Διδασκαλία και μάθηση με την αξιοποίηση του Διαδικτύου

Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η διερεύνηση των δυνατοτήτων που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες στην εκπαιδευτική διαδικασία, καθώς η ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη της τελευταίας εικοσαετίας έχει θέσει νέα πρότυπα.

Η εργασία διαρθρώνεται σε τρία επίπεδα, στο πρώτο γίνεται μια προσπάθεια προσέγγισης των επιδράσεων που έχει η Πληροφορική τόσο στην κοινωνία γενικότερα όσο και στην εκπαιδευτική κοινότητα η οποία μπορεί να ωφεληθεί σημαντικά από τη χρήση της. Γίνεται επίσης μια αδρομερής αναφορά στις αλλαγές που επισυμβαίνουν στο πολιτικό, πολιτισμικό και οικονομικό περιβάλλον, με αφετηρία αυτή ακριβώς την τεχνολογική ανάπτυξη στον τομέα της πρόσβασης στην πληροφορία..

Στη συνέχεια, στο δεύτερο, αναλύεται και περιγράφεται εκτενέστερα η δομή και η φύση του διαδικτύου, καθώς και οι πολυποίκιλες χρήσεις του, ένα μικρό κομμάτι των οποίων αφορά και στην εκπαιδευτική πράξη. Στο ίδιο επίπεδο και με βάση τις «αρχές της καλής πρακτικής στην εκπαίδευση», όπως αυτές έχουν προσδιοριστεί από την Αμερικανική Ένωση για την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση και Διαπίστευση, επιδιώκεται να ταξινομηθούν και να συνδεθούν οι διάφορες δυνατότητες που παρέχουν τα δίκτυα στο πλαίσιο της καθημερινής διδακτικής πράξης. Ταυτόχρονα προτείνονται λύσεις σε διαπιστωμένα προβλήματα από τη χρήση του διαδικτύου στην εκπαίδευση και ανιχνεύονται πιθανές αρνητικές επιπτώσεις.

Τέλος, στο τρίτο επίπεδο, γίνεται προσπάθεια συγκερασμού των επικρατέστερων θεωριών μάθησης, με στόχο την εξεύρεση ενός κοινού τόπου, στον οποίο θα μπορούσαν να ενταχθούν τα διάφορα λογισμικά και οι τρόποι χρήσης του διαδικτύου τόσο μέσα στο σχολείο όσο και έξω από αυτό.

I. Η διαμόρφωση μιας νέας πραγματικότητας

Καθώς η πρόσβαση στη γνώση, η επεξεργασία, η αποθήκευση και μεταβίβαση της πληροφορίας οριοθετούν σήμερα το πλαίσιο στο οποίο παράγεται πλούτος και διαμορφώνεται η ποιότητα της ζωής μας, η κοινωνία μας έχει χαρακτηριστεί –και όχι άδικα- ως «Κοινωνία της Πληροφορίας» (Κίνας, 2008).

Η μεταβατική αυτή περίοδος ισοδυναμεί με μια μεταβολή παρόμοια σε εμβέλεια με την βιομηχανική επανάσταση και συντελείται με διαρκώς αυξανόμενους ρυθμούς καθώς συμβάλλει σ’ αυτό και η παγκοσμιοποιημένη οικονομία και οι μηχανισμοί της.

Ο οικονομικός πλούτος αρχίζει πλέον να στηρίζεται λιγότερο στην κατοχή υλικών στοιχείων (φυσικοί πόροι, γη, μηχανήματα) και περισσότερο σε μη υλικούς παράγοντες, όπως η πληροφορία, η γνώση, η έρευνα. Οι διαδικασίες της παραγωγής υλικών αγαθών τείνουν να υποχωρήσουν απέναντι στις διαδικασίες παραγωγής, επεξεργασίας και μετάδοσης της πληροφορίας και άρα, σ’ αυτό το οικονομικό περιβάλλον, το κέντρο βάρους μετατίθεται προοδευτικά στην παραγωγή, επεξεργασία και μετάδοση της πληροφορίας.

Η χειρωνακτική εργασία απώλεσε την κυρίαρχη σημασία που είχε ως πηγή κέρδους και αναβαθμίζεται η πνευματική εργασία, που περιέχει μεγάλο εύρος γνώσεων, δεξιοτήτων και πολυειδίκευσης.

Οι νέες τεχνολογίες και οι υπολογιστές καθίστανται καταλυτικό στοιχείο για την διεθνή ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων και την αναβάθμιση των ικανοτήτων όλων των ανθρώπων. Η εξοικείωση με τη χρήση του Διαδικτύου και η ανάπτυξη συστημάτων ηλεκτρονικού επιχειρείν (e-business) διευκολύνουν τις επιχειρηματικές δραστηριότητες.

Επιτρέπουν τη μείωση της απόστασης ως συντελεστή κόστους, μεταβάλλοντας τη γεωγραφία της παραγωγής. Από την άλλη πλευρά, οι νέες τεχνολογίες προσφέρουν στις επιχειρήσεις τις βάσεις για ριζική αναδιάρθρωση των δομών και του τρόπου λειτουργίας τους.

Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται διαφάνεια των τιμών στον ανταγωνισμό και προωθούνται νέες μορφές συναλλαγών όπως είναι για παράδειγμα οι ηλεκτρονικές δημοπρασίες. Εξαιτίας των μεταβολών αυτών, νέες μορφές παροχής υπηρεσιών όπως η τηλεργασία αποκτούν καινούριο νόημα, προκαλώντας περιορισμό της αστικοποίησης, ενίσχυση των αγροτικών περιοχών και περιορισμό της διαρροής ανθρώπινου δυναμικού. . (Παπαδημητρίου, 2007)

Επίσης υπάρχει σημαντική βελτίωση στον τομέα της Υγείας, με την παροχή τηλεδιαγνωστικών υπηρεσιών, με εγχειρήσεις από απόσταση κτλ, με αποτέλεσμα την διευκόλυνση ατόμων που ζουν σε απομακρυσμένες περιοχές, είναι ηλικιωμένα ή έχουν κινητικά προβλήματα. (Σαμαράς & Δραμιτινός, 2001)

Πέρα από αυτά, υπάρχει και μια αξιοσημείωτη αλλαγή του ρόλου της γνώσης η οποία συνοδεύεται και από παράλληλη εκλαΐκευσή της. Μέχρι σήμερα, η πληροφόρηση ήταν περισσότερο συγκεντρωμένη σε κάποιες ελίτ και η διάχυσή της εναπόκειτο σε ομάδες πίεσης και στα ΜΜΕ. Στην κοινωνία της πληροφορίας, μπορεί ο καθένας, τουλάχιστον δυνητικά, να έχει πρόσβαση στη γνώση.

Εν τούτοις, η νέα αυτή κοινωνική μεταβολή δεν είναι άμοιρη προβλημάτων. Οι εργασιακές σχέσεις αναδιαρθρώνονται και η μισθωτή εργασία περιορίζεται στον μεταποιητικό τομέα.. Η έννοια της απασχόλησης καθίσται περισσότερο ρευστή, ενώ το υψηλό επίπεδο ειδίκευσης και οι ουσιαστικές δεξιότητες στις νέες τεχνολογίες αποτελούν σημαντικά προσόντα για την αγορά εργασίας. Απαιτείται επανεκπαίδευση του εργατικού δυναμικού και αναπροσανατολισμός των διάφορων εκπαιδευτικών συστημάτων των χωρών. . (Παπαδημητρίου, 2007)

Πολλές παραδοσιακές θέσεις εργασίας, απειλούνται υπάρχει σημαντικός κίνδυνος αποειδίκευσης καθώς ο τεχνολογικός αναλφαβητισμός αποτελεί τροχοπέδη για την είσοδο στην αγορά εργασίας.

Εγκυμονούνται κίνδυνοι για την κοινωνική συνοχή ακόμη και αναπτυγμένων οικονομικά κοινωνιών, καθώς αυτό που αποκαλούμε «ψηφιακό χάσμα» διαχωρίζει όλο και περισσότερο τους άνδρες από τις γυναίκες, τους οικονομικά δυνατούς από τους αδυνάτους, τους νεότερους από τους πιο ηλικιωμένους κτλ.

Ήδη στις χώρες της Β. Ευρώπης ο αριθμός των χρηστών και των συνδέσεων στο Διαδίκτυο είναι πολύ μεγαλύτερος απ' ότι στο Νότο. Στην Ελλάδα, ειδικότερα, έρευνες απέδειξαν ότι οι κοινωνικές κατηγορίες που χρησιμοποιούν περισσότερο το Διαδίκτυο είναι οι νέες ηλικίες και οι άνδρες κάτοικοι των μεγάλων αστικών περιοχών με σημαντική διαφορά ως προς το εισόδημα και με ανώτερη/ανώτατη μόρφωση. (Παπαϊωάννου, 2009)

Στην ενωμένη Ευρώπη έχει γίνει πλέον κατανοητό ότι οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις θα φέρουν αύξηση της ζήτησης ειδικευμένου προσωπικού με συνεπακόλουθη δυσλειτουργία της αγοράς εργασίας, καθώς τα σχολεία και τα πανεπιστήμια δεν είναι ακόμη σε θέση να καλύψουν το εκπαιδευτικό κενό που προκύπτει.

Κατά συνέπεια θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη σημασία στο ζήτημα των υποδομών αλλά και το κόστος των τηλεπικοινωνιών, το οποίο πολλές φορές καθιστά απαγορευτική τη χρήση των νέων τεχνολογιών

Όλη αυτή η άναρχη και δίχως έλεγχο ή δυνατότητα πρόβλεψης, ανάπτυξη έχει οδηγήσει σε ραγδαία άνοδο της ηλεκτρονικής εγκληματικότητας, την παραβίαση των προσωπικών δεδομένων, την παιδική πορνογραφία, ζητήματα τα οποία έως τώρα είναι πολύ δύσκολο να ελεγχθούν με τις παραδοσιακές αστυνομικές μεθόδους.

II. Η προετοιμασία των νέων για την κοινωνία της γνώσης

Ανέκαθεν οι εκπαιδευτικοί, στην προσπάθειά τους να προετοιμάσουν τους μαθητές τους για τη συμμετοχή τους στην κοινωνία του μέλλοντος ως πολίτες και εργαζόμενοι, έπρεπε να κάνουν υποθέσεις για τη φύση αυτής της κοινωνίας και τον τρόπο με τον οποίο οι νέοι θα ήταν σε θέση να προσαρμοστούν καλύτερα. Αν και είναι δύσκολο πλέον να γίνουν τέτοιου είδους υποθέσεις, καθώς βρισκόμαστε σε περίοδο ραγδαίων μεταβολών, υπάρχουν εντούτοις παράγοντες και τάσεις που μπορούν να προσδιοριστούν. (Mc Kenny,1999)

Πρώτον, είναι προφανές ότι η τάση προς μια όλο και περισσότερο διασυνδεδεμένη και αλληλεξαρτώμενη παγκόσμια οικονομία θα ενταθεί. Η τύχη των εθνών, των περιφερειών, των πόλεων, των κοινοτήτων, των οικογενειών και των ατόμων θα εξακολουθήσει να επηρεάζεται έντονα από τη θέση τους στο (διεθνές) αυτό πλέγμα.

Δεύτερον, οι τεχνολογίες πληροφόρησης και επικοινωνίας χρησιμοποιούνται σε όλους τους τομείς της οικονομικής και κοινωνικής ζωής, με στόχο τη βελτίωση της παραγωγικότητας. Τα επόμενα χρόνια μια επιχείρηση θα μπορεί να θεωρείται επιτυχημένη εάν:

• διαθέτει μία παγκόσμια προσέγγιση και στάση, ανεξαρτήτως της γεωγραφικής της θέσης
• είναι δικτυωμένη σε πολλά επίπεδα εντός και εκτός του οργανισμού
• είναι σε θέση να αξιοποιήσει στο έπακρο το διανοητικό κεφάλαιό της και να προσλαμβάνει υπαλλήλους που θα κάνουν το ίδιο.
• είναι ευέλικτη και ικανή να προσαρμοστεί γρήγορα στις μεταβαλλόμενες συνθήκες

Τρίτον, φαίνεται ότι τα πρότυπα της εργασίας έχουν αλλάξει ριζικά, με τη μείωση της απασχόλησης στους τομείς της γεωργίας και της κατασκευής, καθώς και την ταχεία ανάπτυξη του τομέα των υπηρεσιών και αυτού που αναφέρεται ως «εργασία της γνώσης».

Η «εργασίας της γνώσης» υποστηρίζει μια κοινωνία της οποίας τα μέσα παραγωγής, ο πλούτος, η οργάνωση και η αειφορία προέρχεται από μια διαδικασία παραγωγής και χρήσης γνώσης.

Τέλος, σε συσχετισμό με αυτές τις αλλαγές, παρατηρείται αύξηση των εισοδηματικών ανισοτήτων ακόμη και μέσα στις ίδιες τις τεχνολογικά προηγμένες κοινωνίες. Τα άτομα με υψηλά επίπεδα δεξιοτήτων στην αναδυόμενη οικονομία της γνώσης γίνονται όλο και πιο πλούσια και ισχυρά, ενώ εκείνοι που βρίσκονται στο κάτω μέρος της κοινωνικής κλεψύδρας γίνονται όλο και πιο πολύ φτωχοί και ανίσχυροι.

Σε μια τέτοια κοινωνία, η συμμετοχή και η επιτυχία θα βασίζονται στην εφαρμογή της γνώσης και την ικανότητα να μαθαίνει κάποιος σε όλη του τη ζωή. Μπορεί, άραγε, το αναλυτικό πρόγραμμα της σχολικής εκπαίδευσης των αρχών του 21ου αιώνα, να προετοιμάσει τους νέους ώστε να λειτουργήσουν και να δώσουν νόημα στην ύπαρξή τους, στα πλαίσια μιας τέτοιας κοινωνίας, να μπορέσουν να συμμετάσχουν και να συνεισφέρουν σε αυτήν και να βελτιώσουν τα αλλοτριωτικά της χαρακτηριστικά;

Στις περιπτώσεις που τα εργαλεία της εποχής της πληροφορίας εφαρμοστούν με προσεκτικό και εποικοδομητικό τρόπο, υπάρχουν μεγάλες δυνατότητες να ευοδωθεί αυτή η προσπάθεια αυτή.

Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του παιδιού αναφέρει ότι το παιδί έχει το δικαίωμα να εκφράζει τις απόψεις του, να λαμβάνει πληροφορίες, και να γνωστοποιεί τις ιδέες ή τις γνώσεις του ασχέτως, ασχέτως συνόρων (Σύμβαση ΟΗΕ, άρθρο 17).

Οι νέες τεχνολογίες παρέχουν στα παιδιά πρωτόγνωρες δυνατότητες για να μπορέσουν να πραγματοποιήσουν όλα αυτά και τόσο οι γονείς όσο και οι δάσκαλοί τους, έχουν υποχρέωση να τα στηρίξουν προς αυτή την κατεύθυνση με αποδεκτό και χειραφετημένο τρόπο.

Τα παιδιά που εισέρχονται στο σχολείο της νέας χιλιετίας θεωρούν τις νέες τεχνολογίες ως δεδομένο. Οι μαθητές στο σχολείο του 21ου αιώνα, είναι πιθανό να μην είναι απλοί «γραμμικοί στοχαστές», διαχειρίζονται άνετα την πολυαισθητηριακή πληροφόρηση, έχουν νέο τεχνολογικό εγγραμματισμό και αναμένουν να ασκούν έλεγχο στο τι ακριβώς θα μάθουν.

Έτσι, οι εκπαιδευτικοί, εάν δεν θέλουν να δουν το έργο τους να παίζει ολοένα και μικρότερο ρόλο, δεν θα πρέπει να διερωτώνται κατά πόσον οι νέες τεχνολογίες θα πρέπει να εφαρμοστούν στη σχολική εκπαίδευση, αλλά για τους τρόπους με τους οποίους αυτό θα γίνει και για το πόσο αποτελεσματικοί θα είναι.

Δεν υπάρχει πεδίο της ανθρώπινης δραστηριότητας που να μην έχει επηρεαστεί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο από την εισαγωγή των ηλεκτρονικών υπολογιστών στην καθημερινή ζωή. Η επίδρασή τους είναι ολοφάνερη είτε πρόκειται για την οικονομία, είτε για την πολιτική ή ακόμη και για την πολιτισμική – πολιτιστική σφαίρα. (Παπαδημητρίου, 2007)

Ι. Υπολογιστές και οικονομία

Η αυγή της εποχής της πληροφορικής έφερε μαζί της και την ανάδειξη νέων οικονομικών κολοσσών που οφείλουν την εμφάνισή τους στην παραγωγή και ανάπτυξη τεχνογνωσίας που αφορά την τεχνολογία της πληροφορικής και της τηλεπικοινωνίας. Αυτό έγινε εφικτό καθώς έχουν κατορθώσει να δημιουργήσουν βιομηχανικούς κλάδους αιχμής σε πλήρη εξέλιξη αλλά και να αποτελέσουν μονάδες παραγωγής καταναλωτικών αγαθών για τους πολίτες αλλά και εξοπλισμού για τις Επιχειρήσεις και τη Διοίκηση.

Ο νέος τρόπος εργασίας θέτει πλέον υπό αμφισβήτηση ακόμη και ολόκληρο το οικοδόμημα της επιστήμης της διοίκησης των επιχειρήσεων, στην οποία στηρίχθηκε η δομή της βιομηχανικής παραγωγής ολόκληρου του 20ου αιώνα. Η απαίτηση για συνεχή επανεκπαίδευση και δια βίου μάθηση καθώς και η αλματώδης προσθήκη νέων γνώσεων και τρόπων παραγωγής τους, οδηγεί σε αναθεώρηση όλων των μέχρι σήμερα υφιστάμενων δομών. (Παπαδημητρίου, 2007)

 Οι εταιρείες παραγωγής λογισμικού και υλικοτεχνικής υποδομής που έχει σχέση με τις νέες τεχνολογίες είναι ολοφάνερο ότι θα συνεχίσουν να κατακτούν ολοένα και μεγαλύτερο μερίδιο στην παραγωγική διαδικασία.

Οι περισσότερες κυβερνήσεις στηρίζουν τον εξορθολογισμό των οικονομιών τους και την αύξηση των οικονομικών τους μεγεθών, στην όσο το δυνατόν μεγαλύτερη διείσδυση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης στην καθημερινότητα των πολιτών, η οποία θα φέρει με τη σειρά της εξοικονόμηση πόρων μέσω της μείωσης των γραφειοκρατικών προβλημάτων που υπήρχαν έως τώρα.

Τέλος όπως συνέβη πολλές φορές στην ιστορική διαδρομή, με κάθε ραγδαία μεταβολή ή επανάσταση απαιτείται ήδη αναπροσδιορισμός των επαγγελματικών και εργασιακών σχέσεων, υπάρχει ανάγκη για νέα επαγγέλματα που σχετίζονται με την πληροφορική, ενώ άλλα οδηγούνται σταδιακά στην εξαφάνισή τους.

ΙΙ. Υπολογιστές και πολιτική

Η πληροφοριοποίηση της κοινωνίας, πέρα από τις σημαντικές επιπτώσεις που έχει στο χώρο της εργασίας, επιδρά καταλυτικά στον καταμερισμό και την άσκηση της εξουσίας. Πολλές στοιχειώδεις ατομικές και συλλογικές ελευθερίες αμφισβητούνται ή τίθενται σε κίνδυνο, ενώ η αντίστοιχη διαπίστωση μπορεί να γίνει και για θέματα που άπτονται της δημοκρατικής οργάνωσης της κοινωνίας.

Στο σύγχρονο κόσμο η άσκηση της εξουσίας και ο έλεγχος των μέσων πληροφόρησης συνδέονται όλο και περισσότερο, γεγονός που εγκυμονεί κινδύνους για τη δημοκρατία και τις ατομικές και συλλογικές ελευθερίες. Η αύξηση της υπολογιστικής δύναμης και των μέσων αποθήκευσης επιτρέπουν επεξεργασία τεράστιου πλήθους διαφορετικών δεδομένων. Οι διάφορες πληροφορίες που συγκεντρώνονται με αυτό τον τρόπο είναι σε θέση να προσφέρουν μια συνολική εικόνα των προσώπων στα οποία αναφέρονται.

Το γεγονός αυτό έρχεται σε αντίθεση με βασικές ατομικές ελευθερίες. Τα ατομικά στοιχεία που εμπεριέχονται στα αρχεία είναι σε θέση να διαρρεύσουν και να χρησιμοποιηθούν σε βάρος αυτού τον οποίο αφορούν.

Ακριβώς εξαιτίας αυτής της δυνατότητας συλλογής μεγάλου πλήθους πληροφοριών, υπάρχει ο κίνδυνος να συγκεντρωθούν δεδομένα από διαφορετικές πηγές και να δημιουργηθεί το προφίλ του κάθε πολίτη, με στόχο να χρησιμοποιηθεί ως μέσον κοινωνικού ελέγχου, από κάποιους που θα έχουν πιθανό κέρδος από αυτό, όπως, ας πούμε, από διαφημιστικές εταιρείες που θα επιθυμουσαν να γνωρίζουν τις αγοραστικές προτιμήσεις των ατόμων κλπ.

Διαφαίνεται λοιπόν η ανάγκη θεσμοθέτησης νέων νόμων που να προστατεύουν τους πολίτες από την άκριτη χρήση των αρχείων που τους αφορούν, καθώς πρέπει να διασφαλισθεί η σωστή λειτουργία της δημοκρατίας -. Κάθε πολίτης πρέπει επίσης να έχει το δικαίωμα στην εκπαίδευση και την πληροφόρηση . (Παπαδημητρίου, 2007).

ΙΙΙ. Υπολογιστές και πολιτισμός

Η πρόοδος που συντελέστηκε μέσω των υπολογιστών στους τρόπους επεξεργασίας και δημιουργίας της εικόνας οδήγησε σε πολλαπλές εφαρμογές στα πλαίσια της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Εμφανίστηκαν νέες εικαστικές και άλλες πολιτιστικές φόρμες και η πραγματικότητα αναπαραστάθηκε με διαφορετικό πρίσμα.

Η καλλιτεχνική και η πολιτιστική δημιουργία γνωρίζουν νέες μορφές με τη χρήση των νέων τεχνολογιών. Οι παραδοσιακές μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης ενισχύονται με τη χρήση υπολογιστή ενώ εμφανίζονται νέες μορφές πολιτιστικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας. Η Ψηφιακή επεξεργασία των ήχων, των εικόνων, του κειμένου και του βίντεο μετασχηματίζουν ριζικά τις συνθήκες έκφρασης και δημιουργίας, ανοίγοντας καινούργιους αισθητικούς δρόμους.

Δεν είναι όμως μόνο το καλλιτεχνικό πολιτισμικό γίγνεσθαι που μεταβλήθηκε. Καθώς πλέον είναι αδύνατο να είναι κάποιος ειδήμονας σε οποιοδήποτε επιστημονικό τομέα, κατέχοντας σφαιρική γνώση της επιστήμης, όπως γινόταν με τους φιλοσόφους του μεσαίωνα ή της αρχαιότητας, αυτό που απαιτείται τώρα είναι η ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων που θα αφορούν στον τρόπο εξεύρεσης και χρήσης της πληροφορίας και όχι στον τρόπο απομνημόνευσής της.

Αυτό επιβάλλει και την παράλληλη αλλαγή στον τρόπο διδασκαλίας, καθώς πλέον δεν είναι απαραίτητη η φυσική παρουσία του εκπαιδευτή ούτε η ύπαρξη συγκεκριμένου μαθησιακού περιβάλλοντος. Ακόμη και το δωμάτιο του μαθητή ή του φοιτητή μπορεί να μετατραπεί σε αίθουσα διδασκαλίας, καθώς αυτός θα συμμετέχει σε ένα μάθημα από απόσταση. Με το μοντέλο αυτό, το κοινό στο οποίο απευθύνεται η εκπαίδευση, επεκτείνεται τόσο σε πλήθος όσο και σε εύρος. Επιπλέον, δεν υπάρχουν συνήθως και χρονικοί περιορισμοί αφού ο εκπαιδευόμενος επιλέγει το χρόνο που θα παρακολουθήσει το μάθημα αλλά και το ρυθμό παρακολούθησης.

Η Πληροφορική επέφερε αλλαγές που είναι ίσως πιο σημαντικές από τις αλλαγές που έφερε η ανακάλυψη της τυπογραφίας. Η τηλεματική επιδρά καταλυτικά πάνω στα κύρια όργανα του πολιτισμού: τη γλώσσα όσον αφορά τις σχέσεις της με το άτομο και την κοινωνική του λειτουργία, και τη γνώση ως προέκταση της συλλογικής μνήμης και ως μέσο για την ισότητα ή τις διακρίσεις ανάμεσα στις κοινωνικές ομάδες.

Πηγές: [1] Εφαρμογές Πληροφορικής Υπολογιστών: Α', Β' Γ' Ενιαίου Λυκείου, ΟΕΔΒ Αθήνα, Έκδοση Β' 1999

Το Διαδίκτυο ή αλλιώς «ίντερνετ» είναι ένα παγκόσμιο σύστημα διασυνδεδεμένων δικτύων υπολογιστών που χρησιμοποιούν έναν ειδικό τρόπο για να επικοινωνεί το ένα με το άλλο. Είναι ένα «πλέγμα» που αποτελείται από εκατομμύρια ιδιωτικών, δημόσιων, ακαδημαϊκών, επιχειρηματικών και κυβερνητικών δικτύων, με εμβέλεια που κυμαίνεται από τοπικό σε παγκόσμιο επίπεδο και συνδέονται μεταξύ άλλους με ένα ευρύ φάσμα ηλεκτρονικών και οπτικών τεχνολογιών δικτύωσης.

Το Διαδίκτυο φέρνει έναν απέραντο πλούτο πληροφοριακών πόρων και υπηρεσιών, κυρίως με την αλληλεπίδραση εγγράφων υπερκειμένου του «Παγκόσμιου Ιστού» (Wοrld Wide Web ή www) αλλά και την υποδομή για την υποστήριξη ηλεκτρονικού ταχυδρομείου.

Τα περισσότερα παραδοσιακά μέσα επικοινωνίας, όπως το τηλέφωνο και η τηλεόραση, αναδιαμορφώνονται ή επαναπροσδιορίζονται με τη χρήση διαδικτυακών τεχνολογιών, και οδηγούνται σε υπηρεσίες όπως η «Τηλεφωνία μέσω Διαδικτύου» (Voice over Internet Protcol (VIP). Οι έντυπες εκδόσεις εφημερίδων έχουν μεταμορφωθεί σε ιστοσελίδες, ιστολόγια και διαδικτυακά ενημερωτικά δελτία. Το Διαδίκτυο ενεργοποίησε ή επιτάχυνε νέες μορφές ανθρώπινης αλληλεπίδρασης, μέσω άμεσων μηνυμάτων, φόρουμ στο Διαδίκτυο, καθώς και δικτυακών τόπων κοινωνικής δικτύωσης.

Ι. Ιστορική αναδρομή

Οι αρχές του Διαδικτύου εντοπίζονται στη δεκαετία του 1960 όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες χρηματοδότησαν ερευνητικά στρατιωτικά προγράμματα με στόχο την κατασκευή ισχυρών, αλάνθαστων και διεσπαρμένων (για λόγους ασφάλειας) υπολογιστικών δικτύων.

Η εκτόξευση του σοβιετικού Σπούτνικ ώθησε τις Ηνωμένες Πολιτείες στη δημιουργία της Advanced Research Prjoects Agency (ARPA), τον Φεβρουάριο του 1958 με στόχο την ανάκτηση του τεχνολογικού προβαδίσματος. Η ARPA δημιούργησε το Γραφείο Επεξεργασίας Πληροφορίας και Τεχνολογίας (IPT) με στόχο την επέκταση της έρευνας που είχε ήδη διεξάγει για πρώτη φορά η Semi Automatic Ground Environment (SAGE) πάνω σε ένα πρόγραμμα, ταυτόχρονης δικτύωσης των συστημάτων ραντάρ σε επίπεδο χώρας. Ο σκοπός του IPT ήταν να βρει τρόπους να αντιμετωπισθεί η ανησυχία του στρατού των ΗΠΑ σχετικά με την ικανότητα επιβίωσης των δικτύων επικοινωνιών του, και ως πρώτο βήμα διασυνέδεσαν τους υπολογιστές τους στο Πεντάγωνο, το Όρος Τσεγιέν, και το επιτελείο τους Αεροπορικής Διοίκησης.

Αυτή η έρευνα και μια περίοδος πολιτικής χρηματοδότησης από το Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών, γέννησε την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών δικτύωσης σε παγκόσμιο επίπεδο και οδήγησε στην εμπορευματοποίηση του διεθνούς δικτύου στα μέσα τους δεκαετίας του 1990. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την συνακόλουθη εκλαΐκευση αμέτρητων εφαρμογών σε σχεδόν κάθε πτυχή τους σύγχρονης ανθρώπινης ζωής.

Στο Διαδίκτυο δεν υπάρχει καμία κεντρική διοίκηση είτε σε ό,τι αφορά τις τεχνολογικές εφαρμογές είτε στην πολιτική πρόσβασης και χρήσης του. Κάθε στοιχείο (υποδίκτυο) του διαδικτύου θέτει τα δικά του πρότυπα. Ο μόνος «αδειοδοτικός» οργανισμός που υπάρχει στο διαδίκτυο είναι Ένωση Διαδικτύου για την Απόδοση Αριθμών και Ονομάτων, που ασχολείται με την εξασφάλιση της μοναδικότητας των κωδικών που απαιτούνται για να αποδοθεί μια διεύθυνση στην οποία ο κάθε χρήστης θα μπορεί να δημοσιεύσει το υλικό του.

Κατά τη διάρκεια τους δεκαετίας του 1990, εκτιμάται ότι το Διαδίκτυο αυξανόταν κατά 100% ανά έτος, με μια σύντομη περίοδο εκρηκτικής ανάπτυξης το 1996 και το 1997. Η αύξηση αυτή συχνά αποδίδεται στην έλλειψη κεντρικής διοίκησης, η οποία επιτρέπει την οργανική ανάπτυξή του, καθώς και τον μη ιδιόκτητο ανοικτό χαρακτήρα των πρωτοκόλλων του Internet, ο οποίος ενθαρρύνει τη διαλειτουργικότητα των πωλητών και αποτρέπει τις εταιρείες να ασκήσουν υπερβολικό έλεγχο. Ο εκτιμώμενος πληθυσμός των χρηστών του Διαδικτύου την 30η Ιουνίου 2009 άγγιζε τα 1,67 δισεκατομμύρια. (Wikipedia)

 ("World Internet Users and Population Stats". Internet World Stats. Miniwatts Marketing Group. 2010-06-30. https://www.internetworldstats.com/stats.htm. Retrieved 2010-08-04.)

ΙΙ. Ορολογία

Οι όροι «Διαδίκτυο» και «Παγκόσμιος Ιστός» (www) χρησιμοποιούνται συχνά στην καθημερινή ομιλία χωρίς μεγάλη διάκριση. Ωστόσο, το Internet και το World Wide Web δεν είναι ένα και το αυτό. Το Διαδίκτυο είναι ένα παγκόσμιο σύστημα για τη μεταφορά δεδομένων. Είναι η υποδομή υλικού και λογισμικού που κάνει εφικτή τη σύνδεση μεταξύ των υπολογιστών. Σε αντίθεση, «ο Παγκόσμιος Ιστός» είναι μια από τις υπηρεσίες που διαβιβάζονται μέσω του Διαδικτύου. Πρόκειται για μια συλλογή διασυνδεδεμένων εγγράφων και άλλων πόρων, που συνδέονται με υπερ-συνδέσεις και ηλεκτρονικές διευθύνσεις.

ΙΙΙ. Σύγχρονες χρήσεις

Το Διαδίκτυο επιτρέπει μεγαλύτερη ευελιξία στο χρόνο και τον χώρο εργασίας, ιδίως με την εξάπλωση των απεριόριστων συνδέσεων υψηλής ταχύτητας και των διαδικτυακών εφαρμογών.

Σήμερα μπορεί πλέον κάποιος να έχει πρόσβαση στο Διαδίκτυο με πολυάριθμα μέσα, ειδικά μέσω συσκευών κινητής τηλεφωνίας. Με τον τρόπο αυτό, οι υπηρεσίες του Διαδικτύου, όπως είναι το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και ο Παγκόσμιος Ιστός, μπορούν να είναι διαθέσιμες, εντός των ορίων που επιβάλλονται από τους μικρές οθόνες και κάποιους τους περιορισμούς που έχουν αυτές οι μικρές συσκευές,.

Το χαμηλό κόστος και η σχεδόν άμεση ανταλλαγή ιδεών, γνώσεων και δεξιοτήτων έχουν κάνει τη συλλογική εργασία δραματικά ευκολότερη, με τη βοήθεια του αποκαλούμενου «ελεύθερου λογισμικού». Ένα παράδειγμα είναι το κίνημα ελεύθερου λογισμικού, το οποίο είχε ως αποτέλεσμα την παραγωγή, μεταξύ άλλων προγραμμάτων, και του Linux, του Mozzilla Firefox, και του Openoffice.org

Η διαδικτυακή συζήτηση (chat), επιτρέπει σε συναδέλφους να μένουν σε επαφή με έναν πολύ βολικό τρόπο, όταν ασχολούνται με τους υπολογιστές τους κατά τη διάρκεια της ημέρας. Τα μηνύματα μπορούν να ανταλλάσσονται ακόμη πιο γρήγορα και εύκολα από ό, τι μέσω e-mail. Και η εξέλιξη αυτών των συστημάτων μπορεί να επιτρέψει την άμεση ανταλλαγή αρχείων, την κοινή χρήση προγραμμάτων ή την επαφή της ομάδας με βίντεο και ήχο.

Το Internet επιτρέπει στους χρήστες του να αποκτήσουν απομακρυσμένη πρόσβαση σε άλλους υπολογιστές και αποθηκεύει πληροφορίες εύκολα, όπου κι αν βρίσκονται, σε όλο τον κόσμο. Αυτό μπορεί να γίνει με ή χωρίς χρήση τεχνολογιών ασφάλειας και κρυπτογράφησης. Έτσι προωθούνται νέοι τρόποι εργασίας από το σπίτι, η συνεργασία και ανταλλαγή πληροφοριών σε πολλές βιομηχανίες. Ένας λογιστής μπορεί σήμερα από το σπίτι του να ελέγξει τα βιβλία μιας εταιρίας που εδρεύει σε άλλη χώρα, σε ένα διακομιστή που βρίσκεται σε τρίτη χώρα ο οποίος συντηρείται εξ αποστάσεως από ειδικούς που εδρεύουν σε μια τέταρτη. Ορισμένες από αυτές τις δυνατότητες υπήρχαν και πριν την εκτεταμένη χρήση του Διαδικτύου, όμως το κόστος των ιδιωτικών μισθωμένων γραμμών ήταν πρακτικά απαγορευτικό. ("The Virtual Private Nightmare: VPN". Librenix. 2004-08-04. https://librenix.com/?inode=5013. Retrieved 2010-07-21.)

IV. Υπηρεσίες

Είδαμε ήδη, ότι οι όροι Διαδίκτυο και Παγκόσμιος Ιστός, χρησιμοποιούνται αδιακρίτως, εντούτοις δεν είναι συνώνυμοι. Ο Παγκόσμιος Ιστός, είναι ένα παγκόσμιο σύνολο εγγράφων, εικόνων και άλλων πόρων, λογικά αλληλένδετων με υπερ-συνδέσεις και ταξινομημένου στο οποίο έχουμε πρόσβαση με τον Ενιαίο Ταυτοποιητή Πόρων (ΕΤΠ, URI).

Οι ΕΤΠ επιτρέπουν στους παρόχους να ταυτοποιούν με σύμβολα, υπηρεσίες και χρήστες, να εντοπίζουν διευθύνσεις, διακομιστές και άλλες βάσεις δεδομένων όπου βρίσκονται αποθηκευμένα έγγραφα και δίνουν πρόσβαση σ’ αυτά χρησιμοποιώντας το πρωτόκολλο Hypertext Transfer Protcol (HTTP), το κύριο πρωτόκολλο - φορέα του διαδικτύου. Εντούτοις το HTTP είναι μόνο ένα από τις εκατοντάδες πρωτοκόλλων επικοινωνίας που χρησιμοποιούνται στο Internet.

Το λογισμικό περιήγησης στο διαδίκτυο, οι λεγόμενοι φυλλομετρητές, όπως ο Internet Explorer, Firefox, Opera, Apple Safari, και το Google Chrome, επιτρέπουν στους χρήστες να μετακινούνται από τη μία ιστοσελίδα στην άλλη, μέσω υπερσυνδέσμων ενσωματωμένων στα έγγραφα. Τα έγγραφα αυτά μπορεί επίσης να περιέχουν οποιοδήποτε συνδυασμό ηλεκτρονικών δεδομένων, όπως είναι τα γραφικά, οι ήχοι κείμενο, βίντεο, πολυμέσα αλλά και διαδραστικό περιεχόμενο όπως παιχνίδια, εφαρμογές γραφείου και επιστημονικές επιδείξεις. Μέσω λέξεων-κλειδιών και μηχανών αναζήτησης όπως το Yahοο! και το Gοοgle, οι χρήστες σε όλο τον κόσμο έχουν εύκολη, άμεση πρόσβαση σε ένα ευρύτατο και πολύμορφο εύρος πληροφοριών σε απευθείας σύνδεση. Σε σύγκριση με τις έντυπες εγκυκλοπαίδειες και τις παραδοσιακές βιβλιοθήκες, το Διαδίκτυο επέτρεψε την αποκέντρωση της πληροφορίας.

Το Δίκτυο δίνει, επίσης, τη δυνατότητα, σε άτομα και οργανώσεις να δημοσιεύουν ιδέες και πληροφορίες σε ένα δυνητικά μεγάλο ακροατήριο σε απευθείας σύνδεση και με σημαντικά μειωμένες δαπάνες και χρονική καθυστέρηση. Η δημοσίευση μιας ιστοσελίδας, ενός blog, ή η δημιουργία ενός δικτυακού τόπου συνεπάγεται μικρό αρχικό κόστος και πολλές δωρεάν υπηρεσίες. Εντούτοις η κατασκευή και διατήρηση μεγάλων, επαγγελματικών ιστοσελίδων με ελκυστικές, ποικίλες και ενημερωμένες πληροφορίες σήμερα εξακολουθεί να είναι δύσκολο και δαπανηρό εγχείρημα.

Ορισμένες εμπορικές οργανώσεις ενθαρρύνουν το προσωπικό τους να παρέχει συμβουλές στους τομείς εξειδίκευσής του, με την ελπίδα ότι οι επισκέπτες θα εντυπωσιαστούν από τις ειδικές γνώσεις και τις δωρεάν πληροφορίες, με αποτέλεσμα να επωφεληθεί η εταιρεία. Ένα παράδειγμα αυτής της πρακτικής είναι της Microsoft, οι προγραμματιστές της οποίας δημοσιεύουν τα προσωπικά ιστολόγια τους, προκειμένου να κεντρίσουν το ενδιαφέρον του κοινού στο έργο τους.

Η διαφήμιση σε δημοφιλείς ιστοσελίδες μπορεί να είναι επικερδής, και το ηλεκτρονικό εμπόριο ή η πώληση των προϊόντων και υπηρεσιών μέσω του διαδικτύου συνεχίζει να αυξάνεται.

V. Επικοινωνία

Τα E-mail είναι μια σημαντική υπηρεσία επικοινωνίας. Η έννοια της αποστολής ηλεκτρονικών μηνυμάτων κατά τρόπο ανάλογο με επιστολές αλληλογραφίας ή υπομνήματα προϋπήρχε της δημιουργίας του Διαδικτύου. Αυτά τα μηνύματα σήμερα μπορούν να ταξιδεύουν και να αποθηκεύονται χωρίς κρυπτογράφηση σε πολλά άλλα δίκτυα και μηχανήματα εκτός ελέγχου τόσο του αποστολέα όσο και του παραλήπτη. Έτσι είναι αρκετά πιθανό το περιεχόμενο να μπορεί να διαβαστεί και ακόμη να αλλοιωθεί από τρίτους, αν κάποιος θεωρεί ότι είναι αρκετά σημαντικό..(What to know before buying a 'connected' TV http://www.msnbc.msn.com/id/40241749/ns/technology_and_science-tech_and_gadgets)

Η τηλεφωνία μέσω Διαδικτύου είναι μία ακόμη υπηρεσία επικοινωνίας που κατέστη δυνατή με τη δημιουργία του Διαδικτύου. Το VoIP σημαίνει Voice-over-Internet Protocol, (Φωνή μέσω διαδικτυακού πρωτοκόλλου) και είναι μια ιδέα που ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1990 με τη μορφή «ενδοεπικοινωνίας» μέσω υπολογιστών. Τα τελευταία χρόνια πολλά συστήματα VoIP έχουν γίνει τόσο εύκολα στη χρήση και τόσο βολικά όσο ένα κανονικό τηλέφωνο. Το όφελος είναι ότι, καθώς το Internet, μεταφέρει την φωνή, το VοIP μπορεί να είναι δωρεάν ή με πολύ λιγότερο κόστος σε σχέση με μια παραδοσιακή τηλεφωνική κλήση, ιδιαίτερα σε μεγάλες αποστάσεις και ειδικά για εκείνους που είναι συνεχώς συνδεδεμένοι όπως είναι οι κάτοχοι ADSL. Διατίθενται πλέον απλοί και ανέξοδοι προσαρμογείς δικτύου που εξαλείφουν την ανάγκη για έναν προσωπικό υπολογιστή.

VI. Μεταφορά δεδομένων

Η κοινή χρήση αρχείων είναι ένα παράδειγμα μεταφοράς μεγάλων ποσοτήτων δεδομένων μέσω του Internet. Ο φόρτος μαζικής λήψης ενός αρχείου μπορεί να περιοριστεί με τη χρήση «κατοπτρικών εξυπηρετητών» και με δίκτυα ενός – προς – ένα. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, η πρόσβαση στο αρχείο μπορεί να ελεγχθεί με έλεγχο ταυτότητας χρήστη, η μεταφορά του μπορεί να κρυπτογραφηθεί ενώ μπορεί να απαιτηθεί και πληρωμή για την πρόσβαση. Αυτή μπορεί να καταβληθεί με απομακρυσμένη χρέωση, για παράδειγμα, μέσω πιστωτικής κάρτας, τα στοιχεία της οποίας –συνήθως πλήρως κωδικοποιημένα – διακινούνται επίσης μέσω του Internet. Αυτές οι απλές λειτουργίες του Διαδικτύου, σε παγκόσμια βάση, αλλάζουν την παραγωγή, την πώληση και τη διανομή οποιουδήποτε προϊόντος μπορεί να αντιπροσωπευτεί με ένα αρχείο υπολογιστή. Σ’ αυτά περιλαμβάνονται κάθε είδους έντυπες δημοσιεύσεις, προϊόντα λογισμικού, ειδήσεις, μουσική, φιλμ, βίντεο, φωτογραφίες, γραφικά και άλλα καλλιτεχνήματα. Αυτό με τη σειρά του προκάλεσε σεισμικές μετατοπίσεις σε κάθε μία από τις υφιστάμενες βιομηχανίες που προηγουμένως έλεγχαν την παραγωγή και τη διανομή των προϊόντων αυτών. (Μυλωνάκου Κεκές, σελ 98)

Ο όρος streaming media (μέσα συνεχούς ροής) αναφέρεται στην μέθοδο με την οποία πολλοί υφιστάμενοι ραδιοφωνικοί και τηλεοπτικοί σταθμοί προωθούν διαδικτυακές «τροφοδοσίες» των ζωντανών τους εκπομπών (για παράδειγμα, το BBC). Μπορούν επίσης να επιτρέπουν «χρονικές» λειτουργίες, όπως είναι η «Προθέαση» , τα «κλασσικά κομμάτια», ή η «επανάληψη». Μαζί με αυτούς τους παρόχους εμφανίστηκε και μια σειρά καθαρά διαδικτυακών "ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών" που δεν είχαν πάρει ποτέ άδεια για να εκπέμψουν στα ερτζιανά. Η έκταση των διαθέσιμων τύπων περιεχομένου είναι πολύ ευρεία, και κυμαίνεται από εξειδικευμένες τεχνικές «εκπομπές» μέχρι κατά παραγγελία δημοφιλείς υπηρεσίες πολυμέσων. Το podcasting είναι μία παραλλαγή στο θέμα αυτό, όπου γίνεται λήψη- συνήθως ακουστικού – υλικού για να αναπαραχθεί σε κάποιον υπολογιστή ή κάποια φορητή συσκευή αναπαραγωγής. Οι τεχνικές αυτές χρησιμοποιώντας απλό εξοπλισμό επιτρέπουν στον καθένα, με ελάχιστη λογοκρισία ή έλεγχο άδειας, να μεταδίδει οπτικοακουστικό υλικό σε όλο τον κόσμο. Αυτό αποδείχθηκε στην τελευταία εξέγερση στην Αίγυπτο, όπου οι αντιδράσεις ενάντια στην κυβέρνηση οργανώθηκαν και υλοποιήθηκαν μέσω του διαδικτύου, το οποίο μάλιστα η κυβέρνηση προσπάθησε ανεπιτυχώς να λογοκρίνει. .

Οι μικρές βιντεοκάμερες μπορούν επίσης να θεωρηθούν ως μια ακόμη χαμηλού κόστους επέκταση αυτού του φαινομένου. Ενώ ορισμένες κάμερες από αυτές μπορούν να δώσουν εικόνα υψηλής ευρκίνειας, συνήθως είναι αργές και ενημερώνονται αραιά. Παρ’ όλα αυτά, οι χρήστες του Διαδικτύου μπορούν να παρακολουθήσουν τα ζώα γύρω από μια αφρικανική λίμνη, τα πλοία στη διώρυγα του Παναμά, την κυκλοφορία στην τοπική πλατεία ή να παρακολουθήσουν από μακριά το εξοχικό τους σπίτι σε πραγματικό χρόνο. Το Yοu Tube ιδρύθηκε στις 15 Φεβρουαρίου 2005 και είναι σήμερα ο κυριότερος διαδικτυακός τόπος για δωρεάν βίντεο συνεχούς ροής, με ένα μεγάλο αριθμό χρηστών. Οι εγγεγραμμένοι χρήστες μπορούν να ανεβάσουν απεριόριστο ποσό βίντεο και να οικοδομήσουν το δικό τους προσωπικό προφίλ. Το Yοu Tube ισχυρίζεται ότι οι χρήστες του παρακολουθούν εκατοντάδες εκατομμύρια, και ανεβάζουν εκατοντάδες χιλιάδες βίντεο καθημερινά.

VII. Η γλώσσα του διαδικτύου

Η πιο διαδεδομένη γλώσσα στο Διαδίκτυο είναι η Αγγλική. Αυτό μπορεί να είναι αποτέλεσμα της προέλευσης του Διαδικτύου, καθώς και του ρόλου που παίζουν σήμερα τα Αγγλικά ως lingua franca. Μπορεί επίσης να σχετίζεται με την αδυναμία των πρώτων υπολογιστών, που προέρχονταν κυρίως από τις Ηνωμένες Πολιτείες, να χειρίζονται άλλους χαρακτήρες, εκτός από εκείνους του λατινικού αλφαβήτου. Μετά τα Αγγλικά (29% των επισκεπτών στο Web), η πιο διαδεδομένη γλώσσα είναι τα κινέζικα (22%), τα Ισπανικά (8%), τα Γιαπωνέζικα (6%), τα Γαλλικά (5%), τα Πορτογαλικά και τα Γερμανικά (4%), τα Αραβικά (3%) και τα Ρωσικά και τα Κορεάτικα (2% το καθένα). Κατά ήπειρο, το 42% των χρηστών του Internet στον κόσμο κατοικούν στην Ασία, 24% στην Ευρώπη, 15% στη Βόρεια Αμερική, 11% στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική μαζί, 4% στην Αφρική, 3% στη Μέση Ανατολή και το 1% στην Αυστραλία / Ωκεανία. Οι τεχνολογίες του Διαδικτύου έχουν αναπτυχθεί αρκετά τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα όσον αφορά τη χρήση του Unicode, ώστε να υπάρχουν χρήσιμες διευκολύνσεις για την ανάπτυξη προγραμμάτων και την επικοινωνία στις πιο διαδεδομένες γλώσσες. Ωστόσο, ορισμένες δυσλειτουργίες, όπως το mjibake (η εσφαλμένη απεικόνιση των χαρακτήρων ξένων γλωσσών), εξακολουθούν να παραμένουν. (Korpela, 1999)

VIII. Κοινωνικός αντίκτυπος

Το Διαδίκτυο έδωσε τη δυνατότητα ανάπτυξης εντελώς νέων μορφών κοινωνικής αλληλεπίδρασης, δραστηριοτήτων, καθώς και οργάνωσης, χάρη στα βασικά χαρακτηριστικά του, όπως η χρηστικότητα και ευρεία πρόσβαση. Οι ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης όπως το Facebook και το MySpace έχουν δημιουργήσει μια νέα μορφή κοινωνικοποίησης και αλληλεπίδρασης. Οι χρήστες αυτών των χώρων είναι σε θέση να προσθέτουν ένα ευρύ φάσμα πληροφοριών στις προσωπικές σελίδες τους, να επιδιώκουν κοινούς στόχους, να επικοινωνούν με άλλους. Είναι επίσης δυνατό να εντοπιστεί ένας μεγάλος κύκλος ήδη υφιστάμενων γνωριμιών, ιδιαίτερα αν ένα site επιτρέπει στους χρήστες να παρουσιάζονται με τα ονόματά τους, και εάν επιτρέπεται η επικοινωνία μεταξύ των υφιστάμενων ομάδων ανθρώπων. Στην πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, η πρώτη γενιά ανατράφηκε με μεγάλη διαθεσιμότητα της σύνδεσης στο Internet. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την έγερση διαφόρων ανησυχιών, σε τομείς όπως είναι η ιδιωτική ζωή και η ταυτότητα, αλλά και η διανομή υλικού που υπάγεται σε πνευματικά δικαιώματα. Αυτοί οι «Ψηφιακοί Ιθαγενείς» αντιμετωπίζουν διάφορες προκλήσεις που δεν υπήρχαν στις προηγούμενες γενιές.

Το Διαδίκτυο έχει καταστεί ένα νέο πολιτικό εργαλείο, με αποτέλεσμα ορισμένα κράτη οδηγούνται στη λογοκρισία του. Η προεδρική εκστρατεία του Howard Dean το 2004 στις Ηνωμένες Πολιτείες έγινε γνωστή λόγω της μεγάλης προσέλκυσης δωρεών μέσω Διαδικτύου. Πολλές πολιτικές ομάδες το χρησιμοποιούν για την επίτευξη μιας νέας μεθόδου οργάνωσης, προκειμένου να εκπληρώσουν την αποστολή τους έχοντας μετατραπεί στους λεγόμενους «ακτιβιστές του Διαδικτύου». Ορισμένες κυβερνήσεις, όπως αυτές του Ιράν, της Βόρειας Κορέας, της Μιανμάρ, της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, και της Σαουδική Αραβίας, περιορίζουν την πρόσβαση στις χώρες τους σε πληροφορίες κυρίως πολιτικού και θρησκευτικού περιεχομένου. Αυτό επιτυγχάνεται με λογισμικό που φιλτράρει ιστοσελίδες και περιεχόμενο, ούτως ώστε να να μην είναι εύκολα προσβάσιμες ή να μην λαμβάνονται χωρίς εξειδικευμένες γνώσεις.

Στη Νορβηγία, τη Δανία, τη Φινλανδία και τη Σουηδία, μεγάλοι πάροχοι υπηρεσιών Διαδικτύου οικειοθελώς, και πιθανώς για να αποτρέψουν μια τέτοια συμφωνία να μετατραπεί σε νόμο, συμφώνησαν να περιορίσουν την πρόσβαση σε κάποιες ιστοσελίδες που αναφέρονται από τις αρχές. Ενώ αυτή η λίστα των απαγορευμένων διευθύνσεων υποτίθεται ότι περιέχει τις διευθύνσεις των γνωστών ιστοχώρων παιδικής πορνογραφίας, το περιεχόμενο της παραμένει μυστικό. Σήμερα υπάρχουν πολλά ελεύθερα και εμπορικά διαθέσιμα προγράμματα λογισμικού, που ονομάζεται «λογισμικό ελέγχου περιεχομένου», με τα οποία ο χρήστης μπορεί να επιλέξει να εμποδίσει προσβλητικές ιστοσελίδες σε μεμονωμένους υπολογιστές ή δίκτυα, με σκοπό να περιορίσει την πρόσβαση των παιδιών σε πορνογραφικό υλικό ή απεικόνιση βίας. Ένας κύριος τομέας των δραστηριοτήτων αναψυχής στο Διαδίκτυο είναι τα παιχνίδια που παίζονται από πολλούς παίκτες. Αυτή η μορφή της αναψυχής δημιουργεί κοινότητες, στις οποίες άνθρωποι κάθε ηλικίας και προέλευσης, απολαμβάνουν τον γρήγορα εξελισσόμενο κόσμο τους. Πολλοί άνθρωποι χρησιμοποιούν το Internet για να αποκτήσουν πρόσβαση και να κατεβάσουν μουσική, ταινίες και άλλα έργα για την απόλαυση και την ξεκούραση τους. ("Finland censors anti-censorship site". The Register. 2008-02-18. https://www.theregister.co.uk/2008/02/18/finnish_policy_censor_activist/. Retrieved 2008-02-19.)

Πολλοί άνθρωποι χρησιμοποιούν το World Wide Web για να έχουν πρόσβαση σε ειδήσεις, σε δελτία καιρού, για να σχεδιάσουν τις διακοπές τους και να μάθουν περισσότερα για τα ενδιαφέροντά τους.

I. Η σωστή πρακτική στην εκπαίδευση

Η Αμερικανική Ένωση για την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση και Διαπίστευση (American Association for Higher Education & Accreditation, AAHE) είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός, που ιδρύθηκε το 1870. Το 1987, συμπυκνώνοντας την ερευνητική εμπειρία δεκαετιών, δημοσίευσε για πρώτη φορά τις «Επτά Αρχές καλής πρακτικής για την Προπτυχιακή Εκπαίδευση» (Chickering & Ehrmann, 1996)

Οι βασικές αυτές αρχές, οι οποίες με τις κατάλληλες προσαρμογές μπορούν κάλλιστα, κατά την εκτίμησή μας, να εφαρμοστούν σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης, ακόμη και στην πρωτοβάθμια, καθώς αφορούν στα ουσιώδη χαρακτηριστικά της και έχουν να κάνουν με τις σχέσεις μεταξύ μαθητή και εκπαιδευτικού, αλλά και μεταξύ των ίδιων των μαθητών, είναι οι εξής:

1. Πρέπει να ενθαρρύνονται οι επαφές μεταξύ μαθητών και σχολείου, καθώς η συχνή επαφή εκπαιδευτή και εκπαιδευομένου εντός και εκτός της τάξης λειτουργεί ως κίνητρο για την ενεργό συμμετοχή των μαθητών.

2. Πρέπει να αναπτύσσεται η αμοιβαιότητα και η συνεργασία μεταξύ των μαθητών, αφού η μάθηση ενισχύεται όταν θεωρείται περισσότερο ως μια ομαδική προσπάθεια παρά ως μια μοναχική επιδίωξη.

3. Είναι απαραίτητο να χρησιμοποιούνται τεχνικές ενεργητικής μάθησης. Η μάθηση δεν είναι άθλημα του καναπέ και οι μαθητές δεν μαθαίνουν πολλά όταν απλά κάθονται στο θρανίο και ακούνε τους δασκάλους τους, απομνημονεύοντας προ-συσκευασμένες γνώσεις και παπαγαλίζοντας τις απαντήσεις. Πρέπει να μιλούν για αυτό που μαθαίνουν, να το αναστοχάζονται, να το συσχετίζουν με τις εμπειρίες του παρελθόντος, και να το εφαρμόζουν στην καθημερινή τους ζωή.

4. Για κάθε μαθητική ενέργεια απαιτείται άμεση ανατροφοδότηση. Το να ξέρει κάποιος τι γνωρίζει και τι όχι, τον ωθεί στο να εστιάζει καλύτερα την μάθησή του. Στο ξεκίνημά τους, οι μαθητές χρειάζονται βοήθεια για την αξιολόγηση των υφιστάμενων γνώσεων και ικανοτήτων τους. Στη συνέχεια, στην τάξη, χρειάζονται συχνές ευκαιρίες να δράσουν και ακολούθως, να λάβουν ανατροφοδότηση σχετικά με την επίδοσή τους. Και τέλος, οι μαθητές χρειάζονται ευκαιρίες για να σκεφτούν τι έχουν μάθει, τι χρειάζεται ακόμη να γνωρίζουν, και πώς θα μπορούσαν να αξιολογήσουν οι ίδιοι τον εαυτό τους.

5. Κύριο χαρακτηριστικό της συντονισμένης μαθησιακής πορείας είναι η συνετή διαχείριση του χρόνου. Χρόνος συν ενέργεια ισούται με μάθηση. Η σωστή διαχείριση του χρόνου είναι κρίσιμη τόσο για τους μαθητές - σπουδαστές όσο και για τους επαγγελματίες. Η ρεαλιστική κατανομή του χρόνου σημαίνει αποδοτική μάθηση για τους μαθητές και αποδοτική διδασκαλία για τους δασκάλους.

6. Είναι σημαντικό να δημιουργούμε υψηλές προσδοκίες. Όσο περισσότερα ζητάμε τόσο πιο πιθανό είναι να τα πάρουμε. Οι υψηλές προσδοκίες είναι σημαντικές για όλους – και για τον απροετοίμαστο μαθητή, και για εκείνον που θέλει να ξεπεράσει τον εαυτό και για τον έξυπνο και για εκείνον που διαθέτει κίνητρα. Το να περιμένουμε ότι οι μαθητές μας θα αποδώσουν καλά, μετατρέπεται σε αυτοεκπληρούμενη προφητεία.

7. Κάθε άνθρωπος διαθέτει διαφορετικά ταλέντα και έχει διαφορετικούς ρυθμούς μάθησης, κάτι που πρέπει να γίνεται σεβαστό απ’ όλους. Κάποιοι μαθητές που αντιλαμβάνονται άψογα την παράδοση, δεν θα μπορούσαν ίσως να τα καταφέρουν το ίδιο καλά στο εργαστήριο. Μαθητές πλούσιοι σε πρακτική εμπειρία δεν τα πάνε το ίδιο καλά με τη θεωρία. Όλοι χρειάζονται ευκαιρίες για να δείξουν τα ταλέντα τους και ο καθένας μαθαίνει με τον δικό του τρόπο. Μόνο τότε μπορούν να πιεστούν να μάθουν με νέους τρόπους τους οποίους δεν κατανοούν τόσο εύκολα.

Από το 1987 που πρωτοδιατυπώθηκαν οι αρχές του AAHE, έχουν αναπτυχθεί οι νέες τεχνολογίες επικοινωνίας και πληροφοριών σε τέτοιο βαθμό ώστε να έχουν εξελιχθεί σε σημαντικούς πόρους για τη διδασκαλία και τη μάθηση στην εκπαίδευση. Στο επόμενο κεφάλαιο γίνεται μια προσπάθεια ταξινόμησης των διάφορων μέσων διδασκαλίας που παρέχει η εκπαίδευση μέσω υπολογιστή με βάση τις βασικές αυτές εκπαιδευτικές αρχές.

II. Η Τεχνολογία στην καθημερινή πρακτική

Στη συνέχεια, θα γίνει μια απόπειρα να περιγραφεί ο καταλληλότερος τρόπος με τον οποίο οι Παιδαγωγικές Αρχές της ΑΑΗΕ θα μπορούσαν να υλοποιηθούν με τη χρήση των νέων τεχνολογιών και κυρίως των υπολογιστών.

Οι ακόλουθοι πίνακες περιγράφουν τις πιθανές χρήσεις των μέσων που προσφέρει ένας υπολογιστής και πώς αυτά μπορούν να διευκολύνουν τη διδασκαλία. Εντούτοις, ο εκπαιδευτικός που θα χρησιμοποιήσει τα μέσα που περιγράφονται στους πίνακες αυτούς, θα πρέπει να λάβει υπόψη ότι το επίπεδο των μαθησιακών στόχων έχει μεγαλύτερη αξία από την πολυπλοκότητα της τεχνολογίας. Αυτό σημαίνει ότι αν κάποιες λύσεις "χαμηλής τεχνολογίας" χρησιμοποιηθούν με σύνεση μπορεί να έχουν μεγαλύτερη επιτυχία στην προώθηση της εκπαίδευσης από λύσεις υψηλής τεχνολογίας που θα χρησιμοποιηθούν αδικαιολόγητα. (Chickering, A.W., Ehrmann, S. 1997)

Θα πρέπει επίσης να εξετάσει τόσο τα πρωτογενή όσο και τα δευτερογενή αποτελέσματα από την χρήση ενός μέσου. Για παράδειγμα, η ηλεκτρονική συνδιάσκεψη μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να επιτρέψει τη συζήτηση έξω από την τάξη, αλλά ως δευτερεύον αποτέλεσμα μπορεί να έχει και τη βελτίωση του γραπτού λόγου, καθώς οι μαθητές θα ξοδέψουν αρκετό χρόνο προβληματιζόμενοι για τις απαντήσεις τους

Μέσο	Πιθανή Δραστηριότητα	Παραδείγματα	Ανάγκες / Οφέλη	Αρχές της ΑΑΗΕ που υλοποιούνται
E-mail	α) Διάδοση πληροφοριών – Παροχή γνώσεων	- Ανακοινώσεις μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου - Συζητήσεις μέσω ηλεκτρονικής αλληλογραφίας	- Δυνατότητα ταχείας διάδοσης της πληροφορίας - Προσέγγιση μαθητών εκτός της τάξης	1. Ενθάρρυνση των επαφών μεταξύ μαθητών και διδασκόντων 2. Ανάπτυξη της αμοιβαιότητας και συνεργασίας μεταξύ των μαθητών 4. Παροχή άμεσης ανατροφοδότησης
Μη διαδραστικές Ιστοσελίδες	α) Διάδοση πληροφοριών – Παροχή γνώσεων	- Διοικητικές υπηρεσίες [π.χ. παρατηρήσεις, προγραμματισμός, ανακοινώσεις]	- Εξοικονόμηση χαρτιού, διοικητικά καθήκοντα - Ανανεωσιμότητα	1. Αύξηση επαφής
	β) παροχή πόρων	- δείκτες σε δικτυακούς πόρους - σημειώσεις [κείμενο, σχήματα, εικόνες] - δημοσιευμένα κείμενα [π.χ. εγχειρίδια μαθητή],  μελέτη περιπτώσεων ή ασκήσεις προβολή διαφανειών με υπερκείμενο / διαλέξεις - επιπλέον ύλη / αναθεώρηση ασκήσεων - αναγνώσματα - εργασίες για το σπίτι / λύσεις ασκήσεων - Πρότυπες λυμένες ασκήσεις - Βασικό διδακτικό υλικό• - τεκμηρίωση	- Εξοικονόμηση χαρτιού, διοικητικά καθήκοντα - Διευκόλυνση [καθ. / μαθητή] - Ανανεωσιμότητα - Ευκολία πρόσβασης - Ευκολία παροχής επιπλέον πόρων μάθησης - Διαχείριση διαφορετικών στυλ μάθησης / επιπέδου - Διανομή έγχρωμου υλικού - αύξηση επιτυχίας του μαθητή	6. Δημιουργία υψηλών προσδοκιών - Το υλικό υψηλής ποιότητας οριοθετεί τα πρότυπα - Παροχή πλούσιου πλαισίου και πόρων για τις εργασίες 7. Προώθηση διαφορετικών στυλ μάθησης - Πολυαισθητηριακά ερεθίσματα - Εργασίες διαφόρων τύπων
	γ) Δημοσίευση	- Έκθεση των εργασιών των μαθητών - ανάπτυξη ενός portfolio αξιολόγησης	- παρέχεται στους μαθητές ένα μέσο δημοσίευσης	3. Ενεργή μάθηση: δημιουργικότητα, σχεδιασμός  4. Ανατροφοδότηση (στις δημοσιευμένες εργασίες) 5. Υψηλές προσδοκίες (η δημοσίευση αυξάνει την ποιότητα)

 

Μέσο		Πιθανή Δραστηριότητα	Παραδείγματα	Ανάγκες / Οφέλη	Αρχές ΑΑΗΕ που υλοποιούνται
Διαδραστικές ιστοσελίδες & Multimedia	"Περιεχόμενο" της μεθόδου	α) Παρουσίαση	- Εμπλουτισμένες παρουσιάσεις [κινούμενα σχέδια,, ήχος, βίντεο, σχήματα εικονικής πραγματικότητας] - Εγχειρίδια / οδηγοί του προγράμματος σε απευθείας σύνδεση/	- Παρουσίαση πολύπλοκων πληροφοριών μέσω πολυαισθητηριακών οδών με στόχο την αύξηση της κατανόησης και της διατήρησης	3. Προαγωγή της ενεργού μάθησης: μοντέλο μαθητείας, προσομοιώσεις, σχεδιαστική εμπειρία. Αυθεντικές εντοπισμένες καταστάσεις μάθησης Μάθηση βασισμένη σε αντιμετώπιση προβληματικών καταστάσεων ή σε μελέτη περιπτώσεων. 7. Ενεργοποίηση διάφορων μορφών μάθησης. Χρήση διαφόρων μεθόδων αξιολόγησης
		β) Υπερμεσικές βάσεις δεδομένων /μελέτη περίπτωσης	- συλλογή πολυμεσικής πληροφορίας / Μελέτη περίπτωσης - Παροχή ερωτήσεων / απαντήσεων	- οι μαθητές μπορούν να ζητήσουν απαντήσεις σε συνήθεις ερωτήσεις ανάλογα με τις ανάγκες τους
		γ) Προσομοιώσεις	- προσομοίωση βιολογικών, φυσικών, ή μηχανικών συστημάτων / περιβάλλοντα που ανταποκρίνονται σε εισαγωγή δεδομένων από το χρήστη	- Παροχή δυνατότητας σε όλους να έχουν πρόσβαση σε πολύπλοκα,, επικίνδυνα ή απροσπέλαστα συστήματα
		δ) Διαδραστικές εξετάσεις και διδασκαλίες	- ασκήσεις και πρακτικές δοκιμασίες οι οποίες παρέχουν και συμβουλές, παρακολούθηση της πορείας του χρήστη / Ρυθμιζόμενη δυσκολία	- Βοήθεια σε βασικές έννοιες, όπως η ταυτοποίηση, αν και μερικές φορές μπορεί να γίνει κουραστική για το δάσκαλο.
		ε) Ευφυής διδασκαλία	- Δραστηριότητες επικεντρωμένες στον στόχο ή τη διαδικασία, όπως είναι η εφαρμογή μιας δεξιότητας ή η ορθή χρήση του εξοπλισμού.	- Οι μαθητές είναι σε θέση να εκτελέσουν το στόχο τους με διδασκαλία «ένας προς έναν» για βέλτιστη εκμάθηση δια της πείρας
		στ) Στοχοθεσία με βάση το σενάριο / καθοδηγημένη προσομοίωση	- Ο χρήστης εισέρχεται σε ένα περιβάλλον προσομοίωσης υποκινούμενος από ένα στόχο, όπως π.χ. να λειτουργήσει την κουζίνα ενός εστιατορίου με επιτυχία, διατηρώντας ικανοποιημένους τους θαμώνες, το προσωπικό, και τους ιδιοκτήτες, ενώ ασχολείται και με διάφορα προβλήματα που ανακύπτουν	- Το λογισμικό που χαρτογραφεί άμεσα τα επιθυμητά μαθησιακά αποτελέσματα έχει υψηλό ποσοστό μεταφοράς στις συνθήκες του πραγματικού κόσμου. - Ικανότητα εκτίμησης του τρόπου με τον οποίο οι μαθητές αποδίδουν σε περίπλοκες καταστάσεις
		ζ) Κοινή χρήση εγγράφων	- Οι μαθητές είναι σε θέση παράγουν συνεργατικά έργα έγγραφο, να ανταλλάξουν και να παρακολουθήσουν τα διάφορα στάδια συγγραφής και επεξεργασίας.	- δυνατότητα συλλογικής εργασίας - Προετοιμασία των μαθητών για συνεργατικά εργασιακά περιβάλλοντα.
	Λειτουργίες	η) Διαδικτυακή αποστολή / λήψη	- Οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να υποβάλουν τις εργασίες τους προς τον εκπαιδευτή με ασφάλεια. Ο δάσκαλος είναι σε θέση να σχολιάζει και να επιστρέφει τις εργασίες	- Ο δάσκαλος διαθέτει ασφαλείς τρόπους παραλαβής / διανομής των εργασιών - Ευκολία πρόσβασης για τους μαθητές	3. Ενεργητική μάθηση 4.Παροχή άμεσης ανατροφοδότησης
		θ) Βαθμολογία	- Οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να βλέπουν τους βαθμούς τους σε απευθείας σύνδεση με ασφάλεια? - Έχουν πρόσβαση σε συγκριτικές / αθροιστικές εκθέσεις. Οι δάσκαλοι έχουν τη δυνατότητα να εισάγουν και να διαχειρίζονται τους βαθμούς των μαθητών.	- Ευκολία πρόσβασης

 

Μάθηση μέσω υπολογιστή	Πιθανή Δραστηριότητα	Παραδείγματα	Ανάγκες / Οφέλη	Αρχές ΑΑΗΕ που υλοποιούνται
	α) διευκόλυνση της επικοινωνίας [η έμφαση στην άμεση επικοινωνία είναι καθοριστικής σημασίας και για άλλους στόχους]	- συζήτηση: ερωτήσεις ή θέματα γύρω από το περιεχόμενο - έκφραση γνώμης, κριτική - μάθηση βασισμένη σε επίλυση προβληματικής κατάστασης ή μελέτη περίπτωσης την επιστημονική έρευνα: την παρουσίαση της έρευνας - Σημειώσεις - άμεση βοήθεια / ομάδα υποστήριξης - ομάδες μελέτης - σεμινάρια - Σχεδιασμός πρότζεκτ μικρών ομάδων, ανταλλαγή εγγράφων, συνεργατική συγγραφή - εξειδικευμένοι έκτακτοι διδάσκοντες - μέντορες - διδασκαλία / αξιολόγηση από συμμαθητές και ανάδραση - συζήτηση – έκθεση απόψεων - υποστήριξη συνεργαζόμενων μαθητών	- δυνατότητα επέκτασης τη συζήτησης, εκτός των ωρών επαφής - τη μείωση / εξάλειψη χρόνου επαφής και μετακινήσεων - Αύξηση των αναστοχαστικών δραστηριοτήτων μάθησης - Ευκαιρία για τους ντροπαλούς μαθητές να συμμετάσχουν - αποφυγή των προβλημάτων συνάντησης μικρών ομάδων - Γνωριμία με ειδήμονες εκτός τάξεως - Παρακολούθηση της προόδου του έργου των ομάδων - αύξηση της επαφής με τους μαθητές - βαθμιαία υποστήριξη της ανάπτυξης των μαθητών / επικοινωνία, στήριξη	2. Ανάπτυξη της αμοιβαιότητας και της συνεργασίας: ομάδες μελέτης, επίλυση προβλημάτων 3. Προώθηση της ενεργού μάθησης: συζήτηση, ανάλυση, επίλυση προβλημάτων. 5. Έμφαση στην σωστή διαχείριση του χρόνου: η μάθηση γίνεται όσο το δυνατόν πιο προσβάσιμη και ευέλικτη. 7. Ενεργοποίηση διάφορων μορφών μάθησης
	β) Δομημένη Μάθηση [επικέντρωση στο αντικείμενο μελέτης και τον διάλογο τα οποία αποθηκεύονται και μπορούν να επανελεγχθούν]	- καταγραφή απαντήσεων σε συχνές ερωτήσεις που προκύπτουν μέσω της χρήσης - ιστορικό ανάπτυξης του έργου - διαγωνίσματα και άλλες επαναληπτικές διαδικασίες [π.χ. σχεδιασμός] - εξέλιξη της συζήτησης, επίτευξη συμφωνιών για διάφορα ζητήματα	- Δημιουργία κοινότητας μαθητών - αξιολόγηση διαδικασίας, αλλά και αποτελέσματος - δημιουργία βάσης δεδομένων για τις μελλοντικές τάξεις

 (Chickering, AW, Ehrmann, Σ. 1997)

III. Παιδαγωγικές δραστηριότητες στο Διαδίκτυο

Από την μελέτη των παραπάνω πινάκων, εύκολα προκύπτει το συμπέρασμα ότι το διαδίκτυο επιτελεί τρεις βασικές λειτουργίες στον τομέα της εκπαίδευσης. Συγκεκριμένα το ίντερνετ αποτελεί:

1. Πηγή πληροφοριών, τεκμηρίων και εκπαιδευτικού λογισμικού για μαθητές και διδάσκοντες
2. Μέσο επικοινωνίας και ανταλλαγής μηνυμάτων για μαθητές και διδάσκοντες
3. Μέσο έκφρασης μαθητών και διδασκόντων

Το νέο αυτό μέσον, οδηγεί προς ένα περισσότερο μαθητοκεντρικό, ενεργητικό, εποικοδομιστικό και χειραφετικό διδακτικό μοντέλο, με έμφαση στις διερευνητικές/ανακαλυπτικές, αυτόνομες, βιωματικές, συνεργατικές, και ενιαιοποιητικές στρατηγικές και μεθόδους διδασκαλίας. (Σιαφάκας 2009)

Με την εφαρμογή κατάλληλων εκπαιδευτικών λογισμικών, είναι δυνατόν να δημιουργηθούν αναβαθμισμένα, δυναμικά περιβάλλοντα μάθησης, τα οποία χαρακτηρίζονται από μαθητοκεντρική και κοινωνιοκεντρική προσέγγιση. Ευνοείται η οικοδόμηση της γνώσης, προωθείται η ενεργός συμμετοχή των μαθητών, ενώ συγχρόνως αναγνωρίζεται η σημασία του κοινωνικού πλαισίου της μαθησιακής διαδικασίας και συντελείται η καλλιέργεια της επικοινωνίας και της συνεργασίας των μαθητών.

Συγκεκριμένα με τη χρήση των ΤΠΕ:

• Διευκολύνεται η ανάπτυξη της ικανότητας του μαθητή να σκέπτεται και να δημιουργεί, ενεργοποιώντας μαθησιακά μοντέλα και αναπαραστάσεις της γνώσης (συμβολικές, πολυαισθητηριακές, διαισθητικές/πραξιακές).
• Παρέχονται ευκαιρίες και κίνητρα μάθησης μέσα από ποικίλες στρατηγικές και ελκυστικές διαδικασίες αναζήτησης - επεξεργασίας - διαχείρισης και κοινωνικής διαπραγμάτευσης - αξιολόγησης - σύνθεσης και παρουσίασης των πληροφοριών και των ιδεών.
• Ενθαρρύνεται η αναλυτική και η συνθετική σκέψη, οι μεταγνωστικές διαδικασίες, η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης, η καλλιέργεια αξιών και η ανάληψη κοινωνικής δράσης.
• Δημιουργείται περιβάλλον διερεύνησης και πειραματισμού και ευνοείται η ανάπτυξη δεξιοτήτων μοντελοποίησης και επίλυσης ποικίλων προβλημάτων.
• Ευνοείται η ενίσχυση του συμμετοχικού, συνεργατικού και συλλογικού χαρακτήρα της μάθησης παρέχοντας χώρο, χρόνο και σχέδιο δράσης για τον σκοπό αυτόν.
• Αξιοποιούνται οι δικτυακές τεχνολογίες ως εργαλείο επικοινωνίας, σκέψης και αναβάθμισης του κοινωνικού περιβάλλοντος της μάθησης.
• Παρέχεται ευχέρεια στη χρήση εργαλείων δημιουργικής έκφρασης και διαπλοκής του γραπτού, προφορικού και «πολυμεσικού» λόγου.
• Παρέχονται επίσης εργαλεία, διαδικασίες και ευκαιρίες μάθησης στους μαθητές με διαφορετική κοινωνική, εθνική και φυλετική προέλευση και με διαφορετικές ικανότητες μάθησης συμβάλλοντας αντισταθμιστικά στην άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων.
• Προσεγγίζεται η μάθηση σφαιρικά, διεπιστημονικά, διαθεματικά και αμβλύνεται η τεχνητή κατάτμηση της γνώσης από τα παραδοσιακά αναλυτικά προγράμματα.
• Προωθείται το παιδαγωγικό παιχνίδι.

Η αναβάθμιση του μαθησιακού περιβάλλοντος στο σχολείο, με την αξιοποίηση των δυνατοτήτων των ΤΠΕ, δεν είναι εύκολη ούτε απλή. Απαιτούνται προϋποθέσεις οι οποίες αφορούν -εκτός από την αυτονόητη ύπαρξη τεχνολογικής υποδομής- και την ανάλογη επένδυση σε ανθρώπινο δυναμικό. Για την υπέρβαση ορισμένων χαρακτηριστικών της σημερινής σχολικής πραγματικότητας κρίνεται αναγκαία η ανάλογη παιδαγωγική κατάρτιση και διαρκής επιμόρφωση του εκπαιδευτικού, ο επαναπροσδιορισμός του ρόλου του σχολείου, του ρόλου του εκπαιδευτικού μέσα στο σχολείο και προφανώς η αλλαγή στάσεων, συμπεριφορών και αντιλήψεων των εκπαιδευτικών φορέων.

Για την αποτελεσματική χρήση των νέων τεχνολογιών από τους μαθητές απαιτείται η καλλιέργεια δεξιοτήτων και η ανάπτυξη ικανοτήτων τέτοιων, ώστε να καταστούν ικανοί να αξιοποιήσουν θετικά τις δυνατότητες που τους παρέχει η διαρκώς εξελισσόμενη τεχνολογία και να κατανοήσουν τις όποιες τυχόν αρνητικές ή και επικίνδυνες συνέπειες μπορεί να απορρέουν από τη χρήση τους.

Πιο συγκεκριμένα, οι μαθητές πρέπει να καταστούν ικανοί να διαχειρίζονται και να παράγουν τον «πολυμεσικό λόγο», να μαθαίνουν αυτόνομα, να επικοινωνούν και να αλληλεπιδρούν κριτικά, να γίνονται περισσότερο ενεργοί λύτες προβλημάτων και ανοιχτοί στις καινοτομίες. Οι δεξιότητες αυτές όμως έχουν νόημα και αξία εφόσον συντελούν στην ολόπλευρη προσωπική και κοινωνική ανάπτυξη των μαθητών και στη δημιουργία μιας περισσότερο δημοκρατικής, ανθρωπιστικής, οικουμενικής και οικολογικά προσανατολισμένης κοινωνίας. (Ράπτης & Ράπτη, 2001)πηγη

IV. Προβλήματα

Διάφορες έρευνες έχουν δείξει πως ορισμένοι από τους κύριους λόγους για τους οποίους η εκπαιδευτική τεχνολογία δεν έχει αξιοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό στα σχολεία είναι:

• Η εφαρμογή παραδοσιακών μοντέλων διδασκαλίας, η οποία αδυνατεί να εκμεταλλευτεί τα πλεονεκτήματα της τεχνολογίας και όσα μας επιτρέπει να κάνουμε.

• H έλλειψη κατάλληλων εκπαιδευτικών λογισμικών που να ανταποκρίνονται στο επίπεδο των μαθητών, στην ύλη του αναλυτικού προγράμματος και στις ανάγκες των εκπαιδευτικών.

• Οι προσπάθειες εισαγωγής των τεχνολογιών αυτών έχουν συγκεντρωτικό χαρακτήρα και δεν επιτρέπουν στους εκπαιδευτικούς να συμμετάσχουν στις διαδικασίες οργάνωσης, εφαρμογής και αξιολόγησης της καινοτομίας.

• Η έλλειψη υποστήριξης των εκπαιδευτικών, σχολείων και διοικητικών στελεχών κατά την διάρκεια της εφαρμογής της καινοτομίας.

• H έλλειψη δεξιοτήτων από μέρους των εκπαιδευτικών και η μη παροχή ευκαιριών και κινήτρων για συνεχή επιμόρφωση.

• Η οργάνωση των φυσικών χώρων στις παραδοσιακές τάξεις αποτρέπει την εύκολη εφαρμογή των τεχνολογιών αυτών.

V. Εσωτερική υποδομή

Αν ήταν δυνατό να εμφανιστεί σήμερα ένας γιατρός του 1880 σε ένα σύγχρονο νοσοκομείο θα φαίνονταν σχεδόν αγράμματος. Αν όμως εμφανιζόταν ένας δάσκαλος της ίδιας εποχής σε πολλά από τα σύγχρονα σχολεία της χώρας μας, απλά, θα έπαιρνε την κιμωλία και θα συνέχιζε το μάθημα! Οι αρχές του 21ου αιώνα στην Ελλάδα θα μπορούσαν κάλλιστα να θεωρηθούν ως η εποχή που οι μαθητές έχουν καλύτερη πρόσβαση στην πληροφορία από τα σπίτια τους παρά στα σχολεία.

Εάν το σχολείο έχει ως σκοπό να παράσχει τακτική πρόσβαση στις υποδομές ΤΠΕ που απαιτούνται για την ενίσχυση της διδασκαλίας και της μάθησης τότε οι στόχοι του θα πρέπει να περιλαμβάνουν τα εξής (McKenny,1998):

• Άμεση πρόσβαση σε υπολογιστές και λοιπό εξοπλισμό για όλους τους μαθητές (Σήμερα ο στόχος για την αναλογία των υπολογιστών είναι ένας υπολογιστή ανά πέντε μαθητές, αλλά η απόσταση μέχρι την υλοποίησή του είναι μεγάλη)
• Παροχή ενός υπολογιστή σε κάθε εκπαιδευτικό με την απαραίτητη λειτουργικότητα ώστε να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις εργασίας στο σχολείο και στο σπίτι όπου και γίνεται μεγάλο μέρος της προετοιμασίας
• Παροχή σε εκπαιδευτικούς και μαθητές πρόσβασης στην τάξη, σε περιφερειακές συσκευές όπως είναι οι σαρωτές, οι ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές, οι βιντεοκάμερες και οι εκτυπωτές
• Διασύνδεση όλων των υπολογιστών του σχολείου σε ένα ποιοτικό τοπικό δίκτυο και στο Διαδίκτυο, έτσι ώστε οι μαθητές και οι δάσκαλοι να μπορούν έχουν εύκολη πρόσβαση, να μοιράζονται και να διανέμουν τις πληροφορίες
• Ανάπτυξη κατάλληλων εργαλείων για τη διαχείριση του δικτύου και της ανάλογης τεχνικής υποστήριξης. Το ζήτημα αυτό είναι σημαντικό θέμα για πολλά σχολεία, καθώς υπάρχουν περιπτώσεις όπου έχουν διατεθεί κεφάλαια για την αγορά εξοπλισμού, αλλά δεν υπάρχουν τα χρήματα ή οι γνώσεις τη συντήρησή τους. Ο εξοπλισμός είναι επαρκής, αρκεί να λειτουργεί. Στις περιπτώσεις που αυτό δεν συμβαίνει, οι εκπαιδευτικοί πρέπει να έχουν εξειδικευμένη βοήθεια. Η λειτουργία των ΠΛΗΝΕΤ, έχει επιλύσει το πρόβλημα, αλλά μόνο μέχρι ένα σημείο, καθώς το προσωπικό που τα στελεχώνει είναι λίγο και μετακινούμενο, ενώ σε μεγάλες περιφέρειες δεν επαρκεί..
• Η θέση των υπολογιστών στα σχολεία είναι ένα επίσης αμφιλεγόμενο ζήτημα. Αν και το εργαστήριο ηλεκτρονικών υπολογιστών μπορεί να έχει ακόμη κάποιους υποστηρικτές, η ύπαρξή του δεν πρέπει να αποβαίνει εις βάρος της ύπαρξης «γωνιάς υπολογιστή» στην αίθουσα, έτσι ώστε η χρήση του να μπορεί να γίνει μέρος της συνήθους διδακτικής πρακτικής. Όταν δίνεται έμφαση στην ανάπτυξη ειδικών δεξιοτήτων πληροφορικής (επεξεργασία κειμένου, λογιστικά φύλλα κ.λπ.), ένα εργαστήριο μπορεί να λειτουργεί καλά, στην περίπτωση όμως που στόχος είναι η υποστήριξη της μάθησης σε όλα τα επίπεδα και σε όλους τους τομείς του προγράμματος σπουδών, τη θέση των υπολογιστών πρέπει να επανεξεταστεί. Δεν θα πρέπει οι αποφάσεις να καθυποβάλλονται από τις ανάγκες του προγράμματος, ούτε από παρωχημένες πρακτικές ή προβλήματα ασφαλείας. Carol McKenny

VI. Περιεχόμενο

Οι ψηφιακές τεχνολογίες, συμπεριλαμβανομένου και του Διαδικτύου, προσφέρουν πρωτοφανείς ευκαιρίες στους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές για την πρόσβαση, την προσαρμογή και τη δημιουργία πόρων σπουδών. Η δημιουργία του «περιεχομένου σπουδών» είναι πιθανό να υιοθετεί όλο και λιγότερο το μοντέλο ενός «διδακτικού εγχειριδίου» και αντίθετα να μοιάζει όλο και περισσότερο με την προσέγγιση της «επιλεκτικής ανθολόγησης» της ύλης από την κάθε ειδικότητα., με βάση τις πληροφορίες και ιδέες που διατίθενται μέσω του παγκόσμιου ιστού, την οικοδόμηση συνεργατικών δραστηριοτήτων μάθησης μέσω νέων εργαλείων τηλεπικοινωνιών και την ανταλλαγή ορθών πρακτικών μέσω της ηλεκτρονικής δικτύωσης. Υπάρχει ανάγκη για συντονισμό ειδικοτήτων, όπως οι σχεδιαστές προγραμμάτων σπουδών, εκπαιδευτικών εμπειρογνωμόνων ύλης, συγγραφέων λογισμικού και διαχειριστών πληροφοριών για την ανάπτυξη νέων μοντέλων του «περιεχομένου» ενός διασυνδεδεμένου εκπαιδευτικού κόσμου.

Ταυτόχρονα με την παροχή πρόσβασης σε ιστοσελίδες ποιότητας, που παρέχουν μοντέλα παράδοσης μαθημάτων που χρησιμοποιούν διαδικτυακές τεχνολογίες, (όπως συνεργατικά πρότζεκτ μαθητών) και την παροχή ευκαιριών σε εκπαιδευτικούς να μοιραστούν καλές πρακτικές, υπάρχει ανάγκη να αναπτυχθεί μια σειρά μαθημάτων με εστίαση στην ελληνική πραγματικότητα, που θα συμπεριλαμβάνουν ολόκληρες σειρές μαθημάτων που θα υποστηρίζουν την online διδασκαλία. (Κόκκος, 1999 )

Για την επίτευξη αυτού του στόχου πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι το εκπαιδευτικό μας σύστημα δεν διαθέτει την οικονομική δυνατότητα να το πραγματοποιήσει αυτό από μόνο του. Κατά συνέπεια είναι απαραίτητη η συνεργασία του ιδιωτικού τομέα και η επένδυση σε υποδομές, έτσι ώστε να καταστεί δυνατή η υλοποίησή του.

Εντούτοις, μια τέτοια εξέλιξη πρέπει να βασίζεται σε ένα πλαίσιο διασφάλισης της ποιότητας που θα περιλαμβάνει πρότυπα διαχείρισης πληροφοριών, συμπεφωνημένες αρχές και μηχανισμούς για τη διαχείριση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, εκπαιδευτικά πλαίσια σχεδιασμού αλλά και συμπεφωνημένες παιδαγωγικές προσεγγίσεις.

Στη συνέχεια θα εξετάσουμε το πώς οι νέες τεχνολογίες μπορούν να ενσωματωθούν στην εκπαίδευση σε σχέση με τις διάφορες θεωρίες μάθησης. Θεωρώντας ότι η ανθρώπινη νόηση είναι πολυσύνθετη και δεν είναι δυνατό να περιγραφεί από ένα και μόνο θεωρητικό πλαίσιο, αντί να εκλάβουμε τις διάφορες θεωρίες ως αλληλοσυγκρουόμενες θα έπρεπε ίσως να βρεθεί κοινό έδαφος μεταξύ του συμπεριφορισμού, των γνωστικών θεωριών, του εποικοδομισμού αλλά και των κοινωνικογνωστικών θεωριών μάθησης. Εξάλλου, οι εκπαιδευτικές τεχνικές με τη διαμεσολάβηση ηλεκτρονικού υπολογιστή μπορούν επίσης να ταξινομηθούν ανάλογα με διαφορετικά περιβάλλοντα μάθησης και διδασκαλίας.

Για το λόγο αυτό θα κάνουμε μια σύντομη αναφορά των τεσσάρων κύριων μοντέλων μάθησης: τον Συμπεριφορισμό (behaviourism), τη Γνωστική Θεωρία (cognitivism), τον Εποικοδομισμό (constructivism) και τον Κοινωνικό Κονστρουκτιβισμό (social constructivism). Με βάση αυτά τα μοντέλα, επιχειρείται ο προσδιορισμός ενός πλαισίου στο οποίο κατηγοριοποιούνται τα διάφορα εργαλεία και εκπαιδευτικές τεχνικές που απαιτούν τη χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή. Πιο συγκεκριμένα, γίνεται σαφής διάκριση μεταξύ των θεωριών μάθησης και των εκπαιδευτικών προσεγγίσεων. Το κύριο ζητούμενο είναι η εξεύρεση του καταλληλότερου εργαλείου, το οποίο θα καταστήσει τη γνώση που διαμεσολαβείται από το δάσκαλο και απευθύνεται στο μαθητή περισσότερο κατανοητή και μόνιμη. (Κολιάδης, 1997)

Ι. Συμπεριφορισμός και Γνωστική Θεωρία

Ουσιαστικά, το συμπεριφοριστικό μοντέλο προέρχεται από τη θεωρία του Skinner περί ερεθίσματος και αντίδρασης. Σύμφωνα με αυτό, ο “μαθητής” αναμένεται να αντιδράσει με βάση κάποιο ερέθισμα. Ο Συμπεριφορισμός θεωρεί τους οργανισμούς ως «μαύρα κουτιά» και οι «εσωτερικές διαδικασίες» δεν τον ενδιαφέρουν. (Skinner, 1974). Ο Skinner υποστήριξε ότι, αφού δεν είναι δυνατόν να αποδειχθούν οι εσωτερικές διεργασίες με καμία διαθέσιμη επιστημονική διαδικασία, οι ερευνητές θα πρέπει αντ’ αυτού, να επικεντρωθούν στις σχέσεις «αιτίας-αιτιατού» που είναι άμεσα παρατηρήσιμες.

Εργαζόμενος εντούτοις στο ευρύ συμπεριφοριστικό πλαίσιο ο Tolman διαπίστωσε με πειραματικές αποδείξεις ότι οι ποντικοί με τους οποίους πειραματιζόταν, κατασκεύαζαν συγκεκριμένα πρότυπα ή «νοητικές αναπαραστάσεις» των λαβυρίνθων μέσα στους οποίους κινούνταν. Η έννοια των «αναπαραστάσεων» αναπτύχθηκε στο πλαίσιο της Τεχνητής Νοημοσύνης, από την οποία αναδύθηκε η Γνωστική Θεωρία. Κατ’ αυτήν «Γνώση» είναι μια «αποθήκη» «αναπαραστάσεων», οι οποίες μπορούν να ανακληθούν κατά τη διάρκεια της συλλογιστικής διαδικασίας και η οποία μπορεί να μεταφραστεί σε γλώσσα. Η Σκέψη είναι μια διαδικασία χειρισμού αυτών των αναπαραστάσεων (Winograd και Flores, 1986). Έτσι το μυαλό θεωρείται ως επεξεργαστής πληροφοριών με βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη μνήμη, καθώς και με «μνήμη επεξεργασίας».

ΙΙ. Εγκαθιδρυμένη μάθηση

Η πρόσφατη επικράτηση της θεωρίας της «Εγκαθιδρυμένης μάθησης» βρίσκεται σε ευθεία σύγκρουση με τις αρχές της γνωστικής θεωρίας που δέχεται τον αντικειμενισμό και τη γνώση είτε ως διακριτή είτε ως αφηρημένη. Η θεωρία προτείνει οι έννοιες να εκλαμβάνονται ως συσχετισμοί μεταξύ των διαφόρων καταστάσεων και των λεκτικών ή κινητικών αντιδράσεων. (Γρηγοριάδου κ.ά 2002). Αυτή η άποψη τονίζει τον άρρηκτο δεσμό μεταξύ των διάφορων περικείμενων περιορισμών (κοινωνικών, ιστορικών και πολιτιστικών), και της απόκτησης της γνώσης .

Με άλλα λόγια, η νόηση εκλαμβάνεται ως μια πτυχή της αλληλεπίδρασης περιβάλλοντος-ατόμου, όπου η δραστηριότητα προϋποθέτει μια συναλλαγή μεταξύ του ατόμου και του περιβάλλοντος, η οποία μεταβάλλει και τα δύο. . Ο Dewey επικεντρώθηκε στα «επιτεύγματα και τις αποτυχίες», τα οποία αλλάζουν αμοιβαίως το χαρακτήρα ή τη δομή τόσο του ατόμου όσο και του περιβάλλοντος, δημιουργώντας μια κοινή ιστορία ανάπτυξης. Ο Bateson είδε αυτή τη διαδικασία ως μια σειρά από αλληλεπιδρώντες κύκλους.

Στο πλαίσιο των ανωτέρω, η Εγκαθιδρυμένη μάθηση συνεπάγεται ότι οι δραστηριότητες του ατόμου και του περιβάλλοντος αποτελούν μέρη ενός αμοιβαία οικοδομούμενου συνόλου. Όντας μια ενεργή διαδικασία, η προσαρμογή του ατόμου στο περιβάλλον και το αντίστροφο, προϋποθέτουν μια αμοιβαία μεταλλαγή και όχι ένα στατικό συνταίριασμα (όπως υποστηρίζουν οι οπαδοί της Γνωστικής Θεωρίας). Μια τέτοια «διαδραστική», «σχεσιακή», «διαλεκτική» ή «συναλλακτική» θεώρηση επικεντρώνεται κυρίως στις διαδικασίες της αλληλεπίδρασης. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσονται και θεωρίες που επηρέασαν σημαντικά την εκπαιδευτική διαδικασία, όπως η κοινωνικο-ιστορική προσέγγιση του Vygotsky, η εθνομεθοδολογία του Garfinkel και αργότερα τα έργα για την ανάλυση του προφορικού λόγου) και την εξελικτική επιστημολογία (Bateson, 1972, 1979).

ΙΙΙ. Κονστρουκτιβισμός και κοινωνικός κονστρουκτιβισμός

Οι κυρίαρχες εκπαιδευτικές σχολές σκέψης που επικεντρώνονται στις διαδικασίες και τις αλληλεπιδράσεις, και αφορούν είτε το άτομο είτε το κοινωνικό σύνολο, είναι ο κονστρουκτιβισμός (εποικοδομισμός) και ο κοινωνικός κονστρουκτιβισμός, αντίστοιχα. Η εποικοδομιστική θεώρηση, όπως υποστηρίζεται από τον Piaget και τον Bruner (1990), τονίζει την αντίληψη πως ό, τι φθάνει στο μυαλό πρέπει να κατασκευαστεί από το άτομο μέσω της ανακάλυψης της γνώσης (Piaget, 1960), με επίκεντρο τη διαδικασία της αφομοίωσης και της ένταξης των γνώσεων. (Κολιάδης, 1997)

Με άλλα λόγια, οι έννοιες γίνονται αντιληπτές ανεξάρτητα από την ερμηνεία που τους δίνει ο καθένας. (Clancey και Roschelle, 1991). Η έμφαση δεν δίνεται στην αλληλεπίδραση του ατόμου με το περιβάλλον (συμπεριλαμβανομένων και των άλλων κοινωνικών όντων), αλλά περισσότερο στο πώς το μυαλό κατασκευάζει τη γνώση. Παρά το γεγονός ότι μπορεί να υπάρχουν πολλές διαφορετικές εκδοχές για το τι σημαίνει ακριβώς ο κονστρουκτιβισμός, η γενικά επικρατούσα άποψη είναι ότι η μάθηση είναι μια ενεργή διαδικασία κατασκευής και όχι απόκτησης γνώσεων.

Η γνώση δεν είναι μόνο μια διανοητική κατάσταση• τουναντίον, «είναι μια εμπειρική σχέση με τα πράγματα, και δεν έχει κανένα νόημα έξω από αυτή» (Dewey 1910, σ. 185). Πιο πρόσφατα, ο κοινωνικός προσανατολισμούς του εποικοδομισμού που συνδέεται κυρίως με τον Vygotsky και τις νεο-μαρξιστικές θεωρίες της «πρακτικής εξάσκησης» (π.χ. Lave, 1988) έχει κερδίσει ευρεία αποδοχή. Ο Vygotsky τόνισε ότι το πολιτιστικό και κοινωνικό περιβάλλον επηρεάζει τη μάθηση. Η άποψη του Vygotsky για τον κονστρουκτιβισμό ονομάζεται κοινωνικός κονστρουκτιβισμός, διότι τόνισε την καίρια σημασία της αλληλεπίδρασης με τους ανθρώπους - τα άλλα παιδιά, τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς - στη γνωστική ανάπτυξη.

Οι απόψεις αυτές περί εγκαθιδρυμένης μάθησης, τείνουν επίσης να θεωρούν τη γλώσσα ως μέσο για την κοινωνική προσαρμογή και συντονισμό. (Maturana και Varela, 1987). Η Κοινωνία, μέσω της χρήσης της γλώσσας και άλλων τεχνουργημάτων, μορφοποιεί την άποψη του ατόμου σχετικά με την πραγματικότητα. Μέσω της γλώσσας, τα μέλη μιας κοινότητας λόγου μαθαίνουν να «ανακατασκευάζουν» τον κόσμο με παρόμοιους τρόπους• αναπτύσσουν παρόμοιες «προσμονές» σχετικά με την εξωτερική πραγματικότητα. Από μια τέτοια προοπτική, η ανθρώπινη μάθηση γίνεται καλύτερα κατανοητή ως διαδικασία της ανθρώπινης γλωσσοποιίας. (Maturana και Varela, 1987). Η διαδικασία της γλωσσοποιίας δεν έχει μόνο στόχο την επίτευξη της αλληλοκατανόησης, αλλά και τον συντονισμό των ενεργειών, καθώς και την ανάπτυξη διάφορων κοινωνικοποιητικών παραγόντων. Υπό μία πολύ πραγματική έννοια, η ανθρώπινη μάθηση είναι η ίδια η διαδικασία κατασκευής και χρήσης της γλώσσας, η ανταλλαγή επιχειρημάτων και ο διάλογος.

Εν ολίγοις, ο κοινωνικός κονστρουκτιβισμός εστιάζει στις σχέσεις που αφορούν τις δράσεις και τις καταστάσεις που εμπεριέχουν την «διαπραγμάτευση», όπου οι συμμετέχοντες προσανατολίζουν τις προσπάθειές τους στην επίτευξη της διυποκειμενικότητας και της κοινόχρηστης σημασιοδότησης (Vygotsky, 1981). Ενώ όμως, ο κονστρουκτιβισμός υπογραμμίζει ότι η γνωστική λειτουργία είναι μια μεμονωμένη δραστηριότητα που γίνεται «εγκεφαλικά και ατομικά», ο κοινωνικός κονστρουκτιβισμός επικεντρώνεται κυρίως στη γνώση που κατασκευάζεται κοινωνικά και «στον έξω κόσμο». Ως εκ τούτου, η ατομική διάσταση φαινομενικά δείχνει αμελητέα. Με λίγα λόγια, η γενική άποψη των κοινωνικών κονστρουκτιβιστών είναι ότι η ανθρώπινη γνώση είναι κοινωνικά κατασκευασμένη, και η ερμηνεία της πρέπει να εξαρτάται από το πολιτιστικό και κοινωνικό πλαίσιο μέσω των οποίων η γνώση αυτή κατασκευάστηκε. Προχωρώντας εντούτοις στην εξισορρόπηση των δύο αυτών κυρίαρχων θεωριών, θα πρέπει να δοθεί έμφαση τόσο στην κοινωνική όσο και στην ατομική τους διάσταση. Κατά συνέπεια υιοθετώντας τις βασικές αρχές και των δύο, προκύπτουν τα εξής:

1. Η μάθηση είναι μια ενεργητική διαδικασία κατασκευής και όχι απόκτησης γνώσης
2. Η γνώση μπορεί να είναι κοινωνικά κατασκευασμένη, ακόμα και όταν η κοινωνική αλληλεπίδραση περιλαμβάνει μόνο το ίδιο το άτομο.
3. Η ερμηνεία της γνώσης εξαρτάται (α) από την προηγούμενη γνώση και τις πεποιθήσεις που προϋπάρχουν στο άτομο και (β) από το πολιτιστικό και κοινωνικό πλαίσιο μέσω του οποίου η γνώση έχει κατασκευαστεί.

Ο πίνακας 1 συνοψίζει τις κυριότερες θεωρίες μάθησης και τους γενικούς προσανατολισμούς με ένα παράδειγμα σχετικά με την εκμάθηση της έννοιας του πολλαπλασιασμού ενώ οι κύριες έννοιες των θεωριών συνοψίζονται στον πίνακα 2.

Πίνακας 1 Σύνοψη των θεωριών της μάθησης με παραδείγματα

 

 Πίνακας 2 Βασικές έννοιες των κυριότερων θεωριών μάθησης

 

IV. Θεωρίες μάθησης, διδακτικές προσεγγίσεις και τεχνολογία

Από τη σκοπιά των γνωστικών και μαθησιακών θεωριών, τα διαφορετικά μοντέλα φαίνεται να αλληλοαποκλείονται. Εντούτοις, εξαιτίας των ιδιαιτεροτήτων που αναφέρθηκαν παραπάνω, ορισμένοι εκπαιδευτικοί έχουν αρχίσει να απορρίπτουν κάποιες από τις προσεγγίσεις που κυριαρχούν σε ένα πρότυπο (π.χ. την άμεση διδασκαλία, όπως υποστηρίζεται από τους γνωστικούς) και να τις αντικαθιστούν με δραστηριότητες που προτείνονται από άλλες θεωρίες. (π.χ. τη συζήτηση που ενισχύει την κοινωνική κατασκευή της γνώσης).

Ως εκ τούτου, για μια πιο ισορροπημένη προοπτική, πρέπει να γίνει μια διάκριση μεταξύ θεωριών μάθησης και εκπαιδευτικών προσεγγίσεων. Υπό αυτό το πρίσμα, οι γνωστικές θεωρίες προσπαθούν να περιγράψουν την «γενική διαδικασία» μέσω της οποίας μαθαίνουμε και αποκτούμε τη γνώση, ενώ οι διδακτικές προσεγγίσεις είναι οι συγκεκριμένες «μέθοδοι διδασκαλίας». Έτσι, για παράδειγμα, εάν το γνωστικό μοντέλο είναι προβληματικό (όπως συμβαίνει με τη θεωρία που προβλέπει ότι η γνώση απορροφάται μέσω μετάδοσης), αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να εξοβελιστεί η έννοια της άμεσης διδασκαλίας, ως εκπαιδευτική προσέγγιση. Το επιχείρημα στην περίπτωση αυτή θα ήταν πως, εάν ο,τιδήποτε συμβαίνει στο νου, «κατασκευάζεται», σύμφωνα με το κονστρουκτιβιστικό υπόδειγμα, η γνώση η οποία φαινομενικά «μεταδίδεται» «στο μυαλό» των μαθητών μέσω της άμεσης διδασκαλίας εξακολουθεί να πρέπει ακόμη να «κατασκευαστεί» από αυτούς.

Από την άλλη πλευρά, το κοινωνικo-κονστρουκτιβιστικό μοντέλο θεωρεί ότι η γνώση κατασκευάζεται κοινωνικά και βασίζεται στις πολιτισμικές αντιλήψεις. Αυτό σημαίνει ότι η μάθηση είναι αποτέλεσμα μιας διαδικασίας έρευνας, σε ατομικό και σε κοινωνικό επίπεδο (Dewey, 1910). Κατά τη συμμετοχή στη μαθησιακή διαδικασία, δεν υπάρχει καμία αντίφαση με τη χρήση των διδακτικών μεθόδων που συμπληρώνονται από άλλες εποικοδομιστικές προσεγγίσεις. Για παράδειγμα, οι βασικοί κανόνες και άλλες θεμελιώδεις γνώσεις (π.χ. η σειρά της αλφαβήτας) μπορεί να «διδαχθούν» ρητά στους μαθητές πριν ξεκινήσουν τις κοινωνικο-εποικοδομιστικές τους δραστηριότητες. Αυτό δεν σημαίνει ότι η θεμελιώδεις γνώσεις δεν μπορούν να διδαχθούν μέσω εποικοδομιστικών μεθόδων. Βασικά, δεν υπάρχει «πραγματική αντικειμενικότητα» ακόμη και στην καλύτερη θεωρία.

Έτσι, η προσέγγιση του θέματος πρέπει να γίνει με βάση τα πραγματικά δεδομένα. Οι μαθητές μπορούν να επεκτείνουν τη γνώση που έχει αποκτηθεί και επιπλέον να πειραματιστούν με τις σχέσεις των εννοιών καθώς κατασκευάζουν τα νοήματα μεταξύ τους. Το θέμα, λοιπόν, είναι το πώς οι μαθητές μπορούν να μάθουν καλύτερα από τις διάφορες εκπαιδευτικές προσεγγίσεις στην τάξη, και με την εξισορρόπηση των διαφορών τους. Κατά συνέπεια το ζήτημα είναι να εγκατασταθούν τόσο η διδακτική και η εποικοδομητική προσέγγιση στο ευρύτερο κοινωνικο-κονστρουκτιβιστικό πλαίσιο.

Η πιο πρόσφατη τάση στα εκπαιδευτικά προγράμματα μέσω υπολογιστή, είναι η μεταφορά του κέντρου βάρους από τα ατομοκεντρικά στα κοινωνικοκεντρικά περιβάλλοντα, και από τα πιο κλειστά συστήματα σε εργαλεία με ευρύτερη βάση. Για παράδειγμα, στο παρελθόν, πολλές εκπαιδευτικές εφαρμογές ηλεκτρονικών υπολογιστών ήταν εξατομικευμένα καθοδηγητικά κείμενα, πρακτική και εξάσκηση, καθώς και λογισμικό προσομοίωσης, ενώ τον τελευταίο καιρό, αρχίζουν να εμφανίζονται περιβάλλοντα που επιτρέπουν στους "διαδρώντες" μαθητές να επικοινωνούν μεταξύ τους.

Τα πακέτα λογισμικού καθοδηγητικών κειμένων, πρακτικής και εξάσκησης είναι συνήθως κλειστού τύπου και οριοθετούνται από το περιεχόμενο και το περικείμενο που καθορίζεται από το ίδιο το λογισμικό. Αντιθέτως, οι προσομοιώσεις, τα συνεργατικά περιβάλλοντα και εργαλεία (π.χ. το Word και το Excel της Microsoft) είναι ανοικτά περιβάλλοντα. Ο πίνακας 3 περιέχει τα είδη των λογισμικών και προγραμμάτων καθώς και τις αντίστοιχες θεωρίες μάθησης.

Πίνακας 3 Είδος προγραμμάτων υπολογιστή και θεωρίες μάθησης

 

Από τα παραπάνω φαίνεται ότι οι διάφορες τεχνικές λογισμικού κυμαίνονται από πακέτα τύπου αυτοδιδασκαλίας (όπως είναι για παράδειγμα τα προγράμματα Μάθησης Μέσω Υπολογιστή) σε περιβάλλοντα κοινωνικοεποικοδομιστικών εφαρμογών που ενισχύουν την κατασκευή της γνώσης. Αυτά τα είδη των εκπαιδευτικών περιβαλλόντων μπορούν να ταξινομηθούν σε:

 

• Ατομικά διδακτικά εργαλεία
• Ενημερωτικά εργαλεία
• Ατομικά εποικοδομιστικά εργαλεία
• Κοινωνικά επικοινωνιακά εργαλεία
• Κοινωνικο-εποικοδομιστικά εργαλεία (σχήμα 1).

 

Τα ατομικά διδακτικά εργαλεία περιλαμβάνουν τα παραδοσιακά προγράμματα αυτοδιδασκαλίας και πρακτικής εξάσκησης. Συνήθως είναι σχεδιασμένα για χρήση από ένα άτομο και είναι καλά εργαλεία για την απόκτηση βασικών γνώσεων όπως είναι για παράδειγμα η προπαίδεια.

Τα ενημερωτικά εργαλεία παρέχουν στους μαθητές το απαραίτητο υλικό και τους πόρους για να κατασκευάσουν τη γνώση μόνοι τους. Παραδείγματα τέτοιων τεχνολογιών είναι οι εγκυκλοπαίδειες και οι πηγές του Διαδικτύου. Τα εργαλεία αυτά υποστηρίζουν την παραγωγή ιδεών και μπορούν να παρέχουν στους μαθητές πληροφορίες που βασίζονται σε διαφορετικές προοπτικές. Επιπλέον, τα εργαλεία αυτά χρησιμεύουν επίσης ως πλούσιες εξωτερικές πηγές, τις οποίες οι μαθητές μπορούν να αντιπαραβάλλουν για να ελέγξουν την εγκυρότητα των γνώσεών τους.

Τα ατομικά εποικοδομιστικά εργαλεία είναι τα προγράμματα συγγραφής πολυμεσικών εφαρμογών, τα υπολογιστικα φύλλα, οι επεξεργαστές κειμένου, οι προσομοιώσεις, κ.λ.π., τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε μια καθοδηγημένη έρευνα και έχουν εποικοδομιστική βάση.

Κοινωνικά επικοινωνιακά εργαλεία είναι οι βιντεοσυνεδριάσεις, τα συστήματα διαχείρισης εργαστηρίων, η πολυμεσική ηλεκτρονική αλληλογραφία και άλλα παρόμοια συστήματα, τα οποία επιτρέπουν επικοινωνιακές αλληλεπιδράσεις μεταξύ των χρηστών. Τα εργαλεία αυτά, ωστόσο, δεν παρέχουν τα μέσα εκείνα που οργανώσουν τις γνώση και την διεξοδική διαπραγμάτευση.

Ως κοινωνικο-εποικοδομιστικά εργαλεία θεωρούνται η κοινή χρήση αρχείων, τα διεθνή ηλεκτρονικά περιβάλλοντα μάθησης, όπως είναι τα Moodle, το CSILE, to MindBridges, to MUDs κτλ. Όλα αυτά είναι υπολογιστικά περιβάλλοντα που υποστηρίζουν την κοινωνικο-κονστρουβιστική διαδικασία. Αν και αυτά τα περιβάλλοντα μπορεί να διαφέρουν σε κάποιο βαθμό, γενικά επιτρέπουν στους χρήστες να διαπραγματεύονται τη γνώση. Ιδιαίτερα αυτά τα περιβάλλοντα καθιστούν εμφανείς κάποιες κρυφές μεταγνωστικές διεργασίες που διαφορετικά θα παρέμεναν άγνωστες. Μέσω αυτών των προγραμμάτων οι μαθητές είναι σε θέση να παράγουν γνώση και να οργανώνουν τις ιδέες τους με την υποστήριξη συστημάτων, όπως το CSILE και το MindBridges, τα οποία κατευθύνουν τις συζητήσεις τους σε συγκεκριμένες θεματικές περιοχές. Επιπλέον, τα περιβάλλοντα που υποστηρίζουν την ανταλλαγή εγγράφων επιτρέπουν στους χρήστες να συν-επεξεργασία των εγγράφων που σχετίζονται με την εργασία τους.

Με τη χρησιμοποίηση των εργαλείων που προαναφέρθηκαν, οι μαθητές μπορούν να συμμετέχουν στην επίλυση ενός προβλήματος κατά τη διαδικασία της οποίας, αυτά τα εργαλεία χρησιμοποιούνται επιτελώντας διαφορετικές λειτουργίες. Για παράδειγμα, όταν το πλαίσιο απαιτεί από τους μαθητές να αναζητήσουν πληροφορίες, τότε γίνεται εμφανής η ανάγκη χρήσης των εργαλείων ενημέρωσης. Όταν πρέπει να παρουσιαστεί η νέα πληροφορία-γνώση τότε, τα ατομικά εποικοδομιστικά εργαλεία, όπως είναι τα υπολογιστικά φύλλα θα μπορούσαν να διευκολύνουν τη διαδικασία της ερμηνείας. Όταν πρέπει να συζητηθούν διάφορα θέματα, οι μαθητές μπορούν να χρησιμοποιούν είτε τα κοινωνικά είτε τα ατομικά εποικοδομιστικά εργαλεία, ανάλογα με το βαθμό αλληλεπίδρασης και διαλόγου που επιδιώκεται.

Τα διδακτικά εργαλεία χρησιμοποιούνται όταν κάποιος χρειάζεται να εξοπλιστεί με ορισμένες γνώσεις ή δεξιότητες για μια εργασία ή ένα υποέργο. Με άλλα λόγια, τα εργαλεία αυτά λειτουργούν ως διαμεσολαβητές (εργαλεία με τα οποία σκεφτόμαστε) ώστε οι ενεργοί μαθητές να επιτύχουν το στόχο της «επίλυσης» ενός προβλήματος ή της ολοκλήρωσης μιας διαδικασίας.

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι στην ιδανική περίπτωση, χρειαζόμαστε ένα ενιαίο υπολογιστικό περιβάλλον που θα μας επιτρέπει να ενσωματώνουμε εύκολα διαφορετικά είδη εργαλείων. Οι διαφορές ανάμεσα στις πέντε κατηγορίες εργαλείων, δεν πρέπει να αποτελούν εμπόδιο καθώς οι χρήστες μπορούν να μεταπηδούν από το ένα είδος στο άλλο στο πλαίσιο ενός ολοκληρωμένου περιβάλλοντος.

Εν τέλει, αντί να εκλαμβάνουμε τις διάφορες θεωρίες μάθησης, ως ασύμβατες, θα πρέπει να διατηρήσουμε μια εκπαιδευτική προσέγγιση η οποία θα προέρχεται φυσικά από τις θεωρίες μάθησης αλλά θα τις οριοθετεί τους στο κατάλληλο πλαίσιο βασιζόμενη στους μαθησιακούς στόχους. Ο δάσκαλος θα πρέπει να μετατραπεί σε «μηχανικό παιδαγωγικής» που θα έχει την ευθύνη για το σχεδιασμό του μαθήματός του με τις πιο κατάλληλες διδακτικές προσεγγίσεις και τεχνολογίες που διαθέτει.

Με όσα προηγήθηκαν διαπιστώνεται ξεκάθαρα ότι η ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας, έχει επιφέρει μια σαφή αναδιάταξη στον τρόπο με τον οποίο επιτελούνται οι διάφορες κοινωνικές λειτουργίες, καθώς η ανάπτυξη αυτή εισήγαγε έναν διαφορετικό τρόπο διανομής και πρόσκτησης του πλούτου. Για το λόγο αυτό η εξοικείωση των μαθητών με το νέο μέσο και η εισαγωγή του στη διδασκαλία καθίσταται αδήριτη ανάγκη.

Καθώς το διαδίκτυο έχει πλέον προεκτάσεις στην καθημερινότητα των πολιτών, οι οποίες ξεκινούν από τον τρόπο διασκέδασης, εκτείνονται στην διακίνηση αγαθών και καταλήγουν ακόμη και στην κοινωνική δικτύωση, τα παιδιά πρέπει να είναι ενημερωμένα τόσο για να μπορούν να αποφεύγουν τυχόν ελλοχεύοντες κινδύνους όσο και για να καταστούν ικανά να το χρησιμοποιήσουν προς όφελός τους.

Τέλος, και με στόχο την ορθή χρήση των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση, διαπιστώθηκε ότι οι διάφορες ψυχολογικές θεωρίες μάθησης πρέπει να εκλαμβάνονται ως τα απαραίτητα εκείνα εργαλεία που θα βοηθήσουν τον εκπαιδευτικό να χρησιμοποιήσει το νέο μέσον προς όφελος των μαθητών του, ανθολογώντας από κάθε μία τα καταλληλότερα και προσφορότερα σημεία τους. Στο πλαίσιο αυτό δεν φαίνεται να υπάρχει σύγκρουση μεταξύ των διάφορων θεωριών. Αντίθετα αποδεικνύεται ότι η κάθε μία αποτελεί απλώς μια διαφορετική προσέγγιση του ίδιου φαινομένου, με το οποίο οι εκπαιδευτικοί ασχολούνται από καταβολής της δομημένης ανθρώπινης κοινωνίας.

Bateson, G (1979) Mind and nature: A necessary unity, Bantam Books, New York.

Chickering, A., Ehrmann S, C., (1996), Implementing the Seven Principles: Technology as Lever, AAHE Bulletin, October, pp. 3-6.)

Clancey, W., Roschelle, J (1991) Situated cognition: how representations are created and given meaning.

Dewey J, (1910) Τα σχολεία της εργασίας, μτφρ Μ.Γ. Μιχαηλίδης (1923), Αθήνα: Εκδοτική Εταιρεία “Αθήνα”.

Dewey, J. (1938) Experience and education., New York: Collier Macmillan Publishers.

Dewey, J. (1980) Art as Experience, New York: Perigee Books.

Lave, J (1988) Cognition in practice: Mind, mathematics and culture in everyday life, Cambridge University Press

Maturana, H and Varela, F (1987) The tree of knowledge: The biological roots of knowledge, Shambhala, Boston, MA.

McKenny, C. (1999) Teaching and learning through the use of new learning technologies, Australian Curriculum Studies Association Conference

Skinner, B.F. (1974) About behaviorism, Penguin, London.

Winograd Τ., Flores F. (1986) Understanding Computers and Cognition: A New Foundation for Design, Ablex Publishing Corporation, Norwood, NJ, 1986.

Βυγκότσκι, Λ. (1993) Σκέψη και γλώσσα, μτφρ. Α. Ρόδη, Αθήνα: εκδ. Γνώση.

Γρηγοριάδου Μ., Γόγουλου Α., Γουλή Ε., (2002) Εναλλακτικές Διδακτικές Προσεγγίσεις σε Εισαγωγικά Μαθήματα Προγραμματισμού: Προτάσεις Διδασκαλίας, «Οι ΤΠΕ στην Εκπαίδευση», Τόμος Α’, Επιμ. Α. Δημητρακοπούλου, Πρακτικά 3ου Συνεδρίου ΕΤΠΕ, 26-29/9/2002, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Ρόδος, Εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Κόκκος Α (1999) Εκπαίδευση ενηλίκων, Τόμος Α. Πάτρα, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.

Κολιάδης Ε. (1997) Θεωρίες μάθησης και εκπαιδευτική πράξη - Γνωστικές θεωρίες, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα

Ράπτης, Α., & Ράπτη, Α. (2001). Μάθηση και Διδασκαλία στην Εποχή της Πληροφορίας. Αθήνα.

Πηγές στο Διαδίκτυο

Korpela, J., 1995, English - the universal language on the Internet? Ανακτήθηκε από https://www.cs.tut.fi/~jkorpela/lingua-franca.html

Κίνας Γ, (2001), Η νέα κοινωνία της πληροφορίας και οι προκλήσεις της, άρθρο στο Διαδίκτυο, ανακτήθηκε την 10-9-09 από https://www.ifilios.gr/new.html

Παπαδημητρίου Μ. (2007), Οι υπολογιστές και οι επιδράσεις που επιφέρουν στη ζωή μας, ανακτήθηκε την 10-9-09 από https://www.asda.gr/tee02per/manpap/ educat16.html

Παπαϊωάννου Μ, (2009), Κοινωνία της Πληροφορίας: η δημιουργία της Κοινωνίας του ψηφιακού χάσματος, Πτυχιακή εργασία στη Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας ανακτήθηκε 15-1-10 από https://eureka.lib.teithe.gr:8080/handle/10184/1104? show=full

Σαμαράς Η, Δραμιτινός Γ., (2007), Εκπαίδευση Προσωπικού Επιχειρήσεων στην Νέα Οικονομία, Αθήνα: EuroGET Technologies ΑΕ ανακτήθηκε την 10-9-09 από www.ebusinessforum.gr/old/content/downloads/Samaras-Dramitinos.pdf

Σιαφάκας Β. (2010), Οι υπολογιστές στην εκπαίδευση, ανακτήθηκε 27-2-10 από https://www.edugate.gr/ek-ty/15-08-09-05