Πολιτισμός είναι τα κοινωνικά ερεθίσματα που προέρχονται από τη συμπεριφορά του ανθρώπου. Σύμφωνα με τον Herskovits (1948), «πολιτισμός είναι το μέρος του ανθρώπινου περιβάλλοντος που επινόησε ο άνθρωπος». Τα παράγωγα του πολιτισμού μπορεί να είναι υλικά αντικείμενα, ιδέες ή θεσμοί. Είναι «πανταχού παρόντα»· είναι σπάνιο (ίσως και αδύνατο) για τον άνθρωπο να μην εκδηλώσει κάποια όψη του πολιτισμού.

Για παράδειγμα το δωμάτιο στο οποίο καθόμαστε είναι ένα πολιτιστικό προϊόν. Έχει ένα συγκεκριμένο σχήμα που αντανακλά τις ιδέες κάποιου αρχιτέκτονα. Εάν βρίσκεστε στο Παρίσι, στο Λονδίνο, οτο Ναϊρόμπι ή σε κάποια άλλη πόλη, το δωμάτιο είναι μάλλον παραλληλόγραμμο. (Υπάρχουν άλλα μέρη στον κόσμο, όπου η πιθανότητα να βρίσκεστε σε παραλληλόγραμμο δωμάτιο είναι ελάχιστη. Υπάρχουν οικισμοί που δεν έχουν ορθογώνια σχήματα).

Καθώς διαβάζετε αυτό το κεφαλαίο, βρίσκεστε ίσως σε καθιστή θέση, διότι κάποιος κάποτε κατασκεύασε τα αντικείμενα που ονομάζονται «καρέκλες». Έτσι η συμπεριφορά σας αυτή τη στιγμή έχει, ως ένα βαθμό, καθοριστεί από αυτή την ανακάλυψη. (Και πάλι, βέβαια, υπάρχουν μέρη όπου η πιθανότητα να βρίσκεστε σ' αυτή τη θέση είναι ελάχιστη. Υπάρχουν κοινωνίες χωρίς καρέκλες).

Σε ορισμένες κοινωνίες υπάρχουν σχολικές τάξεις· σε άλλες όχι. Το γεγονός ότι σε ορισμένες κοινωνίες οι μαθητές συγκεντρώνονται σε τάξεις, απέναντι από το δάσκαλο, αντανακλά άλλο ένα είδος κοινωνικοπολιτιστικού παράγωγου, ένα θεσμό. Ορισμένες από τις σημαντικότερες ανθρώπινες δημιουργίες είναι θεσμικές, όπως - σε πολλές κοινωνίες - ένα οργανωμένο εκπαιδευτικό σύστημα. Μπορεί να περιέχει υλικές πλευρές (όπως τα σχολικά κτίρια) και ιδεολογικές (όπως η ιδέα ότι το σχολείο καταλαμβάνει συγκεκριμένο χώρο και χρόνο ή η ιδέα ότι τα άτομα πρέπει να αξιολογούνται). Ο θεσμός της εκπαίδευσης παρέχει επίσης ορισμένες προσδοκίες σε όλους όσους συμμετέχουν - μια σειρά από «ρόλους», στους οποίους περιλαμβάνονται τα προνόμια των «δασκάλων», οι υπευθυνότητες που επωμίζονται οι μαθητές, και το αντίστροφο. Αυτά είναι επίσης παράγωγα της συμπεριφοράς του ανθρώπου.

Μεγάλο μέρος της ζωής μας ως ανθρώπων λοιπόν, αφορά στις αντιδράσεις μας σε κοινωνικά ερεθίσματα. Αυτή είναι η κοινωνική συμπεριφορά, η οποία επηρεάζεται πολιτιστικά.

Υπάρχουν και άλλων ειδών ορισμοί για τον πολιτισμό όπως :

Περιγραφικοί. Έμφαση στην καθημερινή ζωή.

Ιστορικοί. Έμφαση στην παράδοση.

Γενετικοί. Έμφαση στις διεργασίες.

Κανονιστικοί. Έμφαση στους κοινούς κανόνες.

Δομικοί. Έμφαση στην οργάνωση.

Ψυχολογικοί. Έμφαση στις πολλαπλές εκφάνσεις των  ανθρώπινων ιδιοτήτων.

Σύμφωνα με τους Ember και Ember (1985), ο «πολιτισμός» ή «κουλτούρα» περιλαμβάνει τις υποκείμενες σε μάθηση συμπεριφορές, πεποιθήσεις και στάσεις, οι οποίες χαρακτηρίζουν μια συγκεκριμένη κοινωνία ή πληθυσμό. Οι ίδιοι επίσης όρισαν τον πολιτισμό ως «τα κοινά έθιμα μιας κοινωνίας».

Κατά τον White (1947), ανθρωπολόγο της προηγουμένης γενιάς, ο πολιτισμός αφορά τη συμβολική συμπεριφορά, ιδιαίτερα της γλώσσας, η οποία διευκολύνει τη μετάδοση της γνώσης με τη μορφή τεχνικού χειρισμού του περιβάλλοντος, από γενιά σε γενιά. Ο White υποστήριξε ότι ο πολιτισμός είναι συνεχής, αθροιστικός και προοδευτικός.

Οι Moore και Lewis (1952) επέλεξαν από διάφορα ανθρωπολογικά συγγράμματα την ουσία της έννοιας «πολιτισμός». Είναι, πρώτα απ' όλα, μια έννοια η οποία αναφέρεται σε μια μεγάλη κατηγορία φαινομένων. Προσδιορίζει τη γνώση, τις δεξιότητες και τις πληροφορίες, οι οποίες έχουν επίκτητο χαρακτήρα. Είναι επίσης κοινωνική γνώση, με την έννοια ότι διδάσκεται και μαθαίνεται από πολλά άτομα και, επομένως, είναι κοινή. Αφού τείνει να διατηρείται μέσα από το πέρασμα γενεών, είναι λίγο ως πολύ προσαρμόσιμος. Τέλος, είναι λειτουργικά ενσωματωμένος - έχει, δηλαδή, περιεχόμενο αμοιβαία ενισχυτικό.

Ο Camilleri (1985) διατύπωσε έναν ορισμό του πολιτισμού, στον οποίο φωτίζει ιδιαίτερα ορισμένα από τα χαρακτηριστικά του: (α) το σύνολο των υποκείμενων σε μάθηση εννοιών, οι οποίες είναι κοινές και διαχρονικές και, (β) τις στάσεις, τις κοινωνικές αναπαραστάσεις και τις αξίες που συμμερίζονται οι άνθρωποι, οι οποίες οδηγούν σε κοινές χαρακτηριστικές μορφές συμπεριφοράς που αντανακλούν αυτές τις αξίες.

Οι Barnlund και Araki (1985) προσέφεραν ένα συμπεριφοριστικό ορισμό: «Οι πολιτισμοί δεν έχουν υπόσταση, εάν δεν εκδηλώνονται στη συμπεριφορά των ανθρώπων που τους απαρτίζουν. Ο πολιτισμός είναι απλώς μια αφαίρεση που βασίζεται στις ομοιότητες στη συμπεριφορά μιας δεδομένης ανθρώπινης κοινότητας» .

 Συνδυάζοντας τα παραπάνω, τα γνωρίσματα του πολιτισμού είναι:

·         Είναι προϊόν αφαίρεσης, βασίζεται σε ομοιότητες στη συμπεριφορά.

·         Μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά.

·         Περιέχει οτιδήποτε υπόκειται σε μάθηση.

·         Αναφέρεται σε κοινές αξίες.

·         Αντανακλάται σε μορφές συμπεριφοράς.

·         Συνεπάγεται ισχυρούς συναισθηματικούς δεσμούς  και αναγνώριση κοινής ταυτότητας.

·         Αποσκοπεί στην προσαρμογή.

·         Διαμορφώνεται μέσα από την αλληλεπίδραση των ανθρώπων με το περιβάλλον και αποσκοπεί στην προσαρμογή – αν και μπορεί να περιέχει δυσπροσαρμοστικά στοιχεία!

·         Περιλαμβάνει κοινά νοήματα (π.χ. γλώσσα, θρησκεία, αξίες) και  αντανακλάται σε κοινές συμπεριφορές–πρακτικές (π.χ. διατροφικές συνήθειες, κοινωνικά σενάρια).

·         Μεταβιβάζεται με τρόπο κάθετο (δηλ. από γενιά σε γενιά), οριζόντιο (δηλ. μεταξύ συνομηλίκων) ή διαγώνιο (δηλ. δια μέσου θεσμών όπως η εκπαίδευση και τα ΜΜΕ), καθώς και μέσα από τις διεργασίες της επιπολιτισμοποίησης.

Ορισμένοι «μύθοι» για τον πολιτισμό

·         Ο πολιτισμός ΔΕΝ δηλώνει το επίπεδο ανάπτυξης, ευημερίας και προόδου, δηλ. δεν αναφέρεται στα «επιτεύγματα» μιας κοινωνίας.

·         Οι πολιτισμοί  ΔΕΝ  διαφέρουν ποιοτικά μεταξύ τους, δηλαδή ένας πολιτισμός δεν είναι καλύτερος από κάποιον άλλο. Ο καθένας τους έχει τη δική του αξία.

·         Οι πολιτισμοί ΔΕΝ είναι ομοιογενείς, δεν έχουν δηλαδή συγχρονική σταθερότητα.  Αντίθετα κάθε πολιτισμός περιέχει στοιχεία που μπορει και να συγκρούονται μεταξύ τους.

·         Οι πολιτισμοί μεταβάλλονται στο πέρασμα του χρόνου, ΔΕΝ υπάρχει δηλαδή διαχρονική σταθερότητα.

·         Οι όροι: πολιτισμός, έθνος, κράτος, κοινωνία ΔΕΝ είναι συνώνυμοι. Αντίθετα μια κοινωνία μπορεί να έχει διαφορετικούς πολιτισμούς, όπως κι ένα κράτος να αποτελείται από διαφορετικά έθνη.

Ποιες προϋποθέσεις πρέπει να υπάρχουν για να υπάρξει πολιτισμός;

·         Ο λόγος / η γλώσσα ως παράγοντας για τη διαμόρφωση και μεταβίβαση πολιτισμού.

·         Η χρήση των εργαλείων με σκοπό την τροποποίηση του περιβάλλοντος και την προσαρμογή.

·         Η μάθηση που μας απομακρύνει από τον βιολογικό ντετερμινισμό (δηλαδή η μάθηση μας βοηθάει να ξεφύγουμε από τους περιορισμούς που μας επιβάλλει η φύση).

Υπάρχουν δύο είδη λειτουργικών ορισμών:

Ο πρώτος είναι με βάση οικολογικούς-κοινωνικοπολιτισμικούς δείκτες, π.χ. θερμοκρασία περιβάλλοντος, παρουσία υγρού στοιχείου κοντά στην κοινωνία,  εκπαίδευση, θρησκεία, οικονομική οργάνωση, επίπεδο και ο δεύτερος με βάση τις επικρατούσες κοινωνικές αξίες, ως «συστήματα κοινών νοημάτων» που προσδιορίζουν τον πολιτισμό. Παρακάτω δίνουμε τους ορισμούς αυτούς, πρώτα του John Berry και μετά του Hofstede (και οι δύο είναι SOS, αλλά μάλλον ο Hofstede περισσότερο).

Το οικολογικό-πολιτισμικό μοντέλο του John Berry.

Η συμπεριφορά (και κατά συνέπεια ο πολιτισμός) είναι αποτέλεσμα πληθώρας κληρονομημένων δυνατοτήτων, ωστόσο, διαμορφώνεται ΚΑΙ από τις εμπειρίες του ανθρώπου. Έτσι, λοιπόν, η συμπεριφορά αποτελεί προϊόν μιας σύνθετης αλληλεπίδρασης μεταξύ γενετικών και εμπειρικών παραγόντων.

Το σκεπτικό αυτό απεικονίζεται στο διπλανό σχήμα. Το πλαίσιο αυτό συνδυάζει το οικολογικό και το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο μαζί με διάφορα ψυχολογικά χαρακτηριστικά και περιέχει παρεμβαλλόμενες μεταβλητές, μέσα από τις οποίες οι βιολογικές και πολιτιστικές επιδράσεις μεταβιβάζονται από το πλαίσιο στο άτομο. Τα περισσότερα, αν όχι όλα, από τα ερωτήματα που τίθενται στη Διαπολιτισμική ψυχολογία, συνοψίζονται περιεκτικά στο  σχήμα αυτό που κατασκευάστηκε και τροποποιήθηκε από τον Berry. Το πλαίσιο περιέχει μεταβλητές τόσο σε επίπεδο πληθυσμού όσο και σε επίπεδο ατόμου. Περιλαμβάνει α) μεταβλητές πλαισίου, β) παρεμβαλλόμενες μεταβλητές και γ) ψυχολογικές ιδιότητες (που είναι το αποτέλεσμα των άλλων δύο). Η βασική υπόθεση είναι ότι οι οικολογικές δυνάμεις αποτελούν τα αίτια για τη διαμόρφωση της συμπεριφοράς και του πολιτισμού.

α) Μεταβλητές του Οικολογικού Πλαισίου

Οι μεταβλητές του οικολογικού πλαισίου περιλαμβάνουν τις κλιματολογικές συνθήκες και άλλα στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος - όπως τα αποθέματα νερού, η μορφολογία, ο σχηματισμός του εδάφους καθώς και η θερμοκρασία - που συνδυάζονται και επηρεάζουν, ανάμεσα σε άλλα, και το σύστημα παραγωγής τροφίμων κάθε κοινωνίας. Η έμφαση, η οποία αποδίδεται στη σπουδαιότητα των οικολογικών παραγόντων, βασίζεται στην υπόθεση ότι οι μακροπρόθεσμες στρατηγικές, τις οποίες ακολουθεί μια κοινωνία για να παρέχει τροφή στα μέλη της, επηρεάζονται από τις δυνατότητες του φυσικού περιβάλλοντος. Η απόφαση, π.χ., να τρεφόμαστε κυρίως από το κρέας μεγάλων ζώων εξαρτάται από την επάρκεια τους, η οποία, με τη σειρά της, εξαρτάται από το κλίμα, τα αποθέματα νερού, το είδος του εδάφους και άλλα παρόμοια στοιχεία. Η κτηνοτροφία, ως τρόπος παραγωγής τροφής, εξαρτάται από την ύπαρξη συνθηκών ευνοϊκών για το ζευγάρωμα των ζώων. Η αλιεία, ως τρόπος παραγωγής τροφής, προϋποθέτει την ύπαρξη της θάλασσας, του ποταμού ή της λίμνης.

Ένας εύχρηστος τρόπος κατηγοριοποίησης των διαφόρων συστημάτων παραγωγής τροφίμων γίνεται με βάση το βαθμό συσσώρευσης των τροφίμων. Υπάρχουν επαληθευμένες ανθρωπολογικές παρατηρήσεις που συσχετίζουν το βαθμό συσσώρευσης των τροφίμων σε μια κοινωνία με ορισμένα άλλα χαρακτηριστικά της κοινωνίας αυτής. Για παράδειγμα, οι κοινωνίες που έχουν υψηλό βαθμό συσσώρευσης τροφίμων, καθώς και οι τεχνολογικά ανεπτυγμένες κοινωνίες συνιστούν μόνιμους και πυκνοκατοικημένους οικισμούς. Αντίθετα, κοινωνίες που έχουν χαμηλό βαθμό συσσώρευσης τροφίμων είναι περισσότερο νομαδικές και αραιοκατοικημένες.

β) Μεταβλητές Προσαρμογής

Οι μεταβλητές προσαρμογής αναφέρονται στο διάγραμμα ως «παρεμβαλλόμενες μεταβλητές» και περιλαμβάνουν την πολιτιστική και τη βιολογική προσαρμογή.

Η πολιτιστική προσαρμογή περιλαμβάνει όλες τις επινοήσεις του ανθρώπου που διευκολύνουν την προσαρμογή στις οικολογικές πιέσεις. Ένας άλλος τρόπος να αναφερθεί κανείς στις επινοήσεις αυτές είναι να τις αποκαλέσει απλώς «πολιτισμό», εφόσον ο πολιτισμός αποτελείται από όλους τους ανθρώπινους θεσμούς, οι οποίοι διευκολύνουν τη μακροπρόθεσμη επιβίωση ενός πληθυσμού σε ένα δεδομένο οικολογικό πλαίσιο. Σ' αυτό περιλαμβάνονται τα οικονομικά και κοινωνικά συστήματα, τα συστήματα συγγένειας και οι τομείς της κοινωνικοποίησης στους οποίους δίνεται η έμφαση. Σε οποιοδήποτε περιβάλλον υπάρχουν δυνάμεις που ευνοούν ορισμένες μορφές κοινωνικοποίησης ή συγκεκριμένες μορφές συστημάτων συγγένειας κ.λπ.

Οι διαδικασίες αυτές είναι εμφανείς χωρίς να χρειάζονται λεπτομερή ανάλυση. Εάν, για παράδειγμα, οι οικολογικές δυνάμεις ευνοούν τη συσσώρευση της τροφής, η οποία, με τη σειρά της, σχετίζεται με το κατά πόσον μια κοινωνία θα γίνει νομαδική ή εδραία, η κατάσταση αυτή θα οδηγήσει σε μια πολιτιστική επινόηση συμβατή είτε με τη νομαδική είτε με την εδραία ιδιότητα μιας κοινωνίας. Μια νομαδική κοινωνία ενδέχεται να έχει διαφορετικό σύστημα συγγένειας από μια κοινωνία η οποία αποτελείται από μόνιμους οικισμούς. Έτσι λοιπόν μια κοινωνικοπολιτιστική μεταβλητή, όπως η συγγένεια, είναι μεταβλητή «προσαρμογής» ή παρεμβαλλόμενη μεταβλητή.

Η δεύτερη υποκατηγορία των μεταβλητών προσαρμογής, η βιολογική προσαρμογή, περιλαμβάνει τις γενετικές ή φυσιολογικές αντιδράσεις του πληθυσμού διαμέσου των γενεών. Τέτοιες εξαιρετικά μακροχρόνιες εξελικτικές μεταβολές, δηλαδή χιλιετίες, αφορούν τις αντιδράσεις στις πιέσεις του οικολογικού συστήματος. Έτσι, λοιπόν, οι γενετικές διαφορές ανάμεσα σε φυλές ή πληθυσμούς θεωρούνται βιολογικές προσαρμογές στις οικολογικές πιέσεις. Αυτές οι διαφορές ανάμεσα σε φυλές μπορεί να εκδηλωθούν, για παράδειγμα, ως διαφορετικού βαθμού ευαισθησίες σε ορισμένες ασθένειες. Ωστόσο, αυτές οι διαφορές δεν αντανακλούν, βέβαια, μόνο γενετικές προδιαθέσεις. Η κατάσταση της υγείας και της διατροφής ποικίλλουν επίσης ανάμεσα σε φυλές εξαιτίας των πολιτιστικών διαφορών στο διαιτολόγιο και στις συνθήκες υγιεινής.

Οι δύο αυτές υποκατηγορίες των μεταβλητών προσαρμογής, οι βιολογικές και οι πολιτιστικές, βρίσκονται μεταξύ τους σε σχέση αλληλεπίδρασης. Για παράδειγμα, τα πολιτιστικά ταμπού σχετικά με την αποφυγή συγκεκριμένων τροφών αντανακλούν τη διαχρονική εμπειρία μιας κοινωνίας όσον αφορά στις αρνητικές συνέπειες μιας συγκεκριμένης τροφής, συνέπειες που έχουν, ενδεχομένως, γενετική βάση. Έτσι, υπάρχουν φυλές στην Αφρική οι οποίες παρουσιάζουν οργανική αδυναμία να χωνέψουν το γάλα• οι λαοί αυτοί έχουν, μια πολιτιστικά αποδεκτή αποστροφή προς το γάλα, με συνέπεια, το διαιτολόγιο τους να είναι φτωχό σε πρωτεΐνες. Η διαιτολογική αυτή προτίμηση είναι, προφανώς, προϊόν μιας σύνθετης αλληλεπίδρασης κοινωνικοπολιτιστικών και οικολογικών μεταβλητών. Από όπου και αν προέρχονται, οι διαιτολογικές συνήθειες ενός λαού και η φυσική του κατάσταση αποτελούν αλληλένδετες συνέπειες της προσαρμογής του στις συνθήκες επιβίωσης μέσα στα πλαίσια του περιβάλλοντος του. Η προσαρμογή αυτή είναι τόσο πολιτιστική όσο και βιολογική.

γ) Μεταβλητές Ψυχολογικών Ιδιοτήτων

Αυτές είναι μεταβλητές ατομικού επιπέδου, οι οποίες περιλαμβάνουν όλες τις μετρήσιμες πλευρές της ανθρώπινης συμπεριφοράς που συνδέονται με τις οικολογικές μεταβλητές ή με τις μεταβλητές προσαρμογής ή και με τις δύο. Επισημαίνεται ότι η ψυχολογική έρευνα πραγματεύεται χαρακτηριστικά όπως είναι γνωρίσματα της προσωπικότητας, αξίες, κίνητρα, ικανότητες και άλλα..

Επομένως, σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, οι οικολογικές και πολιτιστικές δυνάμεις  επηρεάζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά, είτε άμεσα είτε έμμεσα από παρεμβαλλόμενες μεταβλητές προσαρμογής - πολιτιστικές και βιολογικές. Ωστόσο, η κατεύθυνση της επιρροής δεν είναι ντετερμινιστική, δηλαδή δεν έχει μόνο μια κατεύθυνση από την οικολογία στη συμπεριφορά, μέσω του πολιτισμού. Αντίθετα και και η συμπεριφορά του ανθρώπου ενδέχεται να επηρεάζει τόσο τον πολιτισμό όσο και την οικολογία. Ο άνθρωπος κόβει τα δέντρα ή εκτρέπει τα ποτάμια ή εξαντλεί το φυσικό πλούτο. Το πλαίσιο αυτό είναι, λοιπόν, ένα σύστημα ανατροφοδότησης ή ένα δίκτυο αλληλεπιδράσεων. Αυτό εννοούμε, όταν λέμε ότι το πλαίσιο έχει «διερευνητική-προγραμματική αξία». (Μπορεί να πέσει ως ερώτηση)

Εδώ γεννάται ένα ερώτημα: Η συμπεριφορά του ανθρώπου είναι άραγε αποτέλεσμα μόνο του οικολογικού περιβάλλοντος; Είναι σίγουρο πως και ο άνθρωπος όπως και τα ζώα εκφράζουν μια συμπεριφορά ως ανακλαστική αντίδραση και ορμονική ανταπόκριση σε εντολές του κεντρικού νευρικού συστήματος. Όμως στον άνθρωπο τα αντανακλαστικά συνιστούν ένα μικρό μόνον ποσοστό από τη συμπεριφορά του. Αντίθετα, το μεγαλύτερο μέρος της συμπεριφοράς του ανθρώπου αφορά τα ανώτερα κέντρα του κεντρικού νευρικού συστήματος και, συγκεκριμένα, τον εγκεφαλικό φλοιό. Ως αποτέλεσμα, οι περισσότερες μορφές της ανθρώπινης συμπεριφοράς είναι πολύπλευρες και ευέλικτες και δεν παρουσιάζουν τη χαρακτηριστική στερεοτυπία της απλής αντανακλαστικής αντίδρασης.

Για παράδειγμα, η σεξουαλική συμπεριφορά, η οποία σίγουρα περιέχει αντανακλαστικές αντιδράσεις, τόσο στα ποντίκια όσο και στον άνθρωπο, είναι εκπληκτικά περίπλοκη στον άνθρωπο, στον οποίο οι λειτουργίες του φλοιού αλληλεπιδρούν διαρκώς με τις εκκρίσεις των αδένων. Άρα, η ανθρώπινη ερωτική συμπεριφορά δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι αποτελείται από αντανακλαστικές αντιδράσεις αφού: (α) η επιλογή του συντρόφου είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της η επιλογή αυτή ποικίλλει από κοινωνία σε κοινωνία, αλλά και μέσα στην ίδια κοινωνία και διαχρονικά, (β) η ερωτική μας συμπεριφορά επηρεάζεται από κανόνες, αρχές, αξίες και νόμους της κάθε κοινωνίας, που μεταβάλλονται καθώς μεταβάλλεται η κοινωνία. Ο ισχυρισμός ότι η ανθρώπινη ερωτική συμπεριφορά καθορίζεται από ορμόνες και αντανακλαστικά είναι λοιπόν πολύ απλοϊκός.

Τι είναι λοιπόν η ανθρώπινη φύση; Η φύση μας είναι τόσο κοινωνικο-πολιτιστική όσο και βιολογική. Όπως και τα ζώα, είμαστε πρώτα απ' όλα βιολογικά όντα. Έχουμε ορισμένες ζωτικές ανάγκες. Οι κυριότερες περιλαμβάνουν τις ανάγκες για οξυγόνο, νερό, τροφή, ερεθίσματα, ανάπαυση, εξάλειψη των αποβλήτων και σεξουαλική δραστηριότητα. Όμως έχουμε και άλλες ανάγκες που ικανοποιούνται από πιο σύνθετες μορφές συμπεριφοράς. Στην προσπάθεια ικανοποίησης αυτών των αναγκών και στην αναζήτηση πολλών πρόσθετων πιεστικών - αν και όχι τόσο ουσιαστικών αναγκών - εφαρμόζουμε τις επίκτητες μας δεξιότητες και συνήθειες. Κανένα άλλο ζώο δεν έχει αυτή την ικανότητα στον ίδιο βαθμό. Κανένα άλλο ζώο δεν έχει δημιουργήσει εκπαιδευτικά συστήματα. Κανένα άλλο ζώο δεν μαθαίνει τόσα πολλά. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι η πρόσκτηση συμπεριφορών αποκλειστικά ανθρώπινων, πολλές από τις οποίες αποτελούν μέρος αυτού που αποκαλούμε «πολιτισμό».

Το μοντέλο των Αξιών του Hofstede

Ο Gerard Hendrik (Geert) Hofstede (1928) μεPhD στην κοινωνική ψυχολογία πασίγνωστος για τις διαπολιτισμικές μελέτες του για οργανισμούς και επιχειρήσεις, μεταξύ 1983 και 1991 κατέληξε σε πέντε παράγοντες με βάση τους οποίους ταξινομούνται οι πολιτισμοί.

Οι 5 παράγοντες που προαναφέραμε, στο μοντέλο του Hofstede εξελίχθηκαν ως οι πέντε διαστάσεις μιας εθνικής κουλτούρας, και είναι : η Απόσταση από την Εξουσία (PDI), ο Ατομικισμός (IDV), η Αρρενωπότητα/Θηλυκότητα (MAS), η Αποφυγή της Αβεβαιότητας (UAI) και ο Μακροπρόθεσμος Προσανατολισμός (LTO). Οι διαστάσεις αυτές αντιπροσωπεύουν διαφορές σε επίπεδο κουλτούρας, δηλαδή διαφορές αξιών ανάμεσα στους πολιτισμούς που επιδρούν στη συμπεριφορά των μελών τους.

Αν διερευνήσουμε τον ελληνικό πολιτισμό μέσα από το φακό του μοντέλου των 5 διαστάσεων (5-D), μπορούμε να έχουμε μια καλή επισκόπηση εκείνων που εκ βαθέων ωθούν (καθοδηγούν) τον ελληνικό πολιτισμό σε σχέση με άλλους πολιτισμούς στον κόσμο.

Απόσταση εξουσίας

Η διάσταση αυτή, πραγματεύεται το γεγονός ότι όλα τα άτομα στις κοινωνίες δεν είναι ίσα – και δείχνει τη στάση της κουλτούρας προς αυτές τις μεταξύ μας ανισότητες.

Ως απόσταση εξουσίας ορίζεται ο βαθμός που τα λιγότερο ισχυρά μέλη θεσμικών και οργανικών συνόλων ανέχονται και αποδέχονται ότι η δύναμη κατανέμεται άνισα μέσα σε μια χώρα.

•– Με σκορ 60 η Ελλάδα ανήκει στην υψηλότερη πλευρά του δείκτη PDI – δηλαδή μια κοινωνία που πιστεύει ότι η ιεραρχία πρέπει να τηρείται και οι ανισότητες μεταξύ των ανθρώπων είναι αποδεκτές. Στην Ελλάδα είναι σημαντικό να δείχνεις σεβασμό προς τους ηλικιωμένους (και τα παιδιά φροντίζουν τους ηλικιωμένους γονείς τους). Στις εταιρείες υπάρχει ένα αφεντικό που αναλαμβάνει πλήρως την ευθύνη. Τα σύμβολα κύρους είναι πολύ σημαντικά ώστε να καταδεικνύεται η κοινωνική θέση και να «κοινωνείται» ο ανάλογος σεβασμός.

Ατομικισμός

Το ουσιαστικό θέμα που απορρέει από αυτή τη διάσταση είναι ο βαθμός αλληλεξάρτησης που διατηρούν μεταξύ τους τα μέλη μιας κοινωνίας. Έχει να κάνει με το αν η εικόνα του εαυτού των ανθρώπων ορίζεται από την άποψη του «εγώ» ή του «εμείς».

Στις ατομικιστικές κοινωνίες οι άνθρωποι υποτίθεται ότι πρέπει να φροντίσουν τον εαυτό τους και την άμεση οικογένειά τους και μόνο. Στις Κολεκτιβιστικές (συλλογικές) κοινωνίες οι άνθρωποι ανήκουν «σε ομάδες», που τους φροντίζουν με αντάλλαγμα την αφοσίωση.

•– Με ένα σκορ 35 η Ελλάδα είναι ένας κολεκτιβιστικός πολιτισμός, με το «εμείς» καθορισμένο, πράγμα που σημαίνει ότι σε αυτή τη χώρα οι άνθρωποι από τη γέννηση και μετά έχουν ενσωματωθεί στην ισχυρή, συνεκτική εσω-ομάδα (κυρίως εκπροσωπούμενη από την εκτεταμένη οικογένεια συμπεριλαμβανομένων των θείων, θείες, παππούδες, γιαγιάδες και τα ξαδέρφια), η οποία συνεχίζει την προστασία των μελών της, με αντάλλαγμα την αφοσίωση

Ανδρισμός / Θηλυκότητα

Μια υψηλή βαθμολογία (αρσενικό) στη διάσταση αυτή δείχνει ότι η κοινωνία θα καθοδηγείται από τον ανταγωνισμό, τις επιτεύξεις και την επιτυχία, με την επιτυχία να καθορίζεται από το νικητή / τον καλύτερο στον τομέα – ένα σύστημα αξιών που ξεκινά από το σχολείο και συνεχίζεται καθ’ όλη την οργανωτική συμπεριφορά.

Μια χαμηλή βαθμολογία (θηλυκό) στη διάσταση αυτή σημαίνει ότι οι κυρίαρχες αξίες της κοινωνίας είναι το ενδιαφέρον για τον άλλο και η ποιότητα της ζωής. Μια θηλυκή κοινωνία είναι εκείνη όπου η ποιότητα ζωής είναι σημάδι επιτυχίας και το να ξεχωρίζεις από το πλήθος δεν είναι κάτι το αξιοθαύμαστο. Το θεμελιώδες ζήτημα εδώ είναι: τι είναι αυτό που παρακινεί τους ανθρώπους: το να θες να είσαι ο καλύτερος (αρσενικό) ή να σου αρέσει αυτό που κάνεις (θηλυκό).

•– Με τους 57 βαθμούς η Ελλάδα είναι στο μέσο της κατάταξης Αρσενική κοινωνία – προσανατολισμένη στην επιτυχία και ωθούμενη. Οι άνδρες θεωρούν προσωπική τιμή το να φροντίζουν την οικογένειά τους.

Αποφυγή Αβεβαιότητας

Η διάσταση Αποφυγής Αβεβαιότητας έχει να κάνει με τον τρόπο που η κοινωνία ασχολείται με το γεγονός ότι το μέλλον δεν μπορεί ποτέ να είναι γνωστό: θα πρέπει να προσπαθήσουμε να ελέγξουμε το μέλλον ή να το αφήσουμε να προκύψει; Η ασάφεια αυτή κουβαλάει μαζί το άγχος και διαφορετικές κουλτούρες έχουν μάθει να διαχειρίζονται αυτό το άγχος με διαφορετικούς τρόπους. Ο βαθμός στον οποίο αισθάνονται τα μέλη ενός πολιτισμού να απειλούνται από διφορούμενες ή άγνωστης έκβασης καταστάσεις και έχουν δημιουργήσει πεποιθήσεις και θεσμούς στην προσπάθεια να τα αποφύγουν, αυτά αντικατοπτρίζονται στο δείκτη σκορ UAI.

•– Με σκορ 112 η Ελλάδα έχει την υψηλότερη απ’ όλες τις χώρες βαθμολογία στην Αποφυγή της Αβεβαιότητας που σημαίνει ότι ως έθνος οι Έλληνες δεν είναι καθόλου άνετοι σε διφορούμενες καταστάσεις: το απρόβλεπτο είναι πάντα εκεί έτοιμο να «στήσει μια ενέδρα». Στην Ελλάδα, όπως και σε όλες τις υψηλόβαθμες στην Αποφυγή Αβεβαιότητας κοινωνίες, η γραφειοκρατία, οι νόμοι και οι κανόνες είναι πολύ σημαντικοί για να κάνουν τον κόσμο ένα ασφαλέστερο μέρος για να ζεις μέσα. Λόγω της υψηλής βαθμολογίας τους σε αυτή την διάσταση οι Έλληνες είναι πολύ παθιασμένοι και άνθρωποι της επίδειξης: τα συναισθήματα φαίνονται εύκολα στη γλώσσα του σώματος τους.

Ο ελληνικός μύθος για τη «γέννηση» του κόσμου μας λέει πολλά για την υψηλή Αποφυγή Αβεβαιότητας: στην αρχή ήταν το Χάος, αλλά στη συνέχεια ο Κρόνος (χρόνος) ήρθε για να οργανώσει τη ζωή και να την καταστήσει πιο εύκολα διαχειρίσιμη.

Μακροπρόθεσμος προσανατολισμός

Η διάσταση του Μακροπρόθεσμου Προσανατολισμού είναι όρος στενά συνδεδεμένος με τις διδασκαλίες του Κομφούκιου και μπορεί να ερμηνευθεί πως ασχολείται με την αναζήτηση της αρετής από μια κοινωνία, το βαθμό που μια κοινωνία δείχνει μια προοπτική ρεαλιστικά προσανατολισμένη στο μέλλον παρά μια συμβατική ιστορική βραχυπρόθεσμη οπτική.

•– Δεν υπάρχει βαθμολογία για την Ελλάδα σε αυτή τη διάσταση