικής οργάνωσης και δομής. Επηρεάζεται άμεσα από τον πολιτισμό και την κουλτούρα της κοινωνίας στην οποία ανήκει. Αποτελεί για το παιδί σημείο αναφοράς και του δημιουργεί πρότυπα μίμησης. Η οικογένεια παρέχει στο παιδί της βασικές αξίες της κοινωνίας στην οποία ανήκει.

Οι λειτουργίες της οικογένειας είναι οι εξής:

• Προστατεύει το παιδί από ένα κόσμο που αποξενώνει και απομονώνεται.
• Προσφέρει σημαντική αγωγή. Με τον όρο αγωγή νοείται η ομαλή κοινωνική ένταξη που σήμερα δεν παρέχεται ούτε από την κοινωνία ούτε από το σχολείο.
• Είναι σχολείο συναισθήματος που με την αγάπη που διακρίνει τα μέλη της τα βοηθά να γνωρίσουν κατ' αρχήν τον κόσμο..
• Βοηθά στο πέρασμα από το εγώ στο εμείς. Σύμφωνα με τον Φρόιντ βοηθάει στην μεταβολή του ενστίκτου με τη χρήση της μετατροπής και της εξιδανίκευσης.
• Βοηθά στην κοινωνικοποίηση, διδάσκοντας ότι το υπάρχω σημαίνει συνυπάρχω.
• Παρέχει διαρκή αγωγή, που θα ήταν καλύτερη αν οι γονείς κατανοούσαν ότι τα παιδιά τους είναι και δικοί τους δάσκαλοι.
• Ενισχύει την οικονομική ένταξη των μελών της.

Το σχολείο

Αν και το περιβάλλον του σχολείου είναι διαφορετικό από αυτό της οικογένειας, εντούτοις η αξία του δεν είναι λιγότερο σημαντική και παρατηρούνται σ' αυτό οι εξής λειτουργίες:

• Αναπτύσσει την κατανόηση την ευθυκρισία και τη συλλογική συνείδηση
• Οριοθετεί τις έννοιες υποχρέωση - δικαίωμα, εξουδετερώνοντας έτσι την επίδραση κάποιων υπερανεκτικών γονέων
• Επιτυγχάνει την ευρύτερη κοινωνικοποίηση, ενισχύοντας το έργο της οικογένειας.
• Λειτουργεί διορθωτικά σε λαθεμένες γονεϊκές παρεμβάσεις
• Δοκιμάζει την κρατική ιδεολογία και την πολιτική βούληση
• Προσεγγίζει και προσηλυτίζει το παιδί στην κρατούσα κοινωνική άποψη
• Συνεχίζει την αγωγή της οικογένειας και προσφέρει γνώση για την αστική και πολιτική ιδεολογία του έθνους.
• Δίνει τον απόηχο αυτού που πραγματικά συμβαίνει στην κοινωνία.
• Προσφέρει εκ-πολιτιστική υπηρεσία, εξισορροπώντας τις αξίες που προσέφερε η οικογένεια με αυτές που είναι κοινά παραδεκτές φέρνοντας σε επαφή τις δύο κουλτούρες.

Πολλοί θεώρησαν ότι ακριβώς αυτή η μορφή του σχολείου περιορίζει τις ελευθερίες του ατόμου, αλλά αποδείχτηκε εκ των πραγμάτων η αξία του. Σύμφωνα με τον Θ. Γερο, το σχολείο βοηθά τα παιδιά να γευτούν τις συγκινήσεις της ανακάλυψης, τους αφήνει περιθώριο για κάτι μεγαλύτερο από μια απλή "κοινωνική προσαρμογή" και δίνει την δυνατότητα ανοίγματος νέων προοπτικών, αφού προηγηθεί μια κριτική ανάλυση της πραγματικότητας που θα οδηγήσει τελικά στο μετασχηματισμό της.

Μέρος 2ο: Εκπαίδευση και Κοινωνία

Εκπαίδευση και Κοινωνικές τάξεις

 Μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες η εκπαίδευση βρισκόταν στα χέρια της εκκλησίας ή ήταν εξ ολοκλήρου ιδιωτική υπόθεση. Η μόρφωση δεν εθεωρείτο κοινωνικό αγαθό. Η εκκλησία συνεχίζει να έχει παρέμβαση στην Παιδεία ακόμα και μετά την ανάληψή της από το κράτος, ως "οι πρώτοι ιδιοκτήτες" μιας και την χρησιμοποίησε για προσηλυτισμό και διακίνηση των δογμάτων και των ιδανικών της. Τα ανθρωπιστικά κινήματα επισήμαναν το πρόβλημα της εκπαίδευσης, όμως οι κυρίαρχες τάξεις την κρατούσαν αποκλειστικά για τα μέλη τους, καθώς την θεώρησαν ως απειλή.

Βιομηχανική επανάσταση και σχολική έκρηξη.

Με την βιομηχανική επανάσταση, η κυρίαρχη κεφαλαιοκρατική τάξη είχε ανάγκη από εγγράμματους εργάτες και κατάλληλα στελέχη. Έτσι αναγκάστηκε να δώσει στα παιδιά των λαϊκών στρωμάτων μόνο την απολύτως αναγκαία μόρφωση: ανάγνωση, αρίθμηση, γραφή. Για να διατηρήσει τις διαφορές χρησιμοποίησε τους εξής μηχανισμούς

α. Αξιολόγηση με ταξικά κριτήρια, στα οποία το κύρος του γονέα παίζει κυρίαρχο ρόλο στην αξιολόγηση του μαθητή από το δάσκαλό του.

β. Μακρά διάρκεια φοίτησης.

γ. Διαφοροποίηση των διδακτικών μέσων, της υποδομής και των προγραμμάτων.

δ. Διαφοροποίηση των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων σε ανώτερα και ανώτατα.

Παρ' όλα ταύτα, ακόμα και αυτή η μικρή μόρφωση οδήγησε στην ανάπτυξη της αστικής δημοκρατίας και της δημιουργίας μίας νέας τάξης, των μικροαστών.

Η εκπαίδευση στην κοινωνία του ώριμου καπιταλισμού.

Στην εποχή του ώριμου καπιταλισμού που διανύουμε σήμερα, η εκπαίδευση εκδημοκρατίζεται μόνο στις χώρες εκείνες που δεν συνδέονται με την μητρόπολη με αποικιοκρατικό τρόπο. Κι αυτό γιατί, από τον φόβο μήπως επέλθει αλλαγή στη σχέση μεταξύ των δύο χωρών, και πάψει η απομύζηση των πρώτων υλών και των φθηνών εργατικών χεριών, η μητρόπολη αρνείται την ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης με τους εξής τρόπους:

α. Δεν προσφέρεται τεχνογνωσία στην "παρακαπιταλιστική" περιφέρεια και

β. Η αλλοίωση και εξουδετέρωση κάθε γηγενούς παραδοσιακού μορφωτικού στοιχείου που η επιβίωσή του θα μπορούσε μακροπρόθεσμα να απειλήσει το καθεστώς εξάρτησης.

Κατά συνέπεια η ταξική θέση θα οριοθετείται πλέον όχι μόνο από την κοινωνική αλλά και από τη γεωγραφική προέλευση, εφόσον για να σπουδάσει κάποιος θα πρέπει να μετακινηθεί προς την μητρόπολη όπου υπάρχουν τα καλύτερα πνευματικά κέντρα, πράγμα βέβαια που για τους πολλούς θα είναι εντελώς ανέφικτο. Δημιουργείται μια νέα τάξη ανθρώπων, με διακριτικό στοιχείο την εξειδίκευση και τις γνώσεις τους, οι οποίες αποτιμώνται αξιολογικά και μάλιστα προηγούνται εκείνες των θετικών επιστημών έναντι των ανθρωπιστικών.

Η αξιολόγηση στην εκπαίδευση, ένας μηχανισμός κοινωνικής επιλογής.

Η εκπαίδευση λειτουργεί άλλοτε ως μέσον κοινωνικής ανέλιξης και έντασης της κοινωνικής κινητικότητας και άλλοτε ως μέσο εξάρτησης και αναπαραγωγής του κοινωνικού status quo. Σήμερα τα βιομηχανικά-καπιταλιστικά κράτη χρησιμοποιούν την εκπαίδευση στον αναπαραγωγικό της ρόλο. Για να το πετύχουν αυτό, μετέρχονται διάφορων μέσων διαφοροποιώντας την διάρκεια ,το είδος και το περιεχόμενο της εκπαίδευσης. Ένα από αυτά τα μέσα είναι και η α ξ ι ο λ ό γ η σ η.

Η αξιολόγηση διαθέτει τρεις λειτουργίες την παιδαγωγική, την κοινωνική και την θεσμική.

Η παιδαγωγική λειτουργία της αξιολόγησης, βοηθά το παιδί:

α. να μάθει να διακρίνει τη σχέση της προσπάθειας - επιτεύγματος

β. να μάθει να διακρίνει τον παιδαγωγικό στόχο, δηλ. να μάθει πώς να μαθαίνει

γ. να οδηγηθεί στην αυτοαντίληψη και την αυτογνωσία, να μάθει να αυτοαξιολογείται και μεταβαίνοντας από το εγώ στο εμείς και να διαμορφώσει ως πολίτης μια κριτική συνείδηση.

Η κοινωνική λειτουργία της αξιολόγησης προετοιμάζει και κατευθύνει τον νέο προς την κοινωνία και τις αρχές της, κατατάσσοντάς τον, ανάλογα με τις δυνατότητές του, στην οικονομική και επαγγελματική ιεραρχία, με καθορισμένα βεβαίως κριτήρια που στις περισσότερες πάντως περιπτώσεις είναι παιδαγωγικά κριτήρια.

Η θεσμική λειτουργία της αξιολόγησης είναι αυτή που εμπλέκει το παιχνίδι της εξουσίας, καθώς αναγκαστικά είναι κάτι που ασκείται από κάποιον άνθρωπο πάνω σε κάποιον άλλο. Είναι η μορφή εκείνη της αξιολόγησης που αποβλέπει στο να "προάγει" και να "επιλέγει".

Φαίνεται καθαρά ότι η αριθμητική βαθμολογία εξυπηρετεί τις δύο τελευταίες λειτουργίες της αξιολόγησης, αφήνοντας την Παιδαγωγική της διάσταση. Δημιουργεί πρόσθετα προβλήματα στους μαθητές και φαίνεται δίχως νόημα σε μια υποχρεωτική εκπαίδευση. Οδηγεί στην εκμάθηση μιας πρακτικής κατά την οποία οι αποκλειόμενοι από το μορφωτικό αγαθό, αποκλείονται και από την κοινωνική άνοδο με συνέπεια και τον πολιτικό αποκλεισμό τους.

Η αξιολόγηση θέτει τα εξής προβλήματα:

i . Πρέπει να αξιολογούμε για να αποτιμήσουμε το διδακτικό έργο ή πρέπει να αξιολογούμε για να αποκλείσουμε κάποιους και να επιτρέψουμε σε κάποιους άλλους να περάσουν;

ii. Αξιολογείται μόνο η κατάκτηση γνώσεων ή ο μαθητής ως άτομο και ως μαθησιακή πορεία και επαγγελματικό προσανατολισμό;

iii. Αξιολογείται ο δάσκαλος, τα μέσα, ο τρόπος διδασκαλίας, το σύστημα ή μόνο ο μαθητής;

iv. Αξιολογείται ο τρόπος εξέτασης μέσα από την οποία κρίνεται ο μαθητής;

Δυστυχώς είναι σχεδόν ανέφικτο να αξιολογήσουμε με τα ίδια μέτρα και σταθμά διότι η ανθρώπινη προσπάθεια δεν είναι δυνατόν να αποτιμηθεί με "μαθηματική ακρίβεια". Βέβαια πρέπει να διαφοροποιείται η ένταση της προσπάθειας του καθενός, αλλά χρειάζεται προσοχή.

Η αντικειμενική αξιολόγηση δεν είναι εφικτή για τους παρακάτω λόγους:

α. Τα εφόδια των παιδιών είναι διαφορετικά και ανάλογα με την κοινωνική τους προέλευση.

β. Το γλωσσικό εργαλείο είναι υποδεέστερο στα παιδιά των κατώτερων στρωμάτων ενώ είναι αυτό που χρειάζεται για την κατανόηση και τη μάθηση.

δ. Δεν υπάρχει κοινό "πολιτιστικό περιβάλλον" ως απόρροια των οικονομικών ανισοτήτων.

ε. Η μεταχείριση των παιδιών είναι ανάλογη της κοινωνικής τους προέλευσης και επιδρά πολύ το γόητρο του γονέα τόσο στις προσδοκίες όσο και στην συμπεριφορά του δασκάλου.

Ο ρόλος του κράτους θα μπορούσε να είναι καταλυτικός στην εξάλειψη αυτών των ανισοτήτων.

Ο ρόλος του κράτους στην υπόθεση της εκπαίδευσης

Η βιομηχανική επανάσταση πήρε την εκπαίδευση από τα χέρια της εκκλησίας και της οικογένειας και την ανάθεσε στο κράτος, το οποίο χρειαζόταν εγγράμματους εργάτες. Το επίπεδο όμως των μορφωτικών αγαθών παρέμεινε καθηλωμένο, έτσι ώστε να μην διευκολύνεται η κοινωνική κινητικότητα. Έτσι ο ρόλος του κράτους περιορίστηκε. Σήμερα θεωρείται πως μια τέτοια προσέγγιση είναι εσφαλμένη, καθ' όσον η φύση της εκπαίδευσης είναι κοινωνική και η μόρφωση δεν πρέπει να αποτελεί δικαίωμα μιας και μόνο τάξης, έστω κι αν αυτή είναι η εργατική. O Durkheim λέει ότι αν η κοινωνία δεν είναι παρούσα και άγρυπνη στην εκπαιδευτική πράξη τότε η ιστορική εθνική συνείδηση θα εξαφανιστεί και η συλλογική συνείδηση θα κατακερματιστεί σε νόθες συνειδήσεις που θα αλληλοσυγκρούονται.

Κατά συνέπεια το κράτος πρέπει να επεμβαίνει στην εκπαίδευση για να διαφυλάττει αρχές και αξίες όπως ο σεβασμός στην ζωή, τις φιλειρηνικές ιδέες, την παιδεία , την αναγκαιότητα της αγάπης και το δίκαιο. Αυτές δηλαδή τις κοινωνικές αξίες που θα διαμορφώσουν έναν αυριανό πολίτη με ήθος και κριτική συνείδηση.

Για να μπορεί το κράτος να ασκήσει αυτή την εποπτεία πρέπει να είναι κράτος κοινωνικής συμμετοχής στο οποίο πραγματικά η εξουσία θα πηγάζει από το λαό για το λαό, ο λαός να είναι εντολέας και εντολοδόχος. Σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά, σύμφωνα με τον Γ.Πανούση, κινδυνεύουμε από απώλεια ιστορικής μνήμης και ιστορική ασυνέχεια. Κινδυνεύουμε από τους τεχνοκράτες που συζητάνε για το τέλος των ιδεολογιών. Για το λόγο αυτό η παρουσία του εθνικού κράτους στην εκπαίδευση, κρίνεται απαραίτητη.

Σχέσεις κοινωνιολογίας και παιδαγωγικής

Ο συνδυασμός κοινωνιολογίας και παιδαγωγικής έχει ως αποτέλεσμα τη γέννησης της επιστήμη της κοινωνιολογίας της παιδείας, κι αυτό γιατί η κοινωνιολογία μελετά το κοινωνικό γίγνεσθαι και τους νόμους που διέπουν τα κοινωνικά φαινόμενα, ενώ παράλληλα, η εκπαίδευση η ίδια είναι ένα φαινόμενο κοινωνικό. Η εκπαίδευση στοχεύει στην ομαλή ένταξη του ανθρώπου στην κοινωνία και την ανάπτυξη της αιτιώδους σκέψεως, που ερευνά, κρίνει, απορρίπτει, αμφισβητεί και συναποδέχεται, προσπαθώντας να γνωρίζει το "γιατί" και το "πώς αλλιώς".

Κατά συνέπεια και η παιδαγωγική και η κοινωνιολογία καταλήγουν στο εξής αίτημα: Πώς ο νέος άνθρωπος πρέπει να εκπαιδεύεται και να κοινωνικοποιείται, όχι με χειραγώγηση αλλά με δημιουργικότητα, αυτοδυναμία και καλλιέργεια. Η παιδαγωγική λοιπόν ερευνά τρόπους και μεθόδους για να καλυτερεύσει το επίπεδο της παρεχόμενης εκπαίδευσης.

Τα παρακάτω αποτελούν τα βασικά χαρακτηριστικά της σχέσης μεταξύ Κοινωνιολογίας και Παιδαγωγικής:

1. Οι στόχοι της Παιδείας καθορίζονται από την κοινωνία και κατά συνέπεια η μάθηση είναι ένα κοινωνικά προσδιορισμένο γεγονός.

2. Οι κοινωνικές αλλαγές αντανακλούν στην εκπαίδευση και κάθε αλλαγή στην εκπαίδευση αντανακλά μια κοινωνική μεταβολή ή κρίση.

3. Το σχολείο μεταδίδει πρότυπα και αξίες της κυρίαρχης κοινωνικής τάξης, ενώ όταν έχουμε κάποιον κοινωνικό μετασχηματισμό, μεταδίδει τα πρότυπα της δυναμικά ανερχόμενης τάξης.

4. Η σχολική επίδοση σχετίζεται άμεσα με την κοινωνική προέλευση του μαθητή.

5. Τα τεστ νοημοσύνης δεν αποδίδουν στην πραγματικότητα κάποια μετρήσιμα μεγέθη, αντίθετα δηλώνουν την διαφορά περιβάλλοντος προέλευσης των μαθητών.

6. Χάρη στους κοινωνιολόγους της εκπαίδευσης ξανατίθενται προς συζήτηση θέματα που άπτονται των αξιών δασκάλων και μαθητών και των κριτηρίων αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου και της σχολικής απόδοσης.

Η κοινωνιολογία της εκπαίδευσης καταγγέλλει:

α. την ανισότητα των ευκαιριών στην εκπαίδευση

β. τον μύθο της παροχής ίσων ευκαιριών μέσω οικονομικών παροχών. Οι ίσες ευκαιρίες παρέχονται κυρίως από παρόμοια πολιτισμικά -και όχι οικονομικά- περιβάλλοντα

Ο όρος εκπαιδευτικές ανισότητες πρέπει να εγκατασταθεί από τον όρο άνισες αφετηρίες ενώ ο ρόλος του δασκάλου στην άμβλυνση των αποτελεσμάτων τους, είναι πολύ σπουδαίος.

Εκπαίδευση και Οικονομία

Σχέσεις Εκπαίδευσης και Οικονομίας

Μέχρι πρότινος η εκπαίδευση εθεωρείτο αυτοσκοπός και δεν συνδεόταν με την οικονομική δραστηριότητα μιας κοινωνίας. Αυτή η αντίληψη ίσχυε τουλάχιστον επίσημα και σε θεωρητικό επίπεδο αν και σε πρώιμες εποχές, η εκπαίδευση αφορούσε την οργάνωση και διοίκηση του κράτους, το τριτογενή δηλαδή παραγωγικό τομέα, την προσφορά υπηρεσιών. Σήμερα, με την ανάπτυξη της τεχνολογίας η ανάπτυξη και εξειδίκευση των γνωστικών αντικειμένων, συνδέεται άμεσα με την οικονομική πρόοδο μιας χώρας και κατά συνέπεια και με την κοινωνική ανάπτυξή της.

Τίθενται όμως δύο ερωτήματα

α. Η εκπαίδευση είναι καταναλωτικό αγαθό;

β. Η εκπαίδευση βοηθάει την οικονομική ανάπτυξη ή συμβαίνει το αντίθετο;

Προσέγγιση των προβλημάτων

Την ελίτ των "λογίων" ακολούθησε με τη βιομηχανική επανάσταση η εκπαιδευτική έκρηξη. Επιμηκύνθηκε η σχολική ζωή, διευρύνθηκε και βάθυνε η περίοδος εκπαίδευσης για ευρύτερες κοινωνικές ομάδες. Αυτή η έκρηξη δεν ακολούθησε παντού τον ίδιο ρυθμό. Είχε σαν αποτέλεσμα την ύπαρξη μεγάλου αποθέματος ανθρώπων υψηλής εκπαίδευσης. Σήμερα μια αναπτυγμένη κοινωνία έχει ανάγκη από μορφωμένους ανθρώπους και οι αλλαγές στην εκπαίδευση προοιωνίζουν αλλαγές στην οικονομία. Υπόθεση εθνικής επιβίωσης είναι η επένδυση σε ανθρώπινο δυναμικό.

Η ποιότητα ενός εκπαιδευτικού συστήματος καθορίζεται από το είδος του, το περιεχόμενό του, την ποιοτική στάθμη των εκπαιδευτικών και τα χρήματα που διατίθενται γι' αυτό. Όλοι συμφωνούν ότι η εκπαίδευση επιδρά στην οικονομία αλλά και όλοι συζητούν για το κόστος της.

Ένας περιοριστικός παράγοντας είναι αυτή η ίδια δυνατότητα της οικονομίας να επενδύει σ' αυτήν. Γιατί εκτός από τα κτίρια και τους μισθούς των δασκάλων και τα μέσα διδασκαλίας, εξίσου δαπανηρή είναι η εξεύρεση ενός επιστημονικού δυναμικού με επιστημονική κατάρτιση και ερευνητική ικανότητα. Έλλειψή του σημαίνει περιορισμό της εκπαίδευσης.

Ένας άλλος περιοριστικός παράγοντας είναι η ποιότητα, το επίπεδο δηλαδή της υλικοτεχνικής υποδομής.

Η αντιμετώπιση των δύο παραγόντων άπτεται στην βούληση της κοινωνίας και το μέγεθος της συνάφειας που υπάρχει μεταξύ εκπαίδευσης και οικονομίας.

Πάντως εκτός από τα αυστηρά οικονομικά κριτήρια, υπάρχουν κι άλλοι παράγοντες που επιδρούν στην εκπαίδευση και αυτοί είναι περισσότερο "κοινωνικοί" Παράδειγμα η ιεραρχική αντίληψη της κοινωνίας που επιθυμεί την διατήρηση των αριστοκρατικών στοιχείων στην τριτοβάθμια κυρίως εκπαίδευση, και η οποία μερικές φορές οδηγεί στην υποβάθμισή της. Στην Ελλάδα πολλές μεταρρυθμίσεις έχουν σκοντάψει σε παρόμοιες αντιλήψεις, που δημιουργούν σύγχυση ως προς το τι είναι εθνικό και προοδευτικό και παραδοσιακό, Χρησιμοποιώντας την κοινωνική αδράνεια, η άρχουσα τάξη προφυλάσσοντας τα ξένα οικονομικά συμφέροντα αρνήθηκε να δώσει το έναυσμα για τις μεταρρυθμίσεις εκείνες που θα οδηγούσαν την χώρα σε τροχιά ανάπτυξης και αυτονόμησης.

Εκπαίδευση και Ανάπτυξη

1. Η σημασία της εκπαίδευσης στην ανάπτυξη

Ως ανάπτυξη θεωρείται η επέμβαση στην εξέλιξη ή κατ' άλλους μια σχεδιασμένη πρόοδος. Σήμερα ως ανάπτυξη δεν θεωρείται μόνο η οικονομική αλλά η γενικότερα κοινωνική. Η αντίληψη αυτή εξαρτάται από τις επικρατούσες κάθε φορά τάσεις. Σήμερα μάλιστα-υπό το βάρος των οικολογικών πιέσεων- γίνεται λόγος και για την αειφόρο ανάπτυξη.

Για να υπάρξει κάποια ανάπτυξη πρέπει να γίνουν επενδύσεις στο αρχικό κεφάλαιο. Οι επενδύσεις αυτές προωθούνται με βάση την οργανωμένη αξιοποίηση των άυλων πόρων, δηλ. του ανθρώπου και του χρόνου. Συνεπώς η ανάπτυξη αποβλέπει στην βελτίωση της θέσης του ανθρώπου.

Η εκπαίδευση είναι το κατ' εξοχήν εργαλείο με το οποίο ο άνθρωπος γνωρίζει τη φύση, την κοινωνία και τον εαυτό του. Μια σωστή εκπαίδευση είναι αυτή που δίνει τη δυνατότητα για ανάπτυξη των δεξιοτήτων και τη δημιουργία ενός κλίματος τέτοιου από το οποίο να απορρέει η ολοκλήρωση του ανθρώπου.

Η ΕΕ παραδέχεται τις επιστημονικές έρευνες σύμφωνα με τις οποίες η ανάπτυξη έχει άμεση σχέση με την εκπαίδευση. Πιστεύεται μάλιστα ότι η εκπαίδευση δεν πρέπει να είναι στατική διαδικασία, αλλά συνεχής, να συνεχίζεται δια βίου. Στην περίπτωση αυτή υπάγεται και η κατάρτιση. Με την κατάρτιση επιτυγχάνεται τόσο η ενημέρωση του εργατικού δυναμικού, όσο και η δυνατότητα να αλλάζουν επαγγέλματα με στόχο την απολαβή μεγαλύτερης ικανοποίησης.

Για την οικονομική επιστήμη όλες οι μορφές εκπαίδευσης θεωρούνται πηγή πλούτου διότι για κάθε κράτος το ανθρώπινο δυναμικό ως πηγή εργασίας είναι ο μεγαλύτερος πλουτοπαραγωγικός τομέας. Ο βαθμός της εκπαίδευσης και της εξειδίκευσης του ανθρώπινου δυναμικού αποκαλείται "ανθρώπινο κεφάλαιο". Αυτό ακριβώς είναι και η επένδυση στον ανθρώπινο παράγοντα και πρέπει να αποτελεί μέρους του εθνικού πλούτου, για τον οποίον, για να έχουμε μια πλήρη άποψή του πρέπει να συμπεριλάβουμε και τις δαπάνες για την παιδεία στην έννοιά του.

Με την εκπαίδευση τα άτομα προσφέρουν στην οικονομία τόσο μετρήσιμες όσο και μη μετρήσιμες ωφέλειες. Στις πρώτες υπάγεται η βελτίωση της απόδοσης των εργαζομένων και στις δεύτερες η αυξημένη κινητικότητα, η καλύτερη κοινωνική συμπεριφορά, η αξιοποίηση της τεχνογνωσίας, προσαρμογή στις δυσχέρειες, θετικότερη συμμετοχή στο κοινωνικό γίγνεσθαι.

Η εκπαίδευση πρέπει να προσφέρεται δια βίου με δύο μορφές:

α. Ως συνεχής κατάρτιση

β. Ως συνεχής αξιολόγηση τόσο των εκπαιδευτικών δομών όσο και των αποφοίτων των σχολών. Αυτό επιτυγχάνεται όταν προσφέρεται εναλλακτική εργασία στους αποφοίτους και έχει ως αποτέλεσμα να ικανοποιούνται οι ικανότεροι. Για να γίνουν όλα αυτά πρέπει να υπάρξει πλήρης αξιοποίηση των αποφοίτων και ικανοποίηση των ευρύτερων κοινωνικών αναγκών, με συστηματική καταπολέμηση της ανεργίας. Η ανεργία τείνει να αυξηθεί ελαφρώς από το 10% και χρειάζεται αναδιάρθρωση και ανακατανομή του ανθρώπινου δυναμικού, με έγκαιρο επαγγελματικό προσανατολισμό, γιατί σήμερα η επιλογή εργασίας γίνεται με βάση παραδοσιακά κριτήρια. Για την εξεύρεση εργασίας λειτουργούν τα κοινωνικά δίκτυα και οι πελατειακές σχέσεις. Τα πρώτα έχουν αποκλεισμούς και οι δεύτερες αναξιοκρατία. Για την αντιμετώπισή τους χρειάζονται πληροφοριακοί μηχανισμοί επαγγελματικού προσανατολισμού σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης.

2. Η εκπαίδευση ως επένδυση

Είναι η εκπαίδευση καταναλωτικό ή επενδυτικό αγαθό;

Είναι και τα δύο γιατί έχει και ανθρωπιστικό ρόλο και οικονομικά αποτελέσματα

Είναι επενδυτικό αγαθό γιατί:

1. Επενδύει στις θέσεις εργασίας που θα προκύψουν

2. Δαπανώνται χρήματα και περιμένουμε χρόνο μέχρι να δούμε αποτελέσματα

Είναι καταναλωτικό αγαθό γιατί:

1. Ταυτίζεται με την παιδεία, εξανθρωπίζει, έχει ανθρωπιστικό χαρακτήρα.

2. Απαιτεί δαπάνες και καθυστερεί την είσοδο των νέων στην παραγωγική διαδικασία

3. Για την κοινωνιολογία, την αισθητική αγωγή τη φιλοσοφία κλπ, παραμένει πάντα καθαρή κατανάλωση.

Πάντως προκύπτει μια αδήριτη ανάγκη σύνδεσης των δαπανών της εκπαίδευσης με τον κοινωνικο-οικονομικό σχεδιασμό μιας κοινότητας, γιατί αυτή αποβαίνει σημαντικός παράγοντας και επιβαρύνει τον προϋπολογισμό. Όταν ο σχεδιασμός της εκπαίδευσης δεν είναι καλός, τότε έχουμε μια κακή επένδυση και μια άσκοπη κατανάλωση ταυτόχρονα. Η εκπαίδευση δεν είναι απλά τεχνοκρατικό ζήτημα γιατί εμπλέκονται οι παρακάτω δύο παράγοντες: Οι εκπαιδευτικοί και η κοινωνική και εκπαιδευτική αδράνεια.

Διαμάχη εκπαιδευτικών - οικονομολόγων

Υπάρχει μια διαμάχη μεταξύ εκπαιδευτικών και τεχνολόγων που όταν δεν οφείλεται σε κάποιον μισονεϊσμό των εκπαιδευτικών, οφείλεται κυρίως στους εξής παράγοντες:

1. Η οικονομία και παιδαγωγική ήταν μέχρι πρότινος εντελώς ξένες μεταξύ τους

2. Οι τεχνοκράτες προτείνουν λύσεις που πολλές φορές αγνοούν την ψυχο-παιδαγωγική πραγματικότητα.

3. Το σχολείο δεν παράγει μόνο σωστούς "επαγγελματίες" αλλά έχει στόχο και την διαμόρφωση σωστών προσωπικοτήτων για τους αυριανούς πολίτες.

4. Οι στατικολόγοι βλέπουν το γενικό σύνολο ενώ οι εκπαιδευτικοί απευθύνονται στον κάθε μαθητή ξεχωριστά.

5. Στους οικονομικούς υπολογισμούς διαφεύγουν παράγοντες όπως το δημογραφικό πρόβλημα, οι πολιτικές εξελίξεις ή αποφάσεις, το πολιτιστικό υπόβαθρο της οικογένειας κλπ.

Οι κυβερνήσεις προσπαθούν να ελέγξουν και να κατευθύνουν την εκπαίδευση δαπανώντας πάνω κάτω τα ίδια ποσά, αλλά ανάλογα με το αν είναι κυβερνήσεις χωρών που εξαρτώνται ή που εξαρτούν, διαφέρει και το επίπεδο της παρεχόμενης εκπαίδευσης.

Κοινωνική και εκπαιδευτική αδράνεια.

Οι δαπάνες για την εκπαίδευση πάνε τόσο στην απόκτηση σωστής υλικοτεχνικής υποδομής όσο και στην αύξηση της αναλογίας του ειδικευμένου επιστημονικού δυναμικού. Επειδή όμως τα αποτελέσματα των σχεδιασμών αργούν να εμφανιστούν, λόγω του αναγκαίου χρόνου εφαρμογής τους, προκύπτει διάσταση ανάμεσα στις αναπτυξιακές ανάγκες και το αναγκαίο ανθρώπινο δυναμικό.

Αυτή η καθυστέρηση ποικίλει από χώρα σε χώρα και από το ένα γνωστικό πεδίο στο άλλο, αλλά σε κάθε περίπτωση οφείλεται στην αδράνεια που εμφανίζει τόσο η κοινωνία όσο και το εκπαιδευτικό της σύστημα απέναντι στις προκλήσεις της επιστημονικής ανάπτυξης. Κάθε τι το νέο έχει να ξεπεράσει τη γραφειοκρατία, τις αντιλήψεις, τις στάσεις, τις σκοπιμότητες. Κάθε προσπάθεια αναβάθμισης της εκπαίδευσης πρέπει να λάβει υπ' όψιν τα εξής στοιχεία.

1. Οι απαιτήσεις σε ειδικευμένο προσωπικό αυξάνονται συνεχώς με αποτέλεσμα όλο και περισσότεροι εκπρόσωποι των ευρύτερων στρωμάτων θα εισάγονται στις σχολές, με αποτέλεσμα τη δημιουργία των υπερειδικευμένων αμαθών.

2. Η ταχύτατη εξέλιξη των επιστημών καθιστά ανεπαρκή τη βασική εκπαίδευση και ενισχύει την ανάγκη για διαρκή εκπαίδευση.

3. Η επιστημονική διαφορά ανάμεσα στις ανεπτυγμένες χώρες και τις υπό ανάπτυξη, γίνεται όλο και μεγαλύτερη, επιτείνοντας την εξάρτηση των περιφερειακών χωρών από τις μητροπολιτικές.

4. Η συμμετοχή στο επιστημονικό δυναμικό των κοινωνικών στρωμάτων, ενισχύει την αναπαραγωγή της κοινωνικής διαστρωμάτωσης και νομιμοποιεί την ταξικότητα της εκπαίδευσης. Αυτό είναι άλλη μια απόδειξη της ανισότητας στις αφετηρίες της εκπαίδευσης.

Εκπαίδευση και Πολιτική

Σχέσεις Εκπαίδευσης και Πολιτικής

Πολιτική είναι το σύνολο των πράξεων των ατόμων μιας πολιτείας. Το ζητούμενο της πολιτικής φιλοσοφίας είναι η σχέση της εξουσίας και του δικαίου, το οποίο σύμφωνα με τον Αριστοτέλη είναι ταυτόσημο με την αλήθεια. Επειδή η αλήθεια διδάσκεται συνάγεται ότι και το δίκαιο διδάσκεται. Σύμφωνα πάλι με τον Αριστοτέλη:

α. Πολιτική είναι η δράση που στοχεύει στην ευδαιμονία των πολιτών.

β. Οι περισσότεροι πρέπει να διεκδικούν την εξουσία από τους λίγους

Κατά συνέπεια πολιτική είναι η τέχνη διακυβέρνησης του κράτους. Λόγω όμως των ταξικών συγκρούσεων και των συμφερόντων, σήμερα πολιτική είναι οι σχέσεις της εξουσίας και κοινωνίας και τα ταξικά συμφέροντα που εμφανίζονται ως αντικρουόμενες ιδέες.

Η σχέση εκπαίδευσης και πολικής είναι άμεση: Από αυτήν εξαρτάται αν οι πολίτες στηρίζουν το πολίτευμά τους ή όχι και με την εκπαίδευση μαθαίνει κανείς πώς να φέρεται ως πολίτης. Κατά συνέπεια υπάρχουν οι εξής θέσεις:

- Η εκπαίδευση είναι αδιαχώριστη από την πολιτική ζωή, τις οικονομικές και κοινωνικές σχέσεις που την συνθέτουν.

- Η εκπαίδευση εξαρτάται από τις πολιτικές επιλογές, τα πιστεύω, και το είδος των πολιτών που επιθυμεί η κοινωνία.

- Η εκπαίδευση είναι η ίδια, πολιτική πράξη εφ' όσον διαμορφώνει τους αυριανούς πολίτες οι οποίοι θα απαρτίσουν την κοινωνία στην μετεξέλιξή της.

Οι εκπαιδευτικές πολιτικές στην Ελλάδα ήταν πάντοτε έξωθεν επιβαλλόμενες και για το λόγο αυτό οι κατά καιρούς μεταρρυθμίσεις δεν ωφέλησαν την αναπτυξιακή πορεία της χώρας.

Η εκπαίδευση είναι πολιτική πράξη

Το είδος των σχολείων (ιδιωτικά - δημόσια), και η θετική ή θεωρητική κατεύθυνση της εκπαίδευσης είναι έκφραση πολιτικών επιλογών. Τα εκπαιδευτικά συστήματα είναι αντανακλάσεις των συγκεκριμένων κοινωνικών συστημάτων. Έτσι η εκπαίδευση είναι ένα φαινόμενο κοινωνικά προσδιορισμένο.

Πολλές φορές όμως τα μοντέλα που προβάλλει το σχολείο είναι ανταγωνιστικά μεταξύ τους. Είναι αποτέλεσμα κοινωνικών συγκρούσεων και πολιτικών τάσεων και τελικά εκφράζει την ίδια την κοινωνία μέσα στους κόλπους του.

Οι λόγοι που κάνουν την εκπαίδευση πολιτική πράξη είναι ότι:

1. Μεταδίδει τα "επιθυμητά" κοινωνικά πρότυπα.

Τα πρότυπα που διαμορφώνουν τις ανθρώπινες δραστηριότητες είναι πρότυπα ζωής, εργασίας, συναισθηματικών σχέσεων, θρησκευτικής αγωγής κλπ. Τα παιδιά μετέρχονται αυτών μέσω της μίμησης, της άμεσης επαφής και της κοινωνικής πίεσης που απαγορεύει κάθε παρέκκλιση.

Επειδή όμως οι κοινωνίες αποτελούνται από διαφορετικές τάξεις που συγκρούονται μεταξύ τους τα πρότυπα αυτά διαφέρουν από τάξη σε τάξη. Το παιδί παίρνει τα πρότυπα της τάξης του με την εκπαίδευση στο ενδοοικογενειακό περιβάλλον, ενώ στο σχολείο μαθαίνει τις ιδέες και τα πρότυπα της κυρίαρχης κοινωνικής τάξης. Ως ιδέες εκλαμβάνονται οι αντιλήψεις που την συμφέρουν και ως κυρίαρχη τάξη θεωρείται εκείνη που είναι μια από τις τρεις πρωτογενείς πηγές εξουσίας (θρησκευτική, πολιτική ή οικονομική) και ελέγχει τους εξουσιαστικούς μηχανισμούς των δύο άλλων)

 Εξ αυτού του λόγου θεωρείται ότι η εκπαίδευση έχει και πολιτική σημασία.

2. Διαμορφώνει την προσωπικότητα

Η προσωπικότητα σύμφωνα με τον Φρόιντ διαμορφώνεται με την απώθηση των ενστικτικών παρωθήσεων μέσω της λειτουργίας της εξιδανίκευσης. Οι εξωτερικές απαγορεύσεις εσωτερικεύονται σιγά σιγά στην παιδική ψυχή και γίνονται συστατικά της προσωπικότητάς του. Όταν οι απαγορεύσεις αυτές έχουν να κάνουν με τους κανόνες εξουσίας και την ταξική διαστρωμάτωση της κοινωνίας, τότε η αγωγή παίρνει και έναν πολιτικό χαρακτήρα. Έτσι η αδικία, η ανισότητα και η ταξική επικυριαρχία εκλαμβάνονται ως φυσικά συμπτώματα της ζωής. Η μάθηση αυτού του είδους καθιστά τους πολίτες ανίκανους να κρίνουν την κοινωνική αδικία και την αυθαιρεσία της εξουσίας. Έτσι οι πολίτες:

• είναι ευάλωτα υποχείρια στους διάφορους ψυχολογικούς χειρισμούς της εξουσίας
• μεταβάλλονται σε μάζα που δεν κρίνει αλλά επιχειρηματολογεί
• ανακουφίζονται με εντυπώσεις ή υποκατάστατα (ποδόσφαιρο, κατανάλωση, σεξισμό)
• άγονται από ισχυρές προσωπικότητες έχοντας χάσει το μέτρο της αξιοκρατίας

3. Μεταβιβάζει πολιτικές ιδέες

Η εκπαίδευση καλλιεργεί στο παιδί τις πολιτικές ιδέες για την κοινωνία, τους θεσμούς της, τις οργανώσεις και προτείνει διάφορες εξηγήσεις για το θεό, τα αφεντικά, την εργασία κλπ. Το οικογενειακό περιβάλλον επίσης προσπαθεί να δικαιολογήσει τα δικά του πρότυπα και ιδέες. Έτσι το παιδί προσκτά τόσο τις πολιτικές ιδέες του περιβάλλοντός του όσο και τις κυρίαρχες πολιτικές έννοιες που επιβάλλει η άρχουσα τάξη.

Έτσι σε πολλές περιπτώσεις μια πραγματικά μεγάλη ιδέα μπορεί να μεταλλαγεί σε ένα αντικείμενο χειραγώγησης του πλήθους. Η ελευθερία π.χ. μπορεί να φαλκιδευτεί και να μεταπέσει σε μια έννοια εντελώς διαφορετική, αν αποκοπεί από την κοινωνική πραγματικότητα. Ένας επιστήμονας θα μπορούσε τότε στα πλαίσια της "δικής του" ελευθερίας να φτιάξει μια βόμβα που θα κατέστρεφε το περιβάλλον και τους άλλους.

Πρόκειται δηλαδή για μια μυθοποιητική διάσταση της εκπαίδευσης που σε μια ετερόνομη και ταξική κοινωνία γίνεται όργανο της κυρίαρχης τάξης.

4. Το σχολείο είναι ένας κοινωνικός θεσμός που προσφέρει εκπαίδευση με πολιτικό περιεχόμενο

Αφού το σχολείο είναι κοινωνικός θεσμός και η λειτουργία του εξαρτάται από τις σχέσεις των κοινωνικών δυνάμεων, τότε και η εκπαίδευση είναι πράξη πολιτική. Αφού εξαρτάται άμεσα είτε από την εκκλησία, είτε από την κοινότητα, είτε από τον ιδιώτη, είτε από το κράτος, αναγκαστικά θα λειτουργεί υπέρ τους. Επίσης εξαρτάται και από την αξία που δίνεται από την κοινωνία στην μόρφωση, στον εκπαιδευτικό κλπ.

Με τόσες πολλές εξαρτήσεις λοιπόν, το σχολείο προβαίνει στον καταρτισμό των προγραμμάτων του και την εσωτερική του οργάνωση (προσλήψεις, αξιολόγηση, έλεγχο κλπ).

Καταλαβαίνουμε έτσι πόσο πολύ στενά είναι δεμένο το σχολείο με τα κοινωνικά δρώμενα και τις συγκρούσεις και πόσο ο χαρακτήρας του είναι αναπόφευκτα έντονα ταξικός.

 

Συμπερίληψη των προηγουμένων

Ο άνθρωπος είναι βιοχημεία που καθορίζεται από το κοινωνικό περιβάλλον με διάφορα μαθησιακά σύμβολα που του προσφέρονται.

Τα πρότυπα και οι αξίες που έχουν την μεγαλύτερη σημασία είναι: Γνώση, δικαιοσύνη (αλήθεια), ελευθερία, ειρήνη.

Η εκπαίδευση πρέπει να παρέχει αυτές τις αξίες.

Η μαθησιακή διαδικασία πρέπει να στοχεύει σε μάθηση ελευθερίας και δημοκρατίας.

Τρεις είναι οι απόψεις για τον μετασχηματισμό των κοινωνιών:

α. Μόνο η εκπαίδευση μπορεί ν' αλλάξει την κοινωνία.

β. Μόνο η αλλαγή της οικονομίας μπορεί ν' αλλάξει την κοινωνία

γ. Η εκπαίδευση μετασχηματίζει την κοινωνία, όταν το επιτρέπουν οι οικονομικές συνθήκες. Κατά συνέπεια η μόνη ελπίδα για τη σωτηρία του ανθρώπου γενικότερα και της Ελλάδας ειδικότερα είναι η σωστή Παιδεία.

 

Προβλήματα και ιδιαιτερότητες της Ελληνικής Εκπαίδευσης.

Οι ιδιαιτερότητες του Έλληνα δασκάλου

Ο Έλληνας δάσκαλος είχε επιλεγεί με τα εξής κριτήρια από τα καθεστώτα εξάρτησης:

α. Ήταν επιστημονικά υποβαθμισμένος

β. Του επιβαλλόταν το πρότυπο του "απολιτικού" ανθρώπου

γ. Του επιβαλλόταν το πρότυπο του δημοσίου υπαλλήλου.

Παρ' όλα ταύτα, η πραγμάτωση των στόχων των καθεστώτων δεν καθίστατο εφικτή μέσα από την εκπαίδευση, γιατί ο Έλληνας δάσκαλος αντιστάθηκε στις "άνωθεν" επιβολές. Τα αίτια που προκαλούσαν αυτή την αντίδραση ήταν:

α. Η κοινωνική προέλευσή του. Ο δάσκαλος προέρχονταν από χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα γιατί οι σπουδές ήταν ολιγοετείς, και οι απολαβές πολύ μικρές για να προτιμηθούν από μέλη ευπορότερων τάξεων.

β. Η μακρόχρονη παραμονή στην επαρχία. Αναγκαζόταν να ενσωματώνεται με το λαό και να έχει συνεχείς τριβές με τους λοιπούς φορείς της εξουσίας.

γ. Η έλλειψη επιστημονικής κατάρτισης τον ωθούσε σε φιλότιμες προσπάθειες αναπλήρωσης και πειραματισμούς που ξέφευγαν από τις επιταγές του συστήματος.

Για όλες αυτές τις αιτίες στάθηκε πάντα πρωτοπόρος στους λαϊκούς αγώνες. Είναι η μοναδική τάξη που προτάσσει θεσμικά και όχι οικονομικά αιτήματα στους αγώνες της.

Προβλήματα του Ελληνικού Σχολείου

Μέχρι τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο φαίνεται πως το σχολείο στην Ελλάδα, είχε ένα ρόλο βοηθητικό στην παγίωση των κοινωνικών δομών και συντελούσε σημαντικά στην κοινωνική κινητικότητα. Μετά τον πόλεμο ο ρόλος αυτός άλλαξε και το εκπαιδευτικό μας σύστημα γίνεται όλο και πιο αναπαραγωγικό της κοινωνικής διαστρωμάτωσης. Έχουν γίνει πολλές έρευνες στο πεδίο αυτό και όλες καταδεικνύουν ότι το κύριο αίτιο που συντηρεί και αναπαράγει τις ανισότητες είναι κατά κύριο λόγο το πολιτιστικό περιβάλλον των μαθητών.

Πάντως εξακολουθούν να παραμένουν αναπάντητα τα εξής ερωτήματα:

α. Πώς προσδιορίζονται οι κοινωνικές τάξεις στην Ελλάδα;

β. Τι διαφοροποιεί και χαρακτηρίζει μια κοινωνική τάξη από τις άλλες;

Πόσο αναπαραγωγικό είναι το ελληνικό σχολείο;

Στην Ελλάδα παρατηρείται ένα παράδοξο φαινόμενο, σε σύγκριση με άλλες χώρες και εκπαιδευτικά συστήματα: Ενώ στην α\θμια και β/θμια εκπ/ση η κοινωνική προέλευση παίζει σημαντικό ρόλο στη σχολική επιτυχία, όταν γίνεται λόγος για την ανώτατη εκπαίδευση ο αναπαραγωγικός της ρόλος αλλάζει και μειώνεται ο ταξικός της χαρακτήρας.

Αποδεικνύεται ότι η ειδοποιός διαφορά δεν είναι το οικονομικό επίπεδο των οικογενειών προέλευσης αλλά μάλλον το πολιτιστικό. Επίσης η αναλογία σπουδαστών κατά κοινωνική προέλευση δεν έχει σημαντικές διαφορές. Παρ' όλα αυτά δεν πρέπει να σταματήσουν οι προσπάθειες για την άρση των εκπαιδευτικών ανισοτήτων που παρατηρούνται.

Οι εκπαιδευτικές ανισότητες και το Ελληνικό Σχολείο

Σχετικά με τη σχολική αποτυχία, κυριάρχησαν μέχρι πρότινος δύο κυρίαρχοι μύθοι, που αν και επιστημονικοφανείς, εστερούντο βάσης:

α. Η άνιση απόδοση στο σχολείο οφείλεται σε κληρονομικούς παράγοντες.

β. Ο άνθρωπος γεννιέται tabula rasa και μέσω της μάθησης μπορεί να γίνει οτιδήποτε.

Σήμερα αντίθετα δεχόμαστε ότι η κληρονομικότητα καθορίζει τις δυνατότητες που έχουμε και το περιβάλλον τις μορφοποιεί ανάλογα με τεράστια περιθώρια παρέμβασης. Κατά συνέπεια η νοημοσύνη είναι κάτι που διδάσκεται και ως τέτοιο έχει να κάνει άμεσα με την κοινωνική πραγματικότητα.

Καθοριστικό ρόλο στις εκπαιδευτικές ανισότητες παίζει το μορφωτικό επίπεδο και το είδος εργασίας των γονιών. Στην Ελλάδα ακόμα και σήμερα επιβιώνει η αντίληψη ότι η μόρφωση είναι ο μοναδικός δρόμος για την κοινωνική άνοδο. Για τον λόγο αυτό οι ελληνικές οικογένειες δεν φείδονται χρημάτων όταν πρόκειται για την εκπαίδευση, κι έτσι η αντιπροσώπευση των τάξεων στη τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι περισσότερο αναλογική.

Το ιδιωτικό σχολείο κρίνεται ως αναγκαίο κακό γιατί το δημόσιο:

1. Δεν έχει σωστή οργάνωση

2. Ο εξοπλισμός είναι πενιχρός και μένει αχρησιμοποίητος

3. Είναι γραφειοκρατικό, ευθυνόφοβο, χωρίς παιδαγωγική φαντασία και κλειστό στη ζωή.

4. Δεν παράγει ουσιαστική μάθηση.

Για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα πρέπει να εκσυγχρονιστεί το δημόσιο σχολείο.

Οι ανισότητες υπάρχουν ακόμα γιατί το παιδί πριν πάει στο σχολείο ξεκινάει από διαφορετικές αφετηρίες. Οι ανισότητες παράγονται στην οικογένεια και απλά μεταφέρονται στο σχολείο. Η πνευματική ατμόσφαιρα, η στάση απέναντι στη μάθηση, τα μορφωτικά κίνητρα είναι σημαντικοί παράγοντες ενθάρρυνσης.

Για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα πρέπει η πολιτεία:

1. Να μεριμνήσει για την άρτια εκπαίδευση των εκπαιδευτικών.

2. Να οργανώσει σωστά τις σχολικές μονάδες.

3. Να παρέχει αντισταθμιστική αγωγή.

4. Να κάνει νέα προγράμματα, βιβλία και σχολικές δραστηριότητες με φαντασία.