Ο Φάκελος Εργασιών Μαθητή ως μέσο αυθεντικής αξιολόγησης στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Θ.Ε. ΕΚΠ51

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

 

Ο Φάκελος Εργασιών Μαθητή ως μέσο αυθεντικής αξιολόγησης στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση

 

ΔΙΟΝ. Κ. ΠΑΡΟΥΤΣΑΣ

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ

ΣΒΟΛΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

 

ΑΘΗΝΑ

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2011

 

---

Στην μικρή Γεωργίτσα,

από την οποία ξεκίνησαν όλα

---

Ευχαριστίες

Καθώς η εκπόνηση μιας διπλωματικής εργασίας αποτελεί επίπονο και μακροχρόνιο έργο, είναι ολοφάνερο ότι απαιτεί την συντονισμένη προσπάθεια όλων εμπλεκόμενων στην υλοποίησή της και όχι μόνο του υπεύθυνου ερευνητή. Κατά συνέπεια, μετά τη λήξη όλης αυτής της προσπάθειας, αισθάνομαι αδήριτη την ανάγκη να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες σε όλους εκείνους που πρόσφεραν τη στήριξή τους κατά τη διάρκεια αυτής της διαδρομής.

Κατ’ αρχάς θα ήθελα να ευχαριστήσω με κάθε ειλικρίνεια τον υπεύθυνο καθηγητή κ. Βασίλειο Σβολόπουλο καθώς η συμμετοχή του και οι παρεμβάσεις του υπήρξαν καίριες και απολύτως καθοδηγητικές. Τόσο η εξειδικευμένη του γνώση σχετικά με το αντικείμενο της έρευνας όσο και η επιστημοσύνη του αποτέλεσαν σημαντικότατους άξονες πάνω στους οποίους βασίστηκε η προσωπική μου προσπάθεια. Χωρίς την αισιόδοξη προοπτική και τις συγκεκριμένες προτάσεις του είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα έμενε ημιτελής.

Επίσης θερμές ευχαριστίες απευθύνω σε όλους εκείνους τους εκπαιδευτικούς που συμμετείχαν αυτοβούλως και ιδιαίτερα στους συναδέλφους που δέχθηκαν να συμμετάσχουν στις συνεντεύξεις αλλά και να τροποποιήσουν το διδακτικό τους πρόγραμμα ώστε να εφαρμόσουν την πειραματική μας πρόταση.

Τέλος οφείλω να αναφέρω την σημαντική συμβολή της οικογένειας και των φίλων οι οποίοι οδήγησαν στην ολοκλήρωση αυτής της προσπάθειας, ο καθένας με τον τρόπο του.

Καρπενήσι, 2011
Δ.Κ.Π

---

Abstract

This paper describes the results of a research conducted in the context of a Postgraduate Degree thesis, in "Studies in Education”, at the “Humanitarian Studies Faculty” of the Greek Open University. It discusses the use of Portfolio as a means of authentic assessment tool in Greek Primary Education. The term “portfolio” refers to a file, which is being filled by samples of a student’s progress during the school year, and for which both the teacher and the student are responsible. These samples can be tests, solved problems, photos from various events attended by the child etc.

The choice of the content is being made on the basis of previously specified criteria and it is being assessed not only by the teacher and the pupil, but by parents and peers, as well.

This way and using the gathered material, one is able to monitor and evaluate the progress of a child during the school year. Many education theorists suggest the use of this method which is based on the so-called "authentic assessment", deriving mainly from the socio-cognitive learning theories of constructivism as founded by Piaget and improved by Vygotsky; it is fairly and consistently applied in several educational systems throughout Europe and in the USA.

The main goal of this research was to check whether Greek educational system is ready to implement the use of Portfolio as a tool of authentic assessment and if there are any benefits to be gained by its use in everyday teaching practice for both teachers and students.

Using specialized researching tools and software created especially for the purposes of this study, we found that Greek teachers are ready to apply the method at a large extent.

Consequently and as a result of the data analysis, we come up with recommendations on several specific ways of intervention which may help to achieve further improvement of the current status, given that the results show that both students and teachers have much to gain by the full adoption of this method.

---

 Περίληψη

Η παρούσα εργασία αποτελεί προϊόν έρευνας στα πλαίσια της εκπόνησης της Διπλωματικής Εργασίας για το Μεταπτυχιακό του τμήματος «Σπουδές στην Εκπαίδευση» της Σχολής Ανθρωπιστικών Σπουδών του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Πραγματεύεται την χρήση του Πορτφόλιο ως μέσου αυθεντικής αξιολόγησης στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Με τον όρο Πορτφόλιο, εννοούμε έναν φάκελο που τηρείται στο σχολείο σε συνεργασία εκπαιδευτικού και μαθητή και περιέχει δείγματα της μαθητικής πορείας κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους. Τα δείγματα αυτά μπορεί να είναι διαγωνίσματα, λυμένα προβλήματα, φωτογραφίες από διάφορες εκδηλώσεις στις οποίες συμμετείχε το παιδί κτλ.

Η επιλογή του υλικού που θα μπει στον φάκελο γίνεται ακολουθώντας προκαθορισμένα κριτήρια ενώ ταυτόχρονα η ποιότητά του αξιολογείται τόσο από τον εκπαιδευτικό, όσο και από τον ίδιο τον μαθητή, τους γονείς και τους συμμαθητές του.

Με βάση αυτό το υλικό καθίσταται δυνατή η παρακολούθηση και αξιολόγηση της πορείας του παιδιού κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους. Η μέθοδος έχει προταθεί από πολλούς θεωρητικούς της εκπαίδευσης και βασίζεται στην αποκαλούμενη «αυθεντική αξιολόγηση», η οποία απορρέει κυρίως από την κοινωνιο-γνωστική θεωρία μάθησης του εποικοδομισμού όπως θεμελιώθηκε από τον Πιαζέ και βελτιώθηκε από τον Βιγκότσκι, εφαρμόζεται δε, συστηματικά, σε αρκετά εκπαιδευτικά συστήματα στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ.

Στόχος ήταν να διερευνηθεί κατά πόσον υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες για την εφαρμογή του Πορτφόλιο ως αυθεντικής αξιολογικής μεθόδου στην σημερινή ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα και εάν υπάρχουν οφέλη και ποια, από τη χρήση του στην καθημερινή διδακτική πρακτική.

Με τη χρήση εξειδικευμένων ερευνητικών εργαλείων και ειδικού λογισμικού που δημιουργήθηκε για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας, διαπιστώθηκε ότι οι Έλληνες εκπαιδευτικοί είναι έτοιμοι να εφαρμόσουν τη μέθοδο σε πολύ μεγάλο ποσοστό. Παράλληλα προτείνονται και συγκεκριμένες μέθοδοι παρέμβασης για την ακόμη μεγαλύτερη βελτίωση της υφιστάμενης κατάστασης, ενώ διαπιστώθηκε ότι τόσο οι μαθητές όσο και οι εκπαιδευτικοί έχουν πολλά να κερδίσουν από την πλήρη υιοθέτησή της.

---

Εισαγωγή

Τόσο η ελληνική όσο και η διεθνής βιβλιογραφία σε θέματα εκπαιδευτικής πολιτικής συμφωνούν ότι η αξιολόγηση στο σχολείο αποτελεί μια απαραίτητη διαδικασία μέσω της οποίας αποτιμάται όχι μόνο η ατομική επίδοση των μαθητών αλλά και η υλοποίηση των στόχων του αναλυτικού προγράμματος.

Κι αυτό διότι η αξιολόγηση, εκτός του ανατροφοδοτικού της ρόλου, επιδιώκει να έχει και διαγνωστικά και προγνωστικά αποτελέσματα. Λειτουργώντας τόσο ως εξωτερικό κίνητρο μάθησης όσο και ως μέσον διασύνδεσης της προσωπικής προσπάθειας με το αποτέλεσμα, αντικατοπτρίζει την αποτελεσματική διδασκαλία και τις ικανότητες των εκπαιδευτικών.

Εντούτοις η αξιολογική διαδικασία όπως εφαρμόζεται ως σήμερα έχει αποδειχθεί ότι αντιμετωπίζει συγκεκριμένες αδυναμίες, με αποτέλεσμα αφ’ ενός μεν να παρουσιάζονται φαινόμενα άδικης αντιμετώπισης κάποιων μαθητών, αφ’ ετέρου δε να μην είναι σε θέση να αποδώσει πάντα τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Καθώς μάλιστα τείνει να αποκτήσει υπέρμετρη σημασία λόγω της ανταγωνιστικότητας που επικρατεί στα σχολικά προγράμματα των κοινωνιών δυτικού τύπου, εντείνει τις εντάσεις και την απογοήτευση μεταξύ γονιών, μαθητών και δασκάλων αλλά και την τάση για βαθμοθηρία.

Ως αντιστάθμισμα των «αστοχιών» που εμφανίζει η κλασσικού τύπου αξιολογική διαδικασία των μαθητών μέσω γραπτών διαγωνισμάτων και ασκήσεων τύπου «πολλαπλής επιλογής» ή «συμπλήρωσης κενών», η διεθνής βιβλιογραφία και έρευνα προτείνουν μια αξιολόγηση διαφορετικού τύπου, βασισμένη κυρίως στις διαπιστώσεις της κονστρουκτιβιστικής θεωρίας, όπως αυτή περιγράφηκε από τον Πιαζέ και κυρίως από τον Βιγκότσκι.

Καθώς, σύμφωνα με τους δύο αυτούς θεωρητικούς η δημιουργία της γνώσης και η αφομοίωσή της από τα άτομα είναι ένα φαινόμενο που προέρχεται κυρίως από την κοινωνική αλληλεπίδραση, πρέπει αντίστοιχα και οι αξιολογικές διαδικασίες να προσανατολίζονται στον εντοπισμό των απαραίτητων δεξιοτήτων, το χτίσιμο νέας γνώσης με τροποποίηση ή χρήση της προϋπάρχουσας, την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων που διαθέτουν οι μαθητές καθώς και την συνεργατική μάθηση. Η θεώρηση αυτή διαπνέει και το νέο Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Σπουδών βάσει του οποίου γράφονται τα διδακτικά εγχειρίδια των Ελληνικών σχολείων.

Η προβληματική αυτή οδήγησε στην επινόηση του όρου «Αυθεντική Αξιολόγηση» η οποία στην ουσία είναι μια μέθοδος που παρουσιάζει στους μαθητές προκλήσεις του πραγματικού κόσμου και απαιτεί από αυτούς να είναι σε θέση να εφαρμόζουν τις σχετικές δεξιότητες και γνώσεις τους για να τις αντιμετωπίσουν.

Ιδιαίτερα σε ότι αφορά την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, ο όρος χρησιμοποιείται για τον καθορισμό της συμμετοχής των μαθητών στην αξιολόγηση των δικών τους επιτευγμάτων, με βάση την επίδοση, τον ρεαλισμό και την κατάλληλη καθοδήγηση ώστε να εστιάζει σε αυτό που οι μαθητές μαθαίνουν στ' αλήθεια κι όχι σε αυτό που φαίνεται ότι έχουν μάθει.

Υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ της αυθεντικής και της παραδοσιακής αξιολογικής μεθόδου, οι οποίες εντοπίζονται κυρίως στο ποιος ασκεί την αξιολογική διαδικασία, στο τι ακριβώς αξιολογείται, τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί και το περιβάλλον στο οποίο εφαρμόζεται. Η σκοπιμότητα και το κύρος της αυθεντικής αξιολόγησης έχει διαπιστωθεί από πολλές εμπειρικές έρευνες.

Υπάρχουν πολλές παιδαγωγικές δραστηριότητες οι οποίες μπορούν να λειτουργήσουν ως εργαλεία αυθεντικής αξιολόγησης. Εντούτοις ως καταλληλότερο μέσον, ιδιαίτερα στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση προκρίνεται αυτό που περιγράφεται ως Φάκελος Εργασιών Μαθητή ή Μαθητικό Πορτφόλιο. Η αναγκαιότητα της χρήσης του τονίζεται από πολλές μελέτες, κι αυτό διότι παρέχει πιο αξιόπιστα και δυναμικά δεδομένα σχετικά με την επίδοση των μαθητών όχι μόνο στους εκπαιδευτικούς και τους γονείς, αλλά και στους ίδιους τους μαθητές.

Η μέθοδος αυτή συνίσταται στη δημιουργία ενός προσωπικού φακέλου του μαθητή, στον οποίο τοποθετούνται «τεκμήρια» της μαθητικής ζωής όπως είναι για παράδειγμα, μερικές ζωγραφιές, φωτογραφίες από τη συμμετοχή των μαθητών σε κάποια ομαδική εργασία ή εκδρομή, πίνακες «αυτοπαρακολούθησης» και αυτοαξιολόγησης που κατασκευάζει ο δάσκαλος, σχολικές εργασίες, διαγωνίσματα, πιστοποιητικά, έπαινοι, ασκήσεις, κτλ. Με τον τρόπο αυτό ο μαθητής εμπλέκει από μόνος του τα δικά του ενδιαφέροντα στην αξιολογική διαδικασία, παρατηρεί και προσέχει την εξέλιξή του με γνώμονα του τι κατάφερε ο ίδιος συγκρινόμενος με τον εαυτό του και όχι με τους συμμαθητές του, ενώ παράλληλα ελέγχεται ως προς την απόδοσή του από τον δάσκαλο ή τη δασκάλα του.

Σε τακτά χρονικά διαστήματα, μαθητής και εκπαιδευτικός, μελετούν τον φάκελο, διαπιστώνουν την πρόοδο του παιδιού, αναδιατάσσουν τους μαθησιακούς ή άλλους στόχους και γενικά τον χρησιμοποιούν ως εργαλείο στην εκπαιδευτική πράξη. Η επιλογή των στοιχείων του φακέλου πρέπει να είναι φειδωλή και με σαφή στόχο, όπως επιβάλλει η αντίστοιχη κλίμακα των διαβαθμισμένων κριτηρίων. Εντούτοις κάθε παιδί μπορεί να προσθέσει όποιο έργο ή στοιχείο επιθυμεί, καθώς ο φάκελος αποτελεί προσωπικό του χώρο και ιδιοκτησία του και ο εκπαιδευτικός οφείλει να τον σέβεται.

Η παρούσα εργασία διαρθρώνεται σε δύο μέρη:

Το Α΄ Μέρος περιλαμβάνει δύο κεφάλαια, στο πρώτο εκ των οποίων παρουσιάζεται μια ανασκόπηση της βιβλιογραφίας που αφορά γενικά στην εκπαιδευτική αξιολογική διαδικασία και επισημαίνει την αναγκαιότητά της αλλά και τις αδυναμίες που παρουσιάζονται. Αναπτύσσεται επίσης το θεωρητικό υπόβαθρο της αποκαλούμενης «αυθεντικής αξιολόγησης» και εξάγονται κάποια συμπεράσματα για τον τρόπο με τον οποίο η αξιολόγηση μεταλλάσσεται από εργαλείο αποτίμησης σε αναπόσπαστο τμήμα της διαδικασίας μάθησης Το δεύτερο κεφάλαιο περιλαμβάνει τον ορισμό και τις ιδιότητες του Φακέλου Εργασιών Μαθητή, ως αξιολογικού μέσου, τους μορφολογικούς του τύπους, τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά του καθώς και τους τρόπους δημιουργίας και τήρησής του στο σχολικό περιβάλλον και ιδιαίτερα στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση.

Στο Β΄ Μέρος παρουσιάζονται η ερευνητική διαδικασία, τα ευρήματα, η ερμηνεία τους και τα καταληκτικά συμπεράσματα. Αναλυτικότερα, αναφέρεται και αιτιολογείται η επιλογή των μεθόδων που υιοθετήθηκαν, διατυπώνονται οι σκοποί και οι στόχοι της καθώς και τα ερευνητικά ερωτήματα. Στη συνέχεια, περιγράφεται το δείγμα της έρευνας αυτής και συγκρίνεται με τον πραγματικό πληθυσμό για λόγους αξιοπιστίας. Ακολουθεί συζήτηση και ερμηνεία των αποτελεσμάτων και περιγράφεται η διαδικασία που ακολουθήθηκε για την ανάδειξη της εγκυρότητας. Τέλος, παρουσιάζονται και σχολιάζονται τα αποτελέσματα της έρευνας με πίνακες και διαγράμματα. Αξιολογούνται συνολικά τα πορίσματα της ερευνητικής προσπάθειας και ενσωματώνονται μέσα στο γενικότερο πλαίσιο των αρχικών στόχων.

Έτσι, ευελπιστούμε να δοθεί έναυσμα για περαιτέρω προβληματισμό, που θα συνεισφέρει στο μέτρο του δυνατού στην συνέχιση της επιστημονικής συζήτησης, καθώς επίσης και στην αξιοποίηση των προτάσεων αλλά και των δεδομένων για μελλοντικές έρευνες.

---

Συνέχεια