Τι είναι η Διαπολιτισμική Ψυχολογία;

Εξετάζει ποιες ψυχολογικές θεωρίες έχουν παγκόσμια ισχύ και πώς αλλάζουν οι κοινωνίες μέσα από την "κοινωνικοποίηση" και την "πολιτισμοποίηση".

---

Τι είναι Κοινωνικοποίηση;

Είναι η "έξωθεν επιβεβλημένη" διαδικασία κατά την οποία εσωτερικεύονται οι πολιτισμικές αξίες και οι κοινωνικές αναπαραστάσεις, μέσω του σχολείου, της οικογένειας, των θεσμών κτλ.

---

Τι είναι η επιπολιτισμοποίηση;

Είναι η διαδικασία που εσωτερικεύει στο άτομο τις κοινωνικές επιταγές και αξίες, αλλά πραγματοποιείται έμμεσα, αθόρυβα και χωρίς να γίνεται αντιληπτή. Είναι ευρύτερη έννοια από την κοινωνικοποίηση και την συμπεριλαμβάνει. Επίσης η επιπολιτισμοποίηση γίνεται χωρίς να το καταλάβουμε, ενώ η κοινωνικοποίηση μπορεί να επιβληθεί και "δια της βίας".

---

Τι είναι πολιτισμός;

Εννοιολογικός ορισμός:

Πολιτισμός είναι το μέρος του ανθρώπινου περιβάλλοντος που επινόησε ο άνθρωπος. Τα παράγωγα του πολιτισμού μπορεί να είναι υλικά αντικείμενα, ιδέες ή θεσμοί. Περιλαμβάνει κοινές συμπεριφορές και κοινές αξίες, μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά, μαθαίνεται, μπεριέχει ισχυρούς συναισθηματικούς δεσμούς, καθορίζει την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον, περιλαμβάνει τη γλώσσα, τις συνήθειες και τις κοινωνικές δομές.

Λειτουργικός ορισμός:

Σύμφωνα με την "Οικολογική" άποψη του Berry, πολιτισμός (κουλτούρα) είναι η συμπεριφορά του ανθρώπου που προέρχεται μεν από διάφορες γενετικές και περιβαλλοντικές καταβολές, επηρεάζονται όμως και από το κοινωνικό πλαίσιο. Σύμφωνα με την "Άποψη των Επικρατουσών Αξιών" του Hofstede, πολιτισμός (κουλτούρα) είναι η συμπεριφορά του ανθρώπου που καθορίζεται από πέντε διαστάσεις: την Απόσταση από την Εξουσία (PDI), τον Ατομικισμό (IDV), την Αρρενωπότητα/Θηλυκότητα (MAS), την Αποφυγή της Αβεβαιότητας (UAI) και τον Μακροπρόθεσμο Προσανατολισμό (LTO). Οι διαστάσεις αυτές αντιπροσωπεύουν διαφορές αξιών ανάμεσα στους πολιτισμούς που επιδρούν στη συμπεριφορά των μελών τους.

---

Τι είναι ο εθνοκεντρισμός.

Εθνοκεντρισμός είναι η χρήση της ιδιαίτερης εθνικής κουλτούρας ή πολιτισμού ως μέτρο σύγκρισης και κριτικής θεώρησης άλλων κουλτουρών ή πολιτισμών από μεμονωμένα άτομα ή κοινωνικές ομάδες, περικλείοντας συχνά και την πεποίθηση για την ανωτερότητα της. Ό,τι συμβαίνει στη δική μας κουλτούρα είναι «φυσικό» και «ορθό», ενώ ό,τι συμβαίνει σε άλλες πολιτισμικές ομάδες είναι «αφύσικο» και «ανάρμοστο». Νομίζουμε ότι τα ήθη της κουλτούρας μας έχουν οικουμενική εγκυρότητα και ότι οι κανόνες, οι ρόλοι και οι αξίες της κουλτούρας μας είναι σωστοί. Είναι φυσικό να νιώθουμε περήφανοι για την κουλτούρα μας και να αντιμετωπίζουμε με καχυποψία τα μέλη εξω-ομάδων.

---

Τι είναι ο πολιτισμικός σχετικισμός;

Ως πολιτισμικό σχετικισμό, σε αντιπαράθεση με την έννοια του εθνοκεντρισμού, είναι δυνατόν να θεωρήσουμε την ιδέα πως κάθε πολιτισμός ή έθνος πρέπει να κρίνεται με βάση τις δικές του αξίες και πρότυπα συμπεριφοράς και όχι βάσει των αξιών ή των προτύπων συμπεριφοράς ενός άλλου πολιτισμού ή έθνους

---

Τι είναι η ημική και τι η ητική προσέγγιση στην ψυχολογική έρευνα

· ητική =Η αντικειμενική, εξωτερική, ψύχραιμη θεώρηση του "ξένου" πολιτισμού

· ημική = υποκειμενική, εκ των έσω, προσωπική θεώρηση του "δικού μου" πολιτισμού

---

Ποιο πρόβλημα εμφανίζεται στον καθορισμό μιας μεταβλητής στην Διαπολιτισμική Έρευνα;

Είναι δύσκολο να προσδιορίσουμε καλά αυτό που θέλουμε να μετρήσουμε όταν κάνουμε μια διαπολιτισμική ψυχολογική έρευνα διότι μπορεί να πέσουμε στην παγίδα να προβάλλουμε τις δικές μας απόψεις σε έναν άλλο πολιτισμό.

---

Ποια προβλήματα εμφανίζονται στη δειγματοληψία μιας Διαπολιτισμικής Έρευνας;

· Η χρησιμοποίηση συγκρίσιμων δειγμάτων

· Η Εύρεση ενός Αντιπροσωπευτικού Δείγματος

· Διαδικαστικά Προβλήματα

· Η Επικοινωνία

---

ΕΥΦΥΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

---

Υπάρχουν Φυλετικές Διαφορές στη Γνώση;

Μέχρι τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, το υποστήριζαν. Σήμερα όχι.

Διότι:

1. Τα γονίδια παίζουν ρόλο στις διαφορές των ατόμων ΜΕΣΑ στην ίδια ομάδα. Οι διαφορές των ομάδων όμως οφείλονται κυρίως σε περιβαλλοντικούς λόγους.

2. Ο ΔΝ (Δείκτης Νοημοσύνης) επηρεάζεται περισσότερο από περιβαλλοντικούς παράγοντες σε κάποιες ομάδες απ' ότι σε κάποιες άλλες.

3. Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες, που επηρεάζουν το ΔΝ είναι πολύ πιο εμφανείς στις ομάδες με χαμηλότερο μέσο ΔΝ.

4. Η προκατάληψη που υπάρχει μέσα στα ίδια τα τεστ ισχύει περισσότερο για τις «φυλετικά κατώτερες» ομάδες παρά για τις "ανώτερες".

5. Πρόσφατες έρευνες στη γενετική αποδεικνύουν ότι υπάρχει μεγαλύτερη διακύμανση στα γονίδια των ατόμων ΜΕΣΑ σε μια ομάδα, πάρα όταν συγκρίνουμε τα γονίδια ατόμων από διαφορετικές ομάδες

---

Είναι η ευφυΐα όντως οικουμενικό χαρακτηριστικό;

Όχι. Οι μετρήσεις της νοημοσύνης ως ενδείξεις ισχύος του νου είναι συγκρίσιμες μόνο ανάμεσα σε ομοιογενείς πολιτισμούς. Δεν υπάρχει δυνατότητα σύγκρισης της νοητικής ικανότητας διαφορετικών εθνικών ή πολιτιστικών ομάδων.

---

Η ευφυΐα ορίζεται παντού το ίδιο;

Όχι. Σε διάφορες κοινωνίες η ευφυΐα είναι διαφορετικό πράγμα

· Στη Νιγηρία η ευφυΐα ονομάζεται lakkal, και μεταφράζεται ως νοημοσύνη, αλλά σημαίνει ταυτόχρονα κατανόηση, τεχνογνωσία και το να ξέρει κανείς να ζει σύμφωνα με τους κοινωνικούς κανόνες

· Στην Ουγκάντα ονομάζεται obugezi και σημαίνει συγχρόνως σοφία και κοινωνικές δεξιότητες

· Ο Mundy-Castle (1974) σε ένα θεωρητικό άρθρο διέκρινε δύο διαστάσεις του Αφρικανικού ορισμού της νοημοσύνης - την τεχνολογική και την κοινωνική. Στη Δύση δίνουμε μεγάλη σημασία στην πρώτη διάσταση. Σε πολλά μέρη της Αφρικής αυτές οι δύο διαστάσεις είναι λειτουργικά ενσωματωμένες και η τεχνολογική υποσκελίζεται από την κοινωνική. Για παράδειγμα, η μάθηση που βασίζεται στη σχολική εκπαίδευση δεν θα αποτελέσει μέρος της νοημοσύνης, εάν δεν μπορέσει να χρησιμοποιηθεί πρακτικά περισσότερο στην υπηρεσία της κοινωνικής ομάδας παρά του ατομικού κέρδους..

· Οι Αυστραλοί προσδιόρισαν την ανάγνωση, την ομιλία και τη γραφή ως τις τρεις πιο σημαντικές δεξιότητες, ενώ οι Μαλαίσιοι επέλεξαν την ομιλία και τις κοινωνικές και συμβολικές δεξιότητες. Επομένως, συναντάμε και εδώ τη σημασία της κοινωνικής διάστασης στην έννοια της νοημοσύνης, την οποία οι συγγραφείς αποδίδουν στην «Ισλαμική ιδέα της λειτουργικής ενσωμάτωσης του ατόμου με το περιβάλλον του»

· Στη λατινική Αμερική, στη φυλή Ladino έχουν τον όρο listura που ΔΕΝ φαίνεται να έχει κοινωνική διάσταση και σημαίνει: ζωτικός, ξύπνιο μυαλό, επινοητικός και προικισμένος. Τα παιδιά που είναι listo έχουν ευχέρεια έκφρασης, έχουν καλή μνήμη, είναι ανεξάρτητα και πολύ ενεργητικά.

---

Πώς πρέπει να ερμηνεύεται η "βαθμολογία" σε ένα τεστ ευφυίας;

Δεν ξέρουμε για ποιον ακριβώς λόγο κάποιες κοινωνικές ομάδες αποδίδουν χαμηλότερα στα τεστ ευφυΐας από κάποιες άλλες. Υπάρχουν δύο σχολές. Η πρώτη λέει ότι πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη την "ανεπάρκεια" μιας κοινωνίας και η δεύτερη την "κοινωνική της διαφορά".

Με τον όρο ανεπάρκεια εννοείται ότι όντως ο μελετώμενος πληθυσμός έχει "κατώτερη ευφυία" από τον μέσο όρο. Πιστεύει ότι. «Οι φτωχοί είναι λιγότερο νοήμονες - αλλιώς δεν θα ήταν φτωχοί - και μεταβιβάζουν τα κατώτερης ποιότητας γονίδια τους στους απογόνους τους». Η πραγματικότητα όμως είναι ότι το παιδί της φτώχειας στερείται επαρκούς γονικής φροντίδας και κατά συνέπεια έχει μειωμένες δεξιότητες για σχολική επίδοση, για «σωστή χρήση» της κύριας γλώσσας, για να ανταπεξέλθει στον ανταγωνισμό για μια επαγγελματική θέση, για την απόκτηση κοινωνικής θέσης, την κοινωνική αναγνώριση ή την απόκτηση κοινωνικής δύναμης.

Με τον όρο "κοινωνική διαφορά" εννοείται ότι τα τεστ είναι κατασκευασμένα για την κυρίαρχη ομάδα και απλά εφαρμόζονται στις μειονότητες με αποτέλεσμα οι μετρήσεις να μην αποδίδουν ακριβώς την πραγματικότητα.. Η σχολή αυτή θεωρεί πως οι ομάδες, οι οποίες έχουν διαγνωστεί ως πολιτιστικά στερημένες, έχουν τις ίδιες ικανότητες με τα άτομα του κυρίαρχου πολιτισμού. Απλά, οι διαφορές που παρουσιάζουν στην επίδοση εξηγούνται μέσω των καταστάσεων και των πλαισίων στα οποία εκφράζεται η ικανότητα»

---

Πώς ερμηνεύονται οι διαφορές στις γνωστικές λειτουργίες των διάφορων πολιτισμών;

Παρ' όλο που κάποιες γνωστικές λειτουργίες είναι σταθερές σε όλους τους ανθρώπους, εντούτοις υπάρχουν και πολλές διαφορές. Πολλές έρευνες επικεντρώθηκαν άλλοτε στην εξέταση λειτουργιών όπως μνήμη, προσοχή και αντίληψη και άλλοτε στην εξαγωγή συμπερασμάτων από την μελέτη της χρήσης της γλώσσας. Έχει αποδειχθεί ότι αλλαγές στην κοινωνία αλλάζουν και τον τρόπο μάθησης. Επίσης βρέθηκε ότι οι Αμερικανοί είναι περισσότερο ικανοί να αγνοούν στοιχεία του φόντου μιας πληροφορίας, ενώ οι Γιαπωνέζοι είναι πιθανότερο να ενσωματώσουν τα συναφή στοιχεία του φόντου μιας πληροφορίας κατά την επεξεργασία τους. Η διαφορετική ορθογραφία ανάμεσα στα Ιταλικά και τα Αγγλικά, υποδεικνύει την ενεργοποίηση διαφορετικών νευρωνικών περιοχών. Κινέζοι και Έλληνες έχουν ίδια αρχιτεκτονική και ανάπτυξη συλλογισμού, όμως οι Κινέζοι παρουσιάζουν καλύτερες επιδόσεις ως προς την οπτικοχωρική επεξεργασία (συμπεριλαμβανομένης της ταχύτητας και του ελέγχου της επεξεργασίας, της εργαζόμενης μνήμης και του συλλογισμού). Οι Ασιάτες αποδίδουν περισσότερο αιτιολογικά και ολιστικά νοήματα συνυπολογίζοντας πολλούς παράγοντες για ένα αποτέλεσμα ενώ οι άνθρωποι του Δυτικού κόσμου, χαρακτηρίζονται από αναλυτική αιτιολόγηση και από την αντίληψη λίγων παραγόντων που συμβάλλουν σε ένα αποτέλεσμα. Το πολιτισμικό περιβάλλον δεν επηρεάζει την οπτική ακρίβεια του ανθρώπου αλλά επηρεάζει τον τρόπο που ερμηνεύονται αμφίσημα ερεθίσματα (όπως οι οπτικές πλάνες). Οι άνθρωποι αναπτύσσουν πολιτισμικά εργαλεία και αντίστοιχες γνωστικές δεξιότητες για τομείς της ζωής όπου αυτά μπορούν να φανούν χρήσιμα αλλά και αποτελεσματικά ως προς την αντιμετώπιση των προκλήσεων που τυχόν προκύπτουν λόγω των εκάστοτε τοπικών συνθηκών.

---

Ποιες κοινωνικές συμπεριφορές επηρεάζονται από τον πολιτισμό (κουλτούρα);

· Συναισθηματική έκφραση

· Διαπροσωπικές σχέσεις

· Διαφυλικές σχέσεις

· Επιθετικότητα

· Χρονικός ορίζοντας

---

1. Συναισθηματική έκφραση

---

Πώς αναγνωρίζονται και αποκωδικοποιούνται τα συναισθήματα;

· Φαίνεται ότι τα συναισθήματα είναι κοινά σε όλους τους ανθρώπους, όπως επίσης και ο βαθμός έντασής τους.

· Εντούτοις η συμφωνία αυτή μειώνεται όταν χρησιμοποιούνται ημικές μέθοδοι (όταν δηλαδή οι άνθρωποι διαφόρων πολιτισμών καλούνται να αναφέρουν συναισθήματα από μόνοι τους και όχι να επιλέξουν από έναν έτοιμο κατάλογο.).

· Η ευτυχία είναι πιο αναγνωρίσιμη σε πολιτισμούς ατομικισμού και χαμηλής απόστασης εξουσίας, ενώ η λύπη σε πολιτισμούς συλλογικότητας

---

Πώς βιώνονται τα συναισθήματα διαπολιτισμικά;

· Η συχνότητα με την οποία οι πολιτισμικές ομάδες αναφέρουν ότι βιώνουν συγκεκριμένα συναισθήματα διαφέρει σε πιο μεγάλο βαθμό από ό,τι η αποκωδικοποίησή τους.

· Οι συλλογικές κοινωνίες βιώνουν συχνότερα συναισθήματα που δηλώνουν διαπροσωπική εμπλοκή (π.χ. συναισθήματα φιλίας ή υποχρέωσης)…

· Στις ατομικιστικές κοινωνίες γίνεται συχνότερη αναφορά σε βίωση θετικών, παρά αρνητικών συναισθημάτων

---

Πώς εκδηλώνονται τα συναισθήματα διαπολιτισμικά;

· Ανεξάρτητα από τη συχνότητα βίωσης των συναισθημάτων, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι οι κοινωνικοί κανόνες σχετικά με την εκδήλωσή τους ποικίλλουν μεταξύ των χωρών.

· Σε ατομικιστικές κοινωνίες, τόσο οι λεκτικές όσο και μη λεκτικές αντιδράσεις στα συναισθήματα είναι πιο έντονες…

· Στις συλλογικές κοινωνίες οι κοινωνικές συμβάσεις περιορίζουν την εξωτερίκευση του θυμού και της λύπης. Στις κοινωνίες αυτές ενδέχεται τα αρνητικά συναισθήματα να μεταβάλλονται στο πιο κοινωνικά αποδεκτό αίσθημα της ντροπής.

---

2. Διαπροσωπική επικοινωνία

· Η διαπροσωπική επικοινωνία αφορά τις εξής διαπολιτιστικές διαστάσεις: την αυτονομία και τη συλλογικότητα, το πόσο αποδεκτή είναι η ιεραρχία σε μια κοινωνία, πόσο άνετα χρησιμοοποιεί τη μη λεκτική επικοινωνία και πόσο πόσο αποδεκτή είναι η σωματική επαφή;

· Το πόσο θα αποκαλύψει κάποιος τα πραγματικά του συναισθήματα εξαρτάται από το αν ζει σε "ατομικιστικό" πολιτισμό, ενώ στους "συλλογικούς" πολιτισμούς, εξαρτάται από το αν απευθύνεται σε πρόσωπο εμπιστοσύνης ή όχι, καθώς εκεί εμφανίζεται μεγαλύτερη ανοχή στη σιωπή, και η προσωπική έκφραση απαιτεί κοινωνική ευαισθησία και διακριτικότητα.

· Στις συλλογικές κοινωνίες οι κανόνες ευγένειας οδηγούν συχνά σε έμμεση έκφραση των προσωπικών επιθυμιών, η επίλυση των συγκρουσεων συνάδει την αντίληψη της αξιοπρέπειας, τον τρόπο απόδοσης δικαιοσύνης, την άσκηση κριτικής και τη διαδικασία της διαπραγμάτευσης.

· Η βλεμματική επαφή, ο προσωπικός χώρος και οι χειρονομίες αποτελούν κατ' εξοχήν διαφοροποιητικό παράγοντα μεταξύ "δυτικού" και "ανατολικού" τρόπου σκέψης

· Το χαμόγελο είναι παγκόσμιος τρόπος σηματοδότησης φιλίας και αξιοπιστίας, εντούτοις η κοινωνική πρόσληψή του παρουσιάζει αξιόλογη διαπολιτισμική διακύμανση καθώς έχει βρεθεί ότι το επίπεδο διαφθοράς μιας χώρας μετριάζει τη θετική αξιολόγηση της εντιμότητας των γελαστών ατόμων.

· Σε ότι αφορά τις στενές προσωπικές σχέσεις, ο έρωτας συνδέεται με την ευτυχία σε ατομιστικές κοινωνίες ή με τη θλίψη σε συλλογικές κοινωνίες Δεν είναι σαφής η συσχέτιση της διακύμανσης αυτής με τις διαστάσεις των αξιών. Οι αντιδράσεις στην απιστία του συντρόφου διαφέρουν πολύ μεταξύ κοινωνιών, σε συνάρτηση με την αξία που αποδίδεται στον γάμο και την ιδιοκτησία. Οι συγκρούσεις συνδέονται με τη γενικότερη ρύθμιση των διαπροσωπικών σχέσεων για τα δύο φύλα.

---

3. Διαφυλικές σχέσεις

· Γενικά τα διαφυλικά στερεότυπα θέλουν τους άνδρες κυρίαρχους, αυτόνομους και επιθετικούς ενώ τις γυναίκες φιλικές, ταπεινές ευσυγκίνητες. Ισχύουν σε όλες τις χώρες αλλά διαφοροποιούνται μεταξύ των τάξεων και οδηγούν σε αντίστοιχες πρακτικές κοινωνικοποίησης

· Διαπολιτισμικά εντοπίζονται αντιληπτικές και γνωστικές διαφορές, κατεστημένες ιδέες για την προσωπικότητα, ενώ υπάρχει μεγάλο εύρος σεξουαλικών συμπεριφορών που εξαρτώνται από τη συγγένεια, τη δομή της εξουσίας και την κοινωνική ισχύ του αντίστοιχου φύλου.

· Σχετικά με την κοινωνικοποίηση, τα αγόρια δίνουν έμφαση σε αυτάρκεια, επίδοση, ανεξαρτησία. ενώ τα κορίτσια στη διατροφή, υπευθυνότητα, υπακοή και αυτό έχει οικουμενική εφαρμογή. Ωστόσο, το εύρος διακύμανσης των διαφορών στις πρακτικές κοινωνικοποίησης ποικίλλει σημαντικά μεταξύ κοινωνιών.

· Όλα αυτά οφείλονται στο ότι υπάρχουν διαφορετικές προδιαθέσεις συμπεριφοράς, ως αποτέλεσμα βιολογικών παραγόντων οι οποίες όμως υπόκεινται και σε πολιτισμικές δυνάμεις που μέσω της κοινωνικοποίησης απηχούν την οικονομική οργάνωση, αφού σε σε κοινωνίες με αυστηρό καταμερισμό της εργασίας η θέση της γυναίκας είναι υποδεέστερη συγκριτικά με κοινωνίες χωρίς αδρή διάκριση της εργασίας.

---

4. Επιθετικότητα

· Η Επιθετικότητα ορίζεται ως κάθε ατομική συμπεριφορά που αποσκοπεί στην πρόκληση βλάβης, είναι δύσκολο να εξακριβωθεί η πρόθεσή της, έχει σχέση με το σύστημα αξιών της κάθε κοινωνίας

· Οι έννοιες που σχετίζονται με αυτήν είναι: Σύγκρουση, Ματαίωση, Θυμός, Εχθρότητα και Διεκδίκηση

· Η επιθετικότητα οφείλεται σε βιολογικούς (τεστοστερόνη) αλλά και σε πολιτισμικούς παράγοντες όπως: η κοινωνική μάθηση, ο αυστηρός κοινωνικός έλεγχος, οι Κοινωνικές συνθήκες, ο ρόλος των μέσων μαζικής επικοινωνίας.

---

5. Χρονικός ορίζοντας

 · Η χρονημική μελετά την αντίληψη και αξιολόγηση του χρόνου στη μη λεκτική επικοινωνία.

· Η αντίληψη του χρόνου μπορεί να συνδέεται με συμπεριφορές (π.χ. σχολαστικότητα, καθυστέρηση ανταμοιβής) ή με τον ρυθμό της ζωής (π.χ. προγραμματισμός, χρονοδιαγράμματα.

· Επιπλέον, η χρήση του χρόνου αποτελεί δείκτη της κοινωνικής ιεραρχίας (π.χ. διάρκεια αναμονής, διάρκεια ομιλίας, αναλογία εργασίας-ελεύθερου χρόνου).

· Χρονικοί προσανατολισμοί (Zimbardo, 1999): παρελθοντικός, γραμμικός, παροντικός, μελλοντικός.

· Διάκριση μεταξύ μονοχρονικών και πολυχρονικών πολιτισμών, ανάλογα με την έμφαση σε δραστηριότητες ή στη διατήρηση αρμονικών σχέσεων, αντίστοιχα (Hall, 1983).

· Οι αξίες του ατομικισμού, της αποφυγής αβεβαιότητας και του μακροπρόθεσμου προσανατολισμού αναμένεται να συνδέονται με την αντίληψη του χρονικού ορίζοντα.

· Ο «ρυθμός ζωής» έχει βρεθεί ότι συνδέεται θετικά με το ΑΕΠ και τις ατομικιστικές αξίες, και αρνητικά με την ετήσια θερμοκρασία

---

Τι σχέση έχει ο Πολιτισμός με την ψυχοπαθολογία;

Τεράστια. Έναν παραληρηματικό άνθρωπο σε κρίση που κατέχεται από πνεύματα, στη δική μας κοινωνία, θα τον κλείναμε στο ψυχιατρείο, στην Αφρική θα τον θεωρούσαν θεραπευτή, Σαμάνο. Αυτό οφείλεται στο ότι η Ψυχολογία έχει αναπτυχτεί στη δύση και δεν γνωρίζει τι θεωρούν φυσιολογικό οι άλλοι πολιτισμοί. Επειδή ο ψυχολόγος επηρεάζεται από τις αντιλήψεις της δικής του κοινωνίας, δεν μπορεί να θεωρηθεί αντικειμενικός. Εάν ο ερευνητής θεωρεί ότι οι συμπεριφορές του ανθρώπου είναι κατεξοχήν οικουμενικές, ακολουθεί την ητική προσέγγιση. Αν αντιθέτως, ότι μια συμπεριφορά που παρατηρείται σε έναν πολιτισμό είναι πολύ πιο πιθανό να μην υπάρχει σε έναν άλλο, τότε ακολουθεί την ημική προσέγγιση. Αν και οι περισσότερες έρευνες ακολουθούν την ητική προσέγγιση, αυτή εγκυμονεί πολλούς κινδύνους, ο μεγαλύτερος εκ των οποίων είναι να προβάλει ο ερευνητής το δικό του σύστημα αξιών στις κοινωνίες που μελετά και να προκαλέσει αλλοίωση των αποτελεσμάτων.

Έχουν παρατηρηθεί διαφορές σε μείζονες ψυχικές διαταραχές, αλλά αυτές οι διαφορές δεν είναι ξεκάθαρες. Εύλογα τίθεται το ερώτημα κατά πόσο κάτι που εμείς θεωρούμε ως σύμπτωμα μιας διαταραχής, για παράδειγμα τα σωματικά συμπτώματα με τα οποία εκδηλώνεται η κατάθλιψη σε κάποιους πολιτισμούς, είναι όντως σύμπτωμα της ίδιας διαταραχής ή μιας άλλης ασθένειας. Ένα βασικό χαρακτηριστικό του δυτικού πολιτισμού είναι η ατομοκεντρικότητά του. Σε μη δυτικές, όμως, κοινωνίες βασική αξία είναι το να διατηρεί στενές σχέσεις το άτομο με τους γονείς του σε όλη του τη ζωή. Σημαντικός είναι και ο ρόλος του πολιτισμού, τόσο για τα είδη του στρες που προκαλεί στο άτομο, όσο και για τα μέσα που προσφέρει για την αντιμετώπισή του. Ένα άλλο στοιχείο της αναπαράστασης που έχουν οι μη δυτικοί λαοί για την ασθένεια είναι η απόδοση των αιτιών της, εκτός από τις συνθήκες, σε πνεύματα που καταλαμβάνουν το άτομο, χωρίς τη θέλησή του, αποβάλλοντας πάλι την ευθύνη από το ίδιο το άτομο.

---

Ο πολιτισμός ως αιτιολογικός παράγοντας της ψυχοπαθολογίας

Ο πολιτισμός υπαγορεύει, μεταξύ άλλων:

· τους τύπους και τις παραμέτρους του περιβαλλοντικού και του ψυχοκοινωνικού στρες,

· τις στρατηγικές αντιμετώπισης και τους πόρους που αξιοποιούμε για να μετριάσουμε την αρνητική επίδραση του στρες, βασικές δομές της προσωπικότητας, π.χ. αυτοαντίληψη, κίνητρα,

· τη γλώσσα, μέσω της οποίας αναγνωρίζουμε και οργανώνουμε τις αντιδράσεις μας απέναντι στην πραγματικότητα,

· την κοινωνική νόρμα σχετικά με την «ομαλή» και αποκλίνουσα συμπεριφορά, καθώς και την κυρίαρχη ιδεολογία για το τι είναι και πώς πρέπει να προσφέρεται η θεραπεία.

---

Πολιτισμός και ψυχοπαθολογία: ορισμένα ερευνητικά δεδομένα

· Η θεραπεία της σχιζοφρένειας είναι πιο επιτυχής σε μη βιομηχανικές κοινωνίες λόγω συνθηκών, όπως η ύπαρξη υποστηρικτικών δικτύων και η δυνατότητα εργασίας

· Η κατάθλιψη είναι πιο συχνή στις Δυτικές χώρες λόγω των ενοχών, των ατομικιστικών αξιών και της αφηρημένης δομής της γλώσσας.

· Στην Ανατολή η θλίψη συχνά σωματοποιείται

· Υπάρχει ισχυρή αντίστροφη συνάφεια ανάμεσα στην κατάθλιψη και την κοινωνική τάξη.

· Η ψυχική υγεία ατόμων από εθνοτικές ομάδες αξιολογείται πιο θετικά όταν η διάγνωση γίνεται από θεραπευτές με παρόμοιο πολιτισμικό υπόβαθρο.

---

Μερικά παραδείγματα πολιτισμικά συγκεκριμένων διαταραχών

· Amok (ΝΑ Ασία, Φιλιππίνες): Ξαφνική έκρηξη επιθετικότητας μετά από περίοδο κοινωνικής απόσυρσης-απάθειας.

· Taijim kyofusho (Ιαπωνία): έντονος φόβος διαπροσωπικών σχέσεων, πίστη ότι τα μέρη του σώματος εκπέμπουν οσμές που δυσαρεστούν τους άλλους.

· Susto (Λατινική Αμερική): έντονος φόβος για απώλεια της ψυχής, ανορεξία, απώλεια βάρους, ωχρότητα, κούραση, υπνηλία, έντονη δίψα, ακαταστασία, ταχυκαρδία, απόσυρση.

---

Τι πρέπει να προσέχουμε σε μια Διαπολιτισμική συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία;

· Αναγνώριση, αποδοχή και επεξεργασία των κοινωνικο-πολιτισμικών εμπειριών του ατόμου, καθώς και των πολιτισμικών διαφορών που επηρεάζουν την προσαρμογή του.

· Ανταπόκριση στις ειδικές ψυχοκοινωνικές ανάγκες των ατόμων, οι οποίες συνδέονται με το επιπολιτισμικό στρες.

· Η σημασία των κινήτρων για διαπολιτισμική επαφή: τα κίνητρα μπορεί να είναι ασαφή και να προκαλούν αμφιθυμικά συναισθήματα.

· Οι εμπειρίες προκατάληψης και ρατσισμού απειλούν την ταυτότητα σε συνειδητό και μη συνειδητό επίπεδο.

---

Τι σημαίνει Πολιτισμική επίγνωση για έναν θεραπευτή;

· Ο διαπολιτισμικός θεραπευτής συνειδητοποιεί την επίδραση που ασκούν οι πολιτισμικοί παράγοντες στη συμπεριφορά.

· Αναγνωρίζει τα πολιτισμικά στοιχεία των πελατών του, τα οποία συνδέονται με τη διαφορετική τους κουλτούρα.

· Έχει καλή κατανόηση του δικού του πολιτισμού και των επιδράσεων που ασκεί στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς του.

· Αντιλαμβάνεται την πολιτισμική ετερότητα υπό το πρίσμα των σχέσεων εξουσίας και της ασύμμετρης κοινωνικής ισχύος στις διαπροσωπικές σχέσεις (π.χ. πλειονότητα-μειονότητα).

---

Τι σημαίνει Διαπολιτισμική ενσυναίσθηση για έναν θεραπευτή;

· Ο πολιτισμικός θεραπευτής είναι σε ετοιμότητα να «μεταφράσει» τα θέματα των εμπλεκομένων σε μια επικοινωνιακή συνθήκη μερών από τη δική τους πολιτισμική σκοπιά.

· Προσπαθεί να κατανοεί τις διαφορετικές ή ακόμα και προκλητικές απόψεις χωρίς να τις κρίνει, αποφεύγει τις ερμηνείες που βασίζονται σε στερεότυπα.

· Είναι σε θέση να «ζυγίζει δυναμικά» τους ατομικούς και τους ευρύτερους πολιτισμικούς παράγοντες που διαμορφώνουν τη συμπεριφορά.

· Είναι ανοιχτός στο να αναθεωρήσει τα θεωρητικά μοντέλα και να διευρύνει τις γνώσεις του.

---

Τι είναι Πολιτισμική επάρκεια;

· Αφορά στην απόκτηση πολιτισμικού περιεχομένου γνώσεων και δεξιοτήτων, πέραν της εκμάθησης της γλώσσας.

· Οι δεξιότητες αυτές περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, την έκφραση στάσεων και συναισθημάτων, τη ρύθμιση της διαπροσωπικής απόστασης και της βλεμματικής επαφής, την εξοικείωση με κοινωνικά σενάρια και τυπικές συναλλαγές.

· Τα κοινωνικά επιδέξια άτομα «ερμηνεύουν» εύστοχα τις κοινωνικές περιστάσεις και τις αντιδράσεις των άλλων, ώστε να προσαρμόζουν με ευέλικτο τρόπο τη συμπεριφορά τους.

---

Τί πρέπει να κάνει ο εκπαιδευτικός ως διαπολιτισμικός διαμεσολαβητής

· Να αποκτήσει επίγνωση του δικού του πολιτισμικού υπόβαθρου και των εθνικών στερεοτύπων του.

· Να αναζητήσει πληροφορίες και υλικό σχετικά με το πολιτισμικό υπόβαθρο των μαθητών του.

· Να ενσωματώσει πολιτισμικά σχετιζόμενο υλικό στα μαθήματα.

· Να καλλιεργήσει την αξία της μητρικής γλώσσας και κουλτούρας όλων των μαθητών.

· Να εμπλέξει τις οικογένειες των μαθητών και μέλη της κοινότητας σε συνεργατικές σχολικές δράσεις.

· Να αναδείξει τη σημασία της ετερότητας σε όλες τις μορφές της.

---

Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε στην ψυχοθεραπεία των εθνικών μειονοτήτων.

Αρκετές ψυχικές και ψυχοσωματικές παθήσεις είναι ιδιαίτερα αυξημένες στους μετανάστες. Πιο ευπαθείς είναι οι πολιτικοί πρόσφυγες, οι οποίοι συχνά παρουσιάζουν μετατραυματικό στρες και ψυχωσικά συμπτώματα με έντονα παρανοϊκά στοιχεία. Σύμφωνα με τον Berry η επιπολιτισμική διαδικασία έχει τα εξής στάδια:

1. Αφομοίωση

2. Ενσωμάτωση

3. Διαχωρισμός

4. Περιθωριοποίηση

Ο ιδανικότερος τύπος προσαρμογής για την ψυχολογία του μετανάστη είναι η ενσωμάτωση, ενώ ο λιγότερο ευνοϊκός η περιθωριοποίηση.

Ο ψυχοθεραπευόμενος περιμένει να αντιμετωπιστεί από τον ψυχοθεραπευτή του, όπως έχει συνηθίσει από τις μορφές εξουσίας του δικού του πολιτισμού. Ο ψυχοθεραπευτής πρέπει να έχει τα εξής βασικά χαρακτηριστικά:

1. Να είναι απροκατάληπτος και να μπορεί να διακρίνει τις δικές του αξίες από του άλλου.

2. Να καταλαβαίνει τις ειδικές πιέσεις και τα ειδικά προβλήματα των μειονοτήτων.

3. Να ακολουθεί μία ευλύγιστη συμβουλευτική ή ψυχοθεραπευτική προσέγγιση

Όσον αφορά τα δυτικά μοντέλα ψυχοθεραπείας, υπάρχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά, ανεξαρτήτως θεωρητικής κατεύθυνσης.

1. Θεραπευτική σχέση.

2. Ελάττωση του άγχους και συναισθηματική υποστήριξη

3. Κάθε ψυχοθεραπεία προσφέρει ένα γνωστικό πλαίσιο

4. Η πειθώ που ασκεί ο θεραπευτής

5. Η ταύτιση με τον θεραπευτή.

6. Η απόκτηση αυτοελέγχου από τον θεραπευόμενο.

7. Η πρόβα και η αντιμετώπιση του πραγματικού προβλήματος στις πραγματικές συνθήκες ζωής του ατόμου.

Αρκετές έρευνες έχουν γίνει και για τη σχέση μεταξύ ψυχοθεραπείας και πολιτισμού, αλλά και για τα κοινά χαρακτηριστικά της ψυχοθεραπείας, ανεξαρτήτως πλαισίου. Τα μοντέλα ψυχοθεραπείας, που εμφανίζονται σε διάφορους πολιτισμούς, μπορούν να χωριστούν σε τέσσερις κατηγορίες:

1. Σωματικής κατεύθυνσης (π. χ. μασάζ, βελονισμός),

2. Ψυχολογικής κατεύθυνσης (π. χ. επίλυση προβλήματος, διαλογισμός),

3. Κοινωνικής κατεύθυνσης (π. χ. συμμετοχή της οικογένειας ή της ομάδας, κοινωνική επανένταξη),

4. Μεταφυσικής κατεύθυνσης (π. χ. εξορκισμός, προσευχή).

Αρκετοί από αυτούς τους παράγοντες είναι κοινοί με τα δυτικά μοντέλα ψυχοθεραπείας. Βασική διαφορά είναι ότι η θεραπευτική προσέγγιση αλλάζει ανάλογα με το πλαίσιο. Ένα βασικό ερώτημα που προκύπτει είναι εάν η θεραπεία ενός προβλήματος προέρχεται από τις γνώσεις του ψυχολόγου, ή εάν είναι τελικά αποτέλεσμα της προσωπικότητας του θεραπευόμενου και του πολιτισμικού πλαισίου.

---

Τι είναι οι άρρητες θεωρίες της προσωπικότητας

· Οι άρρητες θεωρίες της προσωπικότητας είναι οι γενικές πεποιθήσεις σχετικά με τη συχνότητα εμφάνισης ενός γνωρίσματος στο γενικό πληθυσμό. Πιθανώς να αντανακλούν κάποιες υπαρκτές συσχετίσεις μεταξύ γνωρισμάτων της προσωπικότητας, αλλά έχουν δεχθεί και σκληρή κριτική γιατί είναι γενικόλογες και ατεκμηρίωτες. Έχουν μελετηθεί εκτενώς καθώς έχει αποδειχθεί ότι η συμπεριφορά μας τείνει να ευθυγραμμίζεται με τις προσδοκίες που διαμορφώνουν οι άλλοι για μας, ακόμα κι όταν οι προσδοκίες αυτές δεν έχουν καμία απολύτως εμπειρική (αποδεδειγμένη) βάση.

---

Τι είναι η λεξικολογική υπόθεση

· Όλες οι ανθρώπινες γλώσσες περιέχουν λέξεις (κυρίως επίθετα, αλλά και ουσιαστικά ή ρήματα) οι οποίες αντιπροσωπεύουν γνωρίσματα της προσωπικότητας, παρόλο που η χρήση των σχετικών όρων δεν περιορίζεται σε περιγραφικούς σκοπούς αλλά συχνά υποδηλώνει και αξιολογικές κρίσεις. Αυτή η παραδοχή αποτελεί το υπόβαθρο της λεγόμενης «λεξικολογικής υπόθεσης» (Goldberg, 1981), σύμφωνα με την οποία οι ατομικές διαφορές που είναι πιο σημαντικές στην καθημερινή αλληλεπίδραση των ανθρώπων τελικά θα κωδικοποιηθούν στη γλώσσα τους. Αυτή η προσέγγιση οδήγησε στο μοντέλο των «πέντε παραγόντων προσωπικότητας» που είναι κοινοί σε όλους τους ανθρώπους (Εξωστρέφεια, Προσήνεια, Δεκτικότητα σε Εμπειρίες , Ευσυνειδησία και Συναισθηματική Σταθερότητα).

---

Γιατί οι γονεϊκές αντιλήψεις παίζουν ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας;

· Σε όλες τις κοινωνίες που εξετάστηκαν παρατηρήθηκε. Η πολιτιστική μεταβίβαση λαμβάνει χώρα μέσω της κοινωνικοποίησης και του επιπολιτισμού, δηλαδή μέσω της σκόπιμης, συστηματικής διδασκαλίας που παρέχουν οι φορείς κοινωνικοποίησης, αλλά και μέσω της κοινωνικής μάθησης, απλώς και μόνο επειδή ορισμένα ερεθίσματα είναι περισσότερο διαθέσιμα σε ένα περιβάλλον από ό,τι είναι σε άλλα.

---

Τι είναι οι άρρητες εθνοθεωρίες των γονέων;

Η επίδραση των γονέων στην ανάπτυξη του παιδιού είναι ισχυρή και διαρκής διότι διαθέτουν σε υπερθετικό βαθμό όλες τις μορφές κοινωνικής δύναμης: δύναμη αμοιβής, δύναμη εξαναγκασμού, νόμιμη δύναμη, δύναμη εμπειρίας και γνώσης, δύναμη ταύτισης. Η ανάπτυξη και η εξέλιξη ενός παιδιού διαμορφώνεται από τα εξής:

(α) το φυσικό και κοινωνικό πλαίσιο που ζει το παιδί,

(β) τις πολιτιστικά καθορισμένες μεθόδους ανατροφής και εκπαίδευσης, και

(γ) τις ψυχολογικές ιδιότητες των γονέων.

Με τον όρο εθνοθεωρίες γονέων περιγράφουμε τις άρρητες θεωρίες των γονέων για την ανάπτυξη του παιδιού, με έμφαση στο οικολογικό και πολιτιστικό περιβάλλον στο οποίο λειτουργούν και αναπαράγονται και παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές στο διαπολιτιστικό πλαίσιο. Οι θεωρίες αυτές αφορούν τον τρόπο με τον οποίο οι γονείς ερμηνεύουν την καθημερινή σχέση τους με το παιδί. Οι εθνοθεωρίες αυτές είναι ουσιαστικά οι

---

Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν το περιεχόμενο των εθνοθεωριών των γονέων;

(α) Το είδος και η ποσότητα των πληροφοριών που διαθέτουν οι γονείς για το παιδί.

(β) Η κατανομή των ρόλων και ο βαθμός εμπλοκής της μητέρας και του πατέρα στη διαπαιδαγώγηση του παιδιού

(γ) Η δομή και η λειτουργία της οικογένειας: Στις αγροτικές κοινωνίες, καλλιεργούνται συλλογικές αξίες ενώ σε αστικές, βιομηχανικές κοινωνίες, δίνεται έμφαση σε ατομιστικές αξίες (π.χ. ανεξαρτησία, σύνδεση της αμοιβής και της δικαιοσύνης με την ατομική ικανότητα).