Η διδακτική των μαθημάτων στα ολιγοθέσια σχολεία

Στα ολιγοθέσια λειτουργούν όλες οι τάξεις του δημοτικού σχολείου αλλά δεν υπάρχουν αντίστοιχοι για κάθε τάξη δάσκαλοι, γιατί δεν συμπληρώνεται ο απαραίτητος αριθμός μαθητών συνολικά κατά τάξη. Με βάση τον αριθμό των φοιτώντων μαθητών, ορίζεται και ο αντίστοιχος αριθμός δασκάλων. Οι τάξεις συνενώνονται σύμφωνα με την πνευματική συγγένεια των μαθητών αποτελούν ομάδες τάξεων, διδάσκει ένας δάσκαλος και το σχολείο λαμβάνει την ονομασία του (πενταθέσιο, τετραθέσιο, τριθέσιο, διθέσιο, μονοθέσιο) από τον αριθμό των δασκάλων του.

Με την παραπάνω κατάσταση γεννάται ένα σοβαρό πρόβλημα για τον δάσκαλο που έχει στην αίθουσα δύο ή παραπάνω τάξεις και ένα ή περισσότερα συνδιδασκόμενα τμήματα και οφείλει να διδάσκει όλα τα μαθήματα του προγράμματος σε χρόνο ίσο με τον διαθέσιμο στα πλήρη σχολεία. Ιδιαίτερα, για τον δάσκαλο του μονοθέσιου σχολείου, το πρόβλημα είναι πολύ σοβαρό, γιατί, έχοντας στην αίθουσα μαθητές όλων των τάξεων, οφείλει να διδάσκει ολόκληρη την ύλη σε όλες τις τάξεις μόνος του και στον συνηθισμένο για όλα τα σχολεία χρόνο ημερήσιας εργασίας και να εξασφαλίζει γόνιμη απασχόληση, όλη τη μέρα σε όλους τους μαθητές.

Το πρόβλημα, λοιπόν, στα ολιγοθέσια σχολεία είναι η έλλειψη αρκετού χρόνου για τη διδασκαλία των μαθημάτων. Για τη λύση του προβλήματος αυτού, εφαρμόζονται τέσσερις μεθοδικές ενέργειες

Οι μεθοδικές ενέργειες για να λυθεί το πρόβλημα της ελλείψεως του χρόνου για τη κανονική διδασκαλία στα ολιγοθέσια σχολεία, είναι οι εξής:

1. η συνδιδασκαλία των τάξεων
2. τα ημίωρα εργασίας
3. η ελάφρυνση του προγράμματος της διδακτέας ύλης
4. οι σιωπηρές εργασίες των μαθητών

1. Η συνδιδασκαλία των τάξεων

Οι μαθητές των Α και Β τάξεων συνδιδάσκονται από κοινού όλα τα μαθήματα εκτός από την γλώσσα και τα μαθηματικά. Στα μονοθέσια σχολεία όλες οι τάξεις κάνουν ξεχωριστά τα μαθηματικά ενώ συνδιδάσκονται τα υπόλοιπα μαθήματα ως εξής: Οι Α και Β τάξεις, το Εμείς και ο κόσμος, χρησιμοποιώντας κάθε μία το βιβλίο της και οι υπόλοιπες τάξεις τα μαθήματα του κύκλου τους. Για τον κύκλο μαθημάτων που ακολουθούν οι τάξεις αυτές, θα ενημερωθούμε από την κατάσταση των βιβλίων της προηγούμενης χρονιάς που υπάρχει στο αρχείο του σχολείου μας.

Οι μαθητές των Γ και Δ τάξεων αποτελούν, επίσης, συνδιδασκόμενο τμήμα, όπως και οι μαθητές των Ε και ΣΤ τάξεων. Σε κάθε ένα από αυτά τα συνδιδασκόμενα τμήματα διδάσκονται από κοινού όλα τα μαθήματα εκτός από τα Μαθηματικά συνήθως. Τα μαθήματα κάθε τάξεως στο συνδιδασκόμενο τμήμα διδάσκονται εκ περιτροπής. Έτσι, κατά τον ένα χρόνο, στο συνιδιδασκόμενο τμήμα των Γ και Δ τάξεων διδάσκεται η ύλη των μαθημάτων της Γ τάξεως και έχουμε τότε τον Α κύκλο συνδιδασκαλίας. Κατά τον επόμενο χρόνο στο τμήμα αυτό διδάσκεται η ύλη των μαθημάτων της Δ τάξεως και έχουμε τον Β κύκλο συνδιδασκαλίας. Το αυτό γίνεται και για το συνδιδασκόμενο τμήμα των Ε και ΣΤ τάξεων.

Με τον Α και Β κύκλο συνδιδασκαλίας είναι δυνατόν να διδάσκονται οι μαθητές όλα τα μαθήματα και να κερδίζεται έτσι σημαντικός χρόνος. Μειονεκτήματα σε αυτήν την ενέργεια μας είναι το ότι τα παιδιά δεν διδάσκονται την ύλη με την λογική και φυσιολογική σειρά. Με την εκ περιτροπής διδασκαλία των κεφαλαίων, θα συμπέσει μαθητές π.χ. της Γ τάξεως να διδάσκονται την αρχαία ιστορία (Β κύκλος) χωρίς να έχουν προηγουμένως διδαχθεί τα μαθήματα του Α κύκλου (τη μυθολογία). Για να περιοριστεί κάπως το μειονέκτημα αυτό, ο δάσκαλος, στην αρχή του σχολικού έτους και κατά τα πρώτα μαθήματα, διδάσκει πολύ περιληπτικά, σε 2-3 διδακτικές ώρες, τα κεφάλαια της ύλης, που ανήκουν στον Α κύκλο και θα διδαχθούν κατά το επόμενο έτος συνδιδασκαλίας.

2. Τα ημίωρα εργασίας

Κάθε μάθημα, σε κάθε συνδιδασκόμενο τμήμα, καταλαμβάνει χρονική έκταση 20- 22 λεπτών της ώρας, ήτοι τον μισό χρόνο από τον κανονικό (45 λεπτά) της ωριαίας διδασκαλίας και για αυτό λέγεται ημίωρο εργασίας.

Κατά το ημίωρο εργασίας, ο δάσκαλος περιορίζει τη δική του διδασκαλία με τους μαθητές του συνδιδασκόμενού τμήματος σε ορισμένες φάσεις της τριμερούς πορείας της διδασκαλίας, ενώ για τις υπόλοιπες φάσεις δίνει οδηγίες στους μαθητές να εργαστούν ατομικά ή ομαδικά, μόνοι τους, σιωπηρώς.

Οι σιωπηρώς εργαζόμενοι μαθητές παραμένουν στην αίθουσα και μετακινούνται αθόρυβα στην βιβλιοθήκη, στο εργαστήριο, στον Η/Υ για να συγκεντρώσουν στοιχεία. Η εργασία, που εκτελείται σιωπηρώς από τα παιδιά σε ορισμένες φάσεις της πορείας της, παρακολουθείται από τον δάσκαλο. Το προϊόν της εργασίας αυτής παρουσιάζεται, συζητείται και ελέγχεται με την συμμετοχή για λίγο του δασκάλου σε ενδιάμεσο χρόνο.

Ο δάσκαλος, τελειώνοντας το ημίωρο της διδασκαλίας του μετακινείται αμέσως σε άλλο συνδιδασκόμενο τμήμα μέσα σε αυτήν την αίθουσα για να διδάξει πάλι σε αυτό επί ένα ημίωρο.

Με την ενέργεια των ημιώρων εργασίας, κερδίζεται αξιόλογος χρόνος (12 ημίωρα σε 6/ώρη ημερήσια εργασία για την διδασκαλία 12 αντίστοιχων μαθημάτων)πραγματοποιούνται όλες οι φάσεις στην πορεία διδασκαλίας των μαθημάτων και συνηθίζουν οι μαθητές σε αυτενεργό έρευνα και εργασία.

3. Η ελάφρυνση του προγράμματος διδακτέας ύλης.

Από τα κεφάλαια κάθε μαθήματος επιλέγονται οι κυριότερες ουσιώδεις γνώσεις για διδασκαλία και απλώς αναφέρονται ή παραλείπονται οι άλλες. Υπάρχει για αυτό το σκοπό ένα εγχειρίδιο του Π.Ι. που προτείνει ποια κεφάλαια να αφαιρεθούν.

Ορισμένα συγγενή μαθήματα, όπως είναι τα θρησκευτικά και η βυζαντινή ιστορία συμπτύσσονται και τα κοινά τους κεφάλαια διδάσκονται μόνο στο ένα μάθημα.

Με τις παραπάνω ενέργειες ελαφρύνεται το πρόγραμμα της διδακτέας ύλης σε κάθε συνδιδασκόμενο τμήμα κατά την διάρκεια του έτους και εξοικονομείται χρόνος.

4. Οι σιωπηρές εργασίες των μαθητών

Κατά τις σιωπηρές εργασίες, οι μαθητές εργάζονται σιωπηρώς μόνοι τους ατομικά ή ομαδικά με την κατεύθυνση και την εποπτεία του δασκάλου με σκοπό την παραγωγή προϊόντος μαθήσεως.

Οι εργασίες αυτές ανατίθενται στους μαθητές κάθε συνδιδασκόμενου τμήματος πριν από την έναρξη ή μετά από την λήξη της διδακτικής στο ημίωρο επαφής του δασκάλου με το τμήμα αυτό ήτοι κατά τον χρόνο που δεν έχει μάθημα με τον δάσκαλο το τμήμα αυτό. Με τις σιωπηρές εργασίες, οι μαθητές καλύπτουν αυτενεργώντας μία ή δύο φάσεις της τριμερούς πορείας της διδασκαλίας σε κάθε τμήμα. Μπορούν επίσης μετά την λήξη των παραπάνω εργασιών τους, να εργάζονται ελεύθερα οι μαθητές σε επαναλήψεις ύλης, στην μελέτη βιβλίων και περιοδικών, σε καλλιτεχνικές εργασίες, κατά την κρίση τους και να παρουσιάζουν τα έργα τους αργότερα στους συμμαθητές και τον δάσκαλο τους.

Ειδικότερα, οι σιωπηρές εργασίες μπορούν να είναι:

• α) αντίστοιχες για τη μία ή τις δύο φάσεις της πορείας διδασκαλίας κάθε μαθήματος
• β) αντίστοιχες για κεφάλαια ύλης
• γ) γενικού διαφέροντος
• δ) ελεύθερες ε)ατομικές και
• ζ) εξατομικευμένες ήτοι ειδικές κατάλληλες για αδύνατους για μέσης αποδόσεως και για προχωρημένους μαθητές,

Για να είναι αποδοτικές και ευχάριστες οι σιωπηρές εργασίες, πρέπει να πληρούν τις εξής προϋποθέσεις: α) να είναι πρώτιστα εργασίες παραγωγικές και δημιουργικές και λιγότερο αναπαραγωγικές και αναπλαστικές β) να ικανοποιούν τα ενδιαφέροντα των μαθητών κατά τις ηλικίες τους γ) να ανταποκρίνονται στην χρονική και σχολική πραγματικότητα δ) να είναι πρωτότυπες και ανάλογες προς την ατομικότητα των παιδιών είναι θέτουν σε ενέργεια όλες τις εσωτερικές δυνάμεις των μαθητών στ) να επιφέρουν ηθική, αισθητική, κοινωνική, και πρακτική μόρφωση ζ) να ' αποπερατώνονται πλήρως σε χρόνο ακριβώς καθορισμένο και ανάλογο προς τη φύση και το είδος τους και τις δυσκολίες τους η) να διατυπώνονται ορθά και με πληρότητα ώστε να είναι κατανοητές από τους μαθητές θ) να διεξάγονται με τάξη, καθαριότητα, πειθαρχία, σιγή, και οικονομία χρόνου και δυνάμεων.

Για να εκπληρωθούν τα παραπάνω, απαιτούνται : πλούσια μαθητική βιβλιοθήκη, άφθονα εποπτικά μέσα και όργανα ερευνών και χειροτεχνικής εργασίας, ποικίλα υλικά, παιδαγωγικά παιχνίδια, πρόσβαση σε Η/Υ και στο διαδίκτυο και εθισμός των μαθητών στις ομαδικές εργασίες, στην αλληλοβοήθεια και στο σεβασμό της εργασίας, των οργάνων και των υλικών του άλλου.

Ο έλεγχος του προϊόντος της σιωπηρής εργασίας των μαθητών ενεργείται α) από τον δάσκαλο με συμβουλές, με διορθώσεις και με ενθαρρύνσεις β) με δελτία ετοίμων απαντήσεων, τα οποία δίδονται στους μαθητές κατά το τέλος της εργασίας των, για να προβαίνουν σε σύντομη αυτοδιόρθωση, την οποία ελέγχει ο δάσκαλος και γ) από καλούς μαθητές μεγαλύτερων τάξεων και με τελικό σύντομο έλεγχο από το δάσκαλο. Οπωσδήποτε, ο δάσκαλος οφείλει, ενώ διδάσκει σε ένα συνδιδασκόμενο τμήμα, να εποπτεύει ταυτόχρονα, μετακινούμενος κατάλληλα τους σιωπηρώς εργαζόμενους μαθητές και να τελεί σε συνεχή εγρήγορση αυτούς.

1. Υιοθετούμε το σύστημα των οδηγών για τους μαθητές των μικρότερων τάξεων:ο δάσκαλος ορίζει εκ περιτροπής καλούς μαθητές των μεγαλύτερων τάξεων, οι οποίοι περατώνοντας τις σιωπηρές εργασίες των, θα μπορούν να παρακολουθούν τους σιωπηρώς εργαζόμενους μικρούς μαθητές, να τους βοηθούν και να διορθώνουν τις απλές εργασίες των.

2. Δύσκολες τάξεις από την άποψη αφομοιώσεως της ύλης , θεωρούνται η Α, η Γ και η Ε. Για αυτό, ο δάσκαλος οφείλει να προσέχει ιδιαίτερα τους μαθητές των τάξεων αυτών με πολλή διακριτικότητα, για να τους μυήσει στις νέες τεχνικές της μελέτης κι εργασίας και να τους ασκήσει στις νέες γνώσεις.

3. Οι ομάδες από μαθητές για τις δραστηριότητες της Ευέλικτης Ζώνης πρέπει να συγκροτούνται από μαθητές όλων των τάξεων (μικρούς και μεγάλους) για να ομοιάζουν οι ομάδες αυτές με τις φυσικές ομάδες, που συγκροτούν αυθόρμητα τα παιδιά στο χωριό ή στη συνοικία τους για τα παιχνίδια τους.

4. Το περιοδικό ή η εφημερίδα του τοίχου πρέπει να περιλαμβάνουν εργασίες των μαθητών από όλες τις τάξεις.

5. Οι ψυχολογικές παρατηρήσεις του δασκάλου στο μονοθέσιο σχολείο μπορούν να είναι πλουσιότερες και ακριβέστερες, γιατί ο δάσκαλος έχει στη διάθεση του κάθε παιδί επί περισσότερα χρόνια και σε ποικίλες ελεύθερες εκδηλώσεις του. Για αυτό συγκεντρώνοντας ο δάσκαλος σχετικά στοιχεία, έχει πολύτιμο ψυχολογικό υλικό, χρήσιμο για τον προσανατολισμό των μαθητών που αποφοιτούν από το σχολείο του.

6. Όταν οι γονείς ασχολούνται εντατικά με γεωργικές ασχολίες, σε ορισμένες περιόδους του έτους, κρίνεται σκόπιμο να είναι επιεικής ο δάσκαλος ως προς την τακτική φοίτηση των μαθητών του και να περιορίζει το διδακτικό του έργο, για τους λίγους μαθητές που προσέρχονται στο σχολείο, κατά τον χρόνο εκείνο, σε επαναλήψεις της διδαχθείσης ύλης και ασκήσεις.

Από τα παραπάνω καταφαίνεται ότι η διδακτική των μαθημάτων στα μονοθέσια αλλά και στα ολιγοθέσια σχολεία συναντά τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των σχολείων αυτών.

1. Πλεονεκτήματα

• με τις σιωπηρές εργασίες των μαθητών, τα μονοθέσια σχολεία και τα άλλα ολιγοθέσια σχολεία παρέχουν περιθώρια για ουσιαστική αυτενέργεια, εμπεδώνουν νέες γνώσεις και γεννούν ενδιαφέροντα για παραπέρα μάθηση, γιατί τα παιδιά καθώς βρίσκονται στην αυτή αίθουσα, ακούν τα μαθήματα των άλλων τάξεων και έχουν έτσι ανάλογες γνωστικές περιέργειες.

• Με την συμφοίτηση μαθητών διάφορων ηλικιών στην αυτή αίθουσα, με τις ομάδες δραστηριοτήτων Ευέλικτης Ζώνης, που συγκροτούνται από μαθητές όλων των τάξεων και με τις ευκαιρίες κοινών παιχνιδιών εορτών και εκδρομών, τα σχολεία αυτά έχουν άριστες ικανότητες να καλλιεργήσουν ηθικές και κοινωνικές αρετές στους μαθητές των (προστασία και βοήθεια των μεγαλυτέρων προς τους μικρότερους , σεβασμός των μικρότερων προς τους μεγαλύτερους, αδελφική αγάπη, φυσική παιδική κοινότητα, με την μετακίνηση και την διατήρηση στο σχολείο της αυθόρμητης παιδικής συντροφιάς στο χωριό ή στην κοινότητα.)

• Με την παραμονή του ίδιου δασκάλου πολλά χρόνια στο αυτό χωριό ή αυτή συνοικία και με την παρακολούθηση από τα παιδιά μαθημάτων, για πολλά επίσης χρόνια, από τον ίδιο δάσκαλο, τα ολιγοθέσια σχολεία έχουν την ευχέρεια να ασκήσουν βαθιά επίδραση στις ψυχές των μαθητών με την προσωπικότητα του δασκάλου όταν μάλιστα αυτός είναι φορέας πάθους παιδαγωγίας, όπως οφείλει να είναι ο δάσκαλος των ολιγοθεσίων σχολείων.

• Ομαλή ένταξη αλλοδαπών - παλιννοστούντων μαθητών.

2. Μειονεκτήματα

• η πνευματική μόρφωση των μαθητών είναι οπωσδήποτε ελλιπής, γιατί δεν είναι δυνατόν να εξαντλούνται ολόκληρα τα κεφάλαια της διδακτέας ύλης κάθε χρόνο

• η σύγχυση των μαθητών στη λογική σειρά των γνώσεων είναι αναπόφευκτη με τα συνδιδασκόμενα τμήματα και με τους εναλλασσόμενους Α και Β κύκλους συνδιδασκαλίας μαθημάτων στις μεσαίες και ανώτερες τάξεις.

• Η κόπωση του δασκάλου είναι πολλή σοβαρή, γιατί υποχρεώνεται να προπαρασκευάζεται για τα μαθήματα πολλών τάξεων, να ελέγχει τους μαθητές του, που εργάζονται σιωπηρά, ενώ σύγχρονα διδάσκει και να ασκεί ταυτόχρονα παιδαγωγικό και διοικητικό έργο.

• Η αναστάτωση της ψυχικής ηρεμίας των μαθητών και του δασκάλου είναι συχνή από τους αναπόφευκτους θορύβους των μαθητών που εργάζονται σιωπηρά και κινούνται στην αίθουσα.

Τα παραπάνω μειονεκτήματα είναι πολύ σοβαρά. Αλλά και η ύπαρξη μονοθέσιων και ολιγοθέσιων σχολείων είναι αναγκαία, γιατί σε όλες τις χώρες του κόσμου οι άνθρωποι συνεχίζουν, για πολλούς λόγους να κατοικούν σε μικρούς συνοικισμούς και είναι απαραίτητο τα παιδιά τους να τύχουν στοιχειώδους μορφώσεως.