Θεία Λειτουργία: Η λειτουργία των κατηχουμένων

Α. ΓΕΝΙΚΑ

Β. Προσκομιδή ή Πρόθεση.

Γ. Η Λειτουργία των Κατηχουμένων.

Δ. Η Λειτουργία των Πιστών.

Ε. Η απόλυση

1. Η Βασιλεία του Θεού.

Η Λειτουργία των Κατηχουμένων αρχίζει με την δοξολογία της Αγίας Τριάδος:

«Ευλογημένη η Βασιλεία του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν». Η δοξολογία αυτή της Αγ. Τριάδος μας εισάγει από την αρχή ακόμη σε ένα καινούργιο βασίλειο· στο βασίλειο της Αγ. Τριάδος. Έχουμε συγκεντρωθεί στον Ναό και η πρώτη μας ενέργεια είναι να δηλώσουμε ότι εμείς είμαστε ο λαός του θεού, η Εκκλησία, και αυτός είναι ο Θεός μας, ο Κύριος μας, ο Βασιλέας μας. Η αποδοχή αυτή της κυριαρχίας του Θεού πάνω στην ζωή μας εκφράζεται επίσημα με την απάντηση που δίδει ο λαός - είτε απ ευθείας, είτε μέσω του ψάλτου - επισφραγίζοντας την εκφώνηση του ιερέα με το Αμήν» (= Αλήθεια, ναι, είναι). Το Αμήν» είναι μία από τις πιο σημαντικές λέξεις, γιατί εκφράζει την απόφαση μας και την συγκατάθεση μας να ακολουθήσουμε τον Χριστό. Ξεχωρίσαμε από τον κόσμο αυτό, είμαστε πια η Εκκλησία του Χριστού. Όχι ότι αρνούμαστε τον κόσμο, η φεύγουμε οπό αυτόν. Με την μυστηριακή χάρη του Θεού μεταμορφώνεται ο κόσμος σε αυτό που πρέπει να είναι, σε κόσμο του Θεού, σε βασιλεία του Θεού¹⁰. Μέσα λοιπόν στην Θεία Λειτουργία ο άνθρωπος βρίσκεται στην Βασιλεία του Θεού, την ζει από τώρα για να την απόλαυση πολλαπλάσια, όταν τελειωθεί με την Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου.

2. Η Μεγάλη Συναπτή ή τα Ειρηνικά.

Αμέσως, μετά ακολουθεί η Μεγάλη Συναπτή ή τα Ε ι ρ η ν ι κ ά. Λέγεται Μεγάλη Συναπτή γιατί είναι μία σειρά από μικρές αλλά πολύ περιεκτικές αιτήσεις, που η μία «συνάπτεται» κοντά στην άλλη και όλες μαζί αποτελούν μία ενότητα, όλες δε τελειώνουν με την φράση «του Κυρίου δεηθώμεν». Λέγονται και Ειρηνικά γιατί οι τρεις πρώτες αιτήσεις αναφέρονται στην ειρήνη: Εν ειρήνη του Κυρίου δεηθώμεν», «Υπέρ της άνωθεν ειρήνης…», «Υπέρ της ειρήνης του σύμπαντος κόσμου …». ο κόσμος υποφέρει από τους πολέμους, από τις μάχες (διαμάχες), από τις διάφορες διαιρέσεις πολιτικές, κοινωνικές, εθνικές, θρησκευτικές, από τους διαφόρους διχασμούς κλπ., γΓ αυτό η Εκκλησία σαν πρώτο αίτημα βάζει στο στόμα μας την βαθειά λαχτάρα για ειρήνη. Τα επόμενα πέντε αιτήματα της Μεγάλης Συναπτής αναφέρονται στους πιστούς που είναι παρόντες στον συγκεκριμένο Ναό, «Υπέρ του αγίου Οίκου τούτου ...», αλλά και στους πιστούς όλου του κόσμου «Υπέρ των ευσεβών και ορθοδόξων χριστιανών ...», στους εκκλησιαστικούς άρχοντας «Υπέρ του αρχιεπισκόπου ημών ...», στους πολιτικούς άρχοντας και τον στρατό «Υπέρ των ευσεβέστατων βασιλέων»¹¹ και γενικά σ’ όλο τον λαό «Υπέρ της πόλεως ταύτης, πάσης πόλεως ...

Έτσι η Θεία Λειτουργία αγκαλιάζει ολόκληρη την ανθρωπότητα, αλλά και τα καθημερινά μας ακόμη προβλήματα, όπως είναι «η ευκρασία των αέρων και η ευφορία των καρπών της γης ...», όλες οι ανάγκες «των πλεόντων, οδοιπορούντων, νοσούντων, καμνόντων (κακοπαθούντων), αιχμαλώτων ...». Τέλος παρακαλούμε τον Θεό να μας «ρύσει» από κάθε θλίψη και να μας διαφυλάξει μέσα στην χάρη του, «υπέρ του ρυσθήναι ημάς ...».

Η Μεγάλη Συναπτή γενικά είναι ένας υπέροχος διάλογος ανάμεσα στον ιερέα και τον λαό, όπου ο ιερέας εκφράζει τα αιτήματα κα! ο λαός άπαντα σε όλα με την γνωστή φράση «Κύριε ελέησον». Το «Κύριε ελέησον», που το λέμε και το επαναλαμβάναμε εκατοντάδες φορές, είναι η πιο μικρή αλλά και η πλέον περιεκτική προσευχή. Ομολογούμε μ αυτή, ότι ο Ιησούς Χριστός είναι ο Κύριος της ζωής μας. Τον προσφωνούμε «Κύριε»· είναι ο αρχηγός μας. Ομολογούμε ακόμη ότι είμαστε αμαρτωλοί και έχομε ανάγκη του ελέους του Θεού, γι' αυτό και τον παρακαλούμε να μας ελεήσει και να μας σώσει. «Ελέησον» είναι η θερμή ικεσία μας. Δυστυχώς, την έχομε τόσο πολύ συνηθίσει την απλή αυτή προσευχή «Κύριε ελέησον», ώστε δεν την προσέχουμε, ενώ είναι τόσο σημαντική και τόσο περιεκτική νοηματικά.

Στο τέλος της Μεγάλης Συναπτής έχομε δέηση προς την Παναγία και τους αγίους: «Της Παναγίας αχράντου, υπερευλογημένης ... και πάντων των αγίων μνημονεύσαντες ...». Η επίκληση αυτή, με την οποίαν ζητούμε την συνεργασία, την μεσιτεία και τις πρεσβείες της Θεοτόκου και των αγίων, είναι πολύ παλαιά συνήθεια και αποτελεί αποστομωτική απάντηση στους Διαμαρτυρόμενους και τους Χιλιοστές, οι όποιοι θέλησαν να εξοβελίσουν την Παναγία και τους αγίους από την ζωή μας ¹². Η πίστη της Ορθοδοξίας είναι ότι οι χριστιανοί με τον θάνατο δεν χάνονται, αλλά «μεταβαίνουν εκ του θανάτου εις την ζωήν» (Ίωαν. 5, 24), είναι ζώντες κοντά στον Θεό. Εμείς δε τους αισθανόμαστε πολύ κοντά μας, αφού έχουν προέλθει από εμάς. Και η επίκληση αυτή τελειώνει με την υπέροχη φράση: «εαυτούς και αλλήλους και πάσαν την ζωήν ημών Χριστώ τω Θεώ παραθώμεθα». Όπως η Παναγία και οι άγιοι, έτσι και εμείς να εμπιστευθούμε ανεπιφύλακτα την ζωή μας στον Θεό.

3. Τα Αντίφωνα.

Ακολουθούν τα Αντίφωνα: «Ταις πρεσβείαις της Θεοτόκου, σώτερ, σώσον ημάς» και το «Σώσον ημάς Υιέ Θεού ο αναστάς εκ νεκρών¹³ ψάλοντας σοι αλληλούια». Στην αρχή τα Αντίφωνα ήταν ψαλμοί ολόκληροι, που οι στίχοι τους εψάλλοντο διαδοχικά από τους χορούς των ψαλτών, «κατ’ αντιφωνίαν», γι’ αυτό και λέγονται Αντίφωνα». Σήμερα δεν λέμε τους ψαλμούς αλλά μόνο τα τροπάρια και μόνο στις μεγάλες εορτές λέμε και μερικούς στίχους πριν από τα Αντίφωνα¹⁴.

Τα Αντίφωνα τα έψαλλαν όλοι μαζί οι πιστοί. Φαίνεται δε ότι η εντύπωση από αυτή την συμψαλμωδία ήταν καταπληκτική. Το συμπεραίναμε αυτό από το έξης περιστατικό, που το αναφέρει ο Μ. Αθανάσιος στην απολογία του «Περί φυγής». Αναφέρεται σ’ αυτήν ότι, ενώ προΐστατο ο Μ. Αθανάσιος στον Καθεδρικό Ναό της Αλεξανδρείας σε μία εσπερινή ακολουθία, μπήκε μέσα στην Εκκλησία ένα απόσπασμα στρατιωτικό με την ρητή διαταγή να τον συλλάβουν. ο Μ. Αθανάσιος δεν τα έχασε. Έδωσε εντολή ο μεν διάκονος να απαγγέλλει τους στίχους του 135ου ψαλμού «Εξομολογείσθε τω Κυρίω, ότι αγαθός...» το δε πυκνό εκκλησίασμα να συμψάλλει με έντονη φωνή το Εφύμνιο «ότι εις τον αιώνα το έλεος αυτού». Οι στρατιώτες εξεπλάγησαν από το θαυμάσιο αυτό θέαμα και ακρόαμα, όπου όλοι μικροί, μεγάλοι, άνδρες, γυναίκες, μορφωμένοι, απλός λαός, οι πάντες, είχαν ενώσει τις φωνές τους σ’ ένα ύμνο προς τον Θεό. Αναχαιτίσθηκαν στην ορμή τους. Καθηλώθηκαν τόσο, ώστε να δοθεί η ευκαιρία στον Μ. Αθανάσιο να ξεφύγει μέσα από τα χέρια τους¹⁵. Μεταξύ των Αντιφώνων ο ιερέας απευθύνει μία σύντομη δέηση «έτι και έτι εν ειρήνη ...», που λέγεται «Μικρά συναπτή» σε αντίθεση και διάκριση από την Μεγάλη Συναπτή ¹⁶.

4. Το τροπάριο «Ο Μονογενής Υιός».

Μετά την τρίτη επανάληψη του «Σώσον ημάς Υιέ Θεού ...» ψάλλεται ο θαυμάσιος και πανηγυρικός Ύμνος:

«Ο Μονογενής Υιός και Λόγος του Θεού αθάνατος υπάρχων, και καταδεξάμενος δια την ημετέραν σωτηρίαν σαρκωθήναι εκ της αγίας Θεοτόκου και αειπαρθένου Μαρίας ατρέπτως ενανθρωπήσας· σταυρωθείς τε, Χριστέ ο Θεός, θανάτω θάνατον πατήσας, είς ων της Αγίας Τριάδος, συνδοξαζόμενος τω Πατρί και τω Αγίω Πνεύματι, σώσον ημάς».

Ο Ύμνος αυτός, που αποδίδεται στον αυτοκράτορα Ιουστινιανό, είναι θεολογικός και δογματικός. Αποτελεί μία σύντομη, ακριβή και καθαρή περίληψη όλης της πίστεως μας σχετικά με το πρόσωπο του Κυρίου. Ομολογούμε ότι ο Χριστός είναι ο Μονογενής Υιός του Θεού, ότι είναι αθάνατος, ότι χωρίς να πάθη καμμιά τροπή (ατρέπτως) στην θεότητα, έγινε άνθρωπος για να μας σώσει. Ότι η Παναγία είναι και Θεοτόκος και αειπάρθενος, ότι με τον σταυρικό του θάνατο ο Κύριος κατήργησε τον θάνατο και ότι είναι ένα από τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδος, ομοούσιος με τον Πατέρα και το Άγιο Πνεύμα.

Ο Ύμνος είναι τοποθετημένος στο σημείο αυτό της Θ. Λειτουργίας, επειδή είναι μία πλήρης ομολογία πίστεως, που έπρεπε να δώσουν οι Κατηχούμενοι προτού φύγουν, αφού δεν θα είναι παρόντες, όταν θα απαγγελθεί το Σύμβολο της Πίστεως.

5. Η Μικρά Είσοδος.

Ενώ οι ψάλτες ψάλλουν το Απολυτίκιο ¹⁷ της Κυριακής η του αγίου που εορτάζαμε, γίνεται η Μικρά Είσοδος. ο Ιερέας κρατώντας στο ύψος του μετώπου του το Ιερό Ευαγγέλιο κάνει μία περιφορά στον Ναό και ξανατοποθετεί το Ευαγγέλιο στην Αγία Τράπεζα ¹⁸. Η «Μικρά Είσοδος» είναι από τις πιο παλαιές συνήθειες της Θ. Λειτουργίας, γιατί στην αρχή το Ι. Ευαγγέλιο το φύλαγαν σε ειδικό μέρος στο Σκευοφυλάκιο, για να το προφυλάξουν από την φθορά, αλλά και από ενδεχόμενη καταστροφή στους χρόνους των διωγμών. Όταν δε πλησίαζε η ώρα, που θα «ανεγινώσκετο», το έφεραν με μεγαλοπρέπεια στο κέντρο του Ναού, ώστε να είναι έτοιμο.

Η Μικρά Είσοδος συμβολίζει τον ερχομό του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού στον κόσμο ως του μοναδικού Διδασκάλου της Οικουμένης. Είναι ο κήρυξ, ο όποιος αποκαλύπτει στον κόσμο τις μεγάλες του αλήθειες, δηλαδή το Ευαγγέλιο. Γι’ αυτό και άγγελοι συνοδεύουν τον Κύριο σ’ αυτή του την είσοδο στον κόσμο. Ιδιαίτερα μνημονεύει ο ιερέας τους αγγέλους στην ευχή της Μικρός ΕΙσόδου που λέγει μυστικά:

«Δέσποτα Κύριε, ο Θεός ημών, ο καταστήσας εν ουρανοίς τάγματα και στρατιάς αγγέλων και αρχαγγέλων εις λειτουργίαν της σης δόξης, ποίησον συν τη είσόδω ημών, είσοδον αγίων αγγέλων γενέσθαι, συλλειτουργούντων ημίν και συνδοξολογούντων την σήν αγαθότητα ...».

Οι άγγελοι συμμετέχουν στην επίγεια Λειτουργία που γίνεται κατά το υπόδειγμα της ουρανίου αγγελικής Λειτουργίας, όπως την περιγράφει ο Άγιος Ιωάννης στην Αποκάλυψη. Αν και παρίστανται, εν τούτοις δεν αξιώνονται να κοινωνήσουν το Σώμα και το Αίμα του Κυρίου, που είναι προνόμιο μόνον του ανθρώπου. Μόλις ο ιερέας φθάση κοντά στην Ωραία Πύλη, στο ύψος του Δεσποτικού, στέκεται, ευλογεί και υψώνοντας το ί. Ευαγγέλιο εκφωνεί: «Σοφία Ορθοί». Προσοχή, το Ευαγγέλιο είναι η σοφία του κόσμου, είναι ο Λόγος του Θεού. Γι αυτό ορθοί. Σηκωθείτε. Σηκώστε τον νου και την καρδιά στον ουρανό, για να υποδεχθείτε άξια τον ερχόμενο Κύριο. «Δεύτε - λοιπόν - προσκυνήσωμεν και προσπέσωμεν Χριστώ···» ψάλλουν όλοι μαζί το λεγόμενο εισοδικό¹⁹.

Μετά το Εισοδικό λέμε τα Απολυτίκια της Κυριακής, της εορτής και του αγίου του Ναού και το Κοντάκιο της εορτής.

6. Ο Τρισάγιος Ύμνος.

Mε την εκφώνηση του ιερέα «ότι άγιος ει ο Θεός ημών ...» όλος ο λαός μαζί ψάλλει μεγαλοπρεπώς τον Τρισάγιο Ύμνο. Ο Τρισάγιος Ύμνος είναι η προσευχή που από μικρά παιδιά μαθαίναμε όλοι μετά το «Πάτερ ημών ...» και που μας είναι τόσο γνωστή και αγαπητή: «Άγιος ο Θεός, Άγιος Ισχυρός, Άγιος Αθάνατος, ελέησον ημάς». Είναι εμπνευσμένος από τον αγγελικό ύμνο που άκουσε ο προφήτης Ησαΐας σε όραμα και περιέχεται στην Προφητεία του (Ησ. 6, 3) ²⁰. Αναφέρεται ο ύμνος στην αγιότητα που έχουν τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδος. Σκοπός του ύμνου είναι να συνειδητοποιήσουμε την αλήθεια ότι ο μόνος άγιος είναι ο Θεός, ο απολύτως άγιος, που γι’· αυτό είναι και «κάτι άλλο» από τον κόσμο, είναι το τέλος κάθε επιθυμίας μας και κάθε προσπάθειας μας να γίνουμε κι εμείς άγιοι κατά χάρη σύμφωνα με την παραγγελία του.

Μετά την τριπλή επανάληψη του «Άγιος ο Θεός ...» ο διάκονος ή ο ιερέας εκφωνεί την λέξι: «Δ ύ ν α μ ι ς». Καλεί μ αυτή τους ψάλτες και τον λαό να δυναμώσουν την ένταση της φωνής τους, για να πολλαπλασιασθεί η δύναμη της φωνής του λαού, να αντηχήσει | διάπλατα ο ύμνος, να μη μείνει κανείς που δεν θα τον προσέξει. Και ήδη έφθασε η ώρα να ακουσθούν τα θεία λόγια του Ευαγγελίου.

7. Τα Αναγνώσματα²¹.

Σήμερα τα Αναγνώσματα της Θείας Λειτουργίας είναι ο Απόστολος και το Ευαγγέλιο.

Ο Απόστολος²² είναι μία καθορισμένη περικοπή για κάθε Κυριακή, εορτή και ημέρα από τις «Πράξεις των Αποστόλων» ή από τις Επιστολές τους. Παλαιότερα, προτού καθορισθούν οριστικά οι περικοπές, την σχετική περικοπή την όριζε ο επίσκοπος η ο προϊστάμενος ιερέας, ο όποιος και έδινε το βιβλίο των Αποστόλων την ώρα εκείνη στον αναγνώστη. Η τυπική διάταξη ορίζει να απαγγέλλεται ο Απόστολος εμμελώς, ευκρινώς και σεμνοπρεπώς» για να τον αντιλαμβάνονται οι πιστοί. Θα ήταν ευχής έργο να έχουν υπ’ όψιν τους οι ψάλτες την τυπική αυτή διάταξη και να μη συναγωνίζονται σε λαρυγγισμούς και επιδείξεις, που κάνουν το κείμενο ακατανόητο.

Το Ευαγγέλιο είναι και αυτό μία καθορισμένη περικοπή από τα τέσσερα Ευαγγέλια (Κατά Ματθαίον, κατά Μάρκον, κατά Λουκάν και κατά Ιωάννην). Πριν από την ανάγνωση του Ευαγγελίου, ο ιερέας καλεί όλους τους πιστούς να προσέξουν: «Σοφία. Ορθοί ακούσωμεν του Αγίου Ευαγγελίου, ειρήνη πάσι». Επάνω στον άμβωνα η εμπρός στην Ωραία Πύλη βρίσκεται αυτός που θα διαβάσει το Ευαγγέλιο. Τα μάτια όλων και η προσοχή τους είναι στραμμένα προς αυτόν και με κατάνυξη περιμένουν να ακούσουν τον Λόγο του Θεού. οι πιστοί το γνωρίζουν αυτό και όρθιοι, με ανυψωμένο το πνεύμα και την καρδιά τους, συμφιλιωμένοι μεταξύ τους (ειρήνη πάσι), είναι έτοιμοι ν ακούσουν και να προσέξουν («Πρόσχωμεν»). Αυτό συνέβαινε πάντοτε, όπως μαρτυρούν και οι Αποστολικές Διαταγές: «Και όταν αναγινωσκόμενον ή το Εύαγγέλιον, πάντες οι πρεσβύτεροι και οι διάκονοι και πας ο λαός στηκέτωσαν μετά πολλής ησυχίας». Πριν από την ανάγνωση του Ευαγγελίου ο ιερέας διαβάζει μία υπέροχη ευχή, για να έλθει η χάρη του Θεού να μας φωτίσει και να ανοίξει τα μάτια μας, ώστε να καταλάβουμε την αλήθεια του Ευαγγελίου, να νικήσουμε όλες τις κακές επιθυμίες και να εφαρμόσουμε στην ζωή μας το θέλημα Του. Ας σημειώσουμε ότι η ευχή αυτή είναι από τις ελάχιστες ευχές της Θείας Λειτουργίας, που απευθύνονται κατ’ ευθείαν στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού:

«Έλλαμψον εν ταίς καρδίαις ημών, φιλάνθρωπε Δέσποτα, το της σης θεογνωσίας ακήρατον (= αμιγές, καθαρό, χωρίς ξένες ουσίες) φως και τους της διανοίας ημών διάνοιξαν οφθαλμούς εις την των ευαγγελικών σου κηρυγμάτων κατανόησιν. Ένθες ημίν και τον των μακαρίων σου εντολών φόβον, ίνα τάς σαρκικάς επιθυμίας πάσας καταπατήσαντες, πνευματικήν πολιτείαν μετέλθωμεν, πάντα τα προς ευαρέστησιν την σήν και φρονούντες και πράττοντες ...».

Η επισημότητα που δίνεται στην ανάγνωση του Αποστόλου και του Ευαγγελίου, η ευχή που διαβάζεται, οι επανειλημμένες προτροπές για προσοχή και ανάταση κλπ. έχουν τον σκοπό τους. Θέλουν να δείξουν ότι το κήρυγμα, αλλά και η ακρόαση του Λόγου του Θεού είναι πράξη μυστηριακή, μεταμορφωτική. Πράξη δηλαδή που μεταμορφώνει - πρέπει να μεταμορφώνει - τον άνθρωπο, που γίνεται δέκτης του Λόγου του Θεού. Είναι ο ίδιος ο Κύριος που μιλάει με το Ευαγγέλιο, όπως μιλούσε στο όρος, στην λίμνη της Γεννησαρέτ στα διψασμένα πλήθη κλπ., και μας παρουσιάζει την Αλήθεια του, το Πάθος του, την Ανάσταση του, την καινούργια ζωή που πρέπει να ζήσουν οι πιστοί. Αυτό το νόημα δίδει στα Αναγνώσματα n τυπική διάταξη της Λειτουργίας του Ιακώβου: «(ίνα δειχθή) η του Υιού του Θεού ενανθρώπησις, τα τε πάθη και η εκ νεκρών αυτού Ανάστασις, η εις τους ουρανούς άνοδος και πάλιν η δευτέρα Αυτού μετά δόξης παρουσία». Ακούμε λοιπόν και δεχόμαστε τα λόγια του Ευαγγελίου, ως Λόγο του Θεού, που μας ανυψώνει, μας μεταμορφώνει και μας χειραγωγεί στην καινούργια χριστιανική ζωή. Γι’ αυτό και η διδασκαλία και η ακρόαση του Λόγου του Θεού κατέχει την πιο κεντρική θέση στην Λειτουργία των Κατηχουμένων ²³. Μετά την ανάγνωση του Ευαγγελίου πρέπει κανονικά να ακόλουθη το Κήρυγμα, που είναι στην ουσία ερμηνεία του Ευαγγελίου, ανάπτυξη του αιωνίου Λόγου του Θεού και όχι των προσωπικών αντιλήψεων και πεποιθήσεων του ομιλούντος, που θέλει τους χριστιανούς κατ αυτόν η εκείνον τον τρόπο κλπ. Σήμερα για λόγους πρακτικούς το θείο κήρυγμα γίνεται την ώρα του Κοινωνικού. Άσχετα πάντως με την ώρα κατά την οποία θα γίνη το κήρυγμα, εκείνο που θέλομε να τονίσουμε είναι ότι σύμφωνα με την Παράδοση το κήρυγμα του Λόγου του Θεού σε συνδυασμό με τα Αναγνώσματα είναι αναπόσπαστο μέρος της Θείας Λειτουργίας²⁴. Είναι ο Λόγος του Θεού που φωτίζει το μυστήριο, ώστε να μη καταντά αυτό μαγεία, αλλά να γνωρίζουμε οι πιστοί τί ακριβώς γίνεται. Γι’ αυτό στην Λειτουργία των Κατηχουμένων το Ευαγγέλιο κατέχει την πλέον επίσημη θέση. Είναι στο κέντρο της Αγ. Τραπέζης. Στο σημείο εκείνο, όπου μετά οπό λίγο θα τοποθετηθεί το Άγιο Ποτήρια με το Σώμα και το Αίμα του Κυρίου. ο ίδιος Κύριος και στο Ευαγγέλιο και στο Άγιο Ποτήριο. «Ό Λόγος σαρξ εγένετο», μας βεβαιώνει ο Ευαγγελιστής (Ιωάν. 1, 14). Με όποια ευλάβεια και προετοιμασία κοινωνούμε το Σώμα και Αίμα του Χριστού, με την ίδια ευλάβεια και διάθεση πρέπει να ακούμε και να δεχόμαστε τον Λόγο του Θεού.

8. Εκτενής δέησις και ευχές υπέρ των Κατηχουμένων.

Μετά το κήρυγμα και εμπρός στην Ωραία Πύλη ο διάκονος απαγγέλλει την Εκτενή δέηση, που αρχίζει με τις λέξεις: Είπωμεν πάντες εξ όλης της ψυχής και εξ όλης της διανοίας ημών είπωμεν. Κύριε Παντοκράτορ...» Είναι μία σειρά από σπουδαιότατα αιτήματα για όλους τους πιστούς, «τους ζώντας και τους κοιμηθέντας». Λέγεται Εκτενής για δύο λόγους: α) Γιατί είναι μεγάλη μακρά και β) γιατί γίνεται με ένταση ψυχής, με ένθεο ζήλο, με διάπυρη την διάθεση. Όλα τα αιτήματα αρχίζουν με τις λέξεις: «Έτι δεόμεθα υπέρ ...», ο δε λαός άπαντα λέγοντας τρείς φορές το «Κύριε ελέησον». Πολλοί ιερείς κακώς παραλείπουν για λόγους συντομίας την Εκτενή δέηση, ενώ σπαταλούν τόση ώρα για φωνητικές επιδείξεις. Πάντως η Εκτενής είναι πολύ αρχαία δέηση, που κατά τον καθηγητή Π. Τρεμπέλα έχει την καταγωγή της από την Εβραϊκή Συναγωγή ²⁵.

Οι ευχές υπέρ των Κατηχουμένων26 στο σημείο αυτό μόνο ιστορική σημασία έχουν μας θυμίζουν ότι οι Κατηχούμενοι και γενικά οι μη βαπτισμένοι είχαν το δικαίωμα να παρακολουθούν την Θεία Λειτουργία μέχρι του σημείου αυτού. Ερμηνεύοντας το σημείο αυτό ο αγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέγει: «Τους αμύητους είργομεν (= εμποδίζουμε) ουκ επειδή ασθένειαν κατέγνωμεν των τελουμένων, αλλ’ επειδή ατελέστερον οι πολλοί προς αυτά διάκεινται» 27. Είναι χαρακτηριστικά τα αιτήματα της Εκκλησίας υπέρ των Κατηχουμένων:

Εύξασθε οι Κατηχούμενοι τω Κυρίω. Οι πιστοί υπέρ των Κατηχουμένων δεηθώμεν, ίνα ο Κύριος αυτούς ελεήση. Κατηχήση αυτούς τον λόγον της αληθείας. Αποκαλύψη αυτοίς το Ευαγγελιον της δικαιοσύνης. Ενώση αυτούς τη Αγία αυτού Καθολική και Αποστολική Εκκλησία ...».

Οι ευχές υπέρ των Κατηχουμένων λέγονται σήμερα μόνο στην Θεία Λειτουργια των Προηγιασμενων. Στο σημείο αυτό τελειώνει η Λειτουργία των Κατηχουμένων

Πρέπει να σημειωθεί ότι ως το σημείο αυτό οι δύο Λειτουργίες του Αγ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου και του Μεγ. Βασιλείου είναι απαράλλακτες. Στο τμήμα της Λειτουργίας των Πιστών διαφέρουν μόνον ως προς τις ευχές. Οι ευχές του Μεγ. Βασιλείου είναι εκτενέστερες και θεολογικώτερες.

Παραπομπές

10. Βλέπε και Schmemann ΑΙ., «Για να ζήση ο κόσμος», σελ. 41-42, όπου ο συγγραφέας αναφέρει ότι δεν είναι δυνατό αυτή η πραγματικότητα να είναι πάντοτε κατανοητή και αποδεκτή από όλους. Τον Κύριο μετά την Ανάσταση δεν τον αναγνώρισαν ούτε οι μαθητές, ούτε η Μαρία η Μαγδαληνή που τον πέρασε για κηπουρό, ούτε οι δύο μαθητές που πήγαιναν στους Εμμαούς. Χρειάζεται προς τούτο ειδική «δράσις».

11. Η δέηση για τους βασιλείς σημαίνει δέηση γενικά για τους άρχοντες που τότε βέβαια ήταν οι βασιλείς. Και έχει μεγάλη σημασία, γιατί όταν οι άρχοντες φωτίζονται από τον Θεό τότε και για τον λαό θα ενδιαφέρονται με αγάπη και τον εαυτό τους θα κρατούν στο ύψος του και δεν θα εκτρέπονται σε καταχρήσεις και για την ειρήνη, την ελευθερία και την ασφάλεια του λάου θα μεριμνούν. Αυτήν την ανάγκη τονίζει και ο απ. Παύλος όταν λέγει: «Παρακαλώ ουν πρώτον πάντων (= πρώτα από όλα) ποιείσθαι δεήσεις, προσευχάς, εντεύξεις (= παρακλήσεις), ευχαριστίας υπέρ πάντων ανθρώπων, υπέρ βασιλέων και πάντων των εν υπεροχή όντων, ίνα ήρεμον και ησύχιον βίον διάγωμεν εν πάση ευσεβεία και σεμνότητι. Τούτο γαρ καλόν και αποδεκτόν ενώπιον του Σωτήρος ημών Θεού» (Α Τιμοθ. 2, 1 -4). Άλλωστε και ο ίδιος ο Κύριος μας προτρέπει: «Απόδοτε τα του Καίσαρος Καίσαρι και τα του Θεού τω Θεώ» (Ματθ. 22, 21). Θα ήταν δε ευχής έργο, αυτή την συνείδηση να είχαν και όλοι οι άρχοντες και oι στρατιωτικοί, ότι είναι «διάκονοι Θεού» για το καλό του λαού και ότι «Όυκ εΙκή την μάχαιρσν φορούσιν» (Ρωμ. 13, 4). Φέρουν την μάχαιρα που είναι σύμβολο εξουσίας όχι για να καταδυναστεύουν τον λαό, αλλά για να τον διακονούν

12. Βλέπε και Παρασκευοπούλου Γ., Ερμηνευτική επιστασία επί της Θ. Λειτουργίας», Πάτραι 1958, σελ. 76-82.

13. Η φράση «ο αναστάς εκ νεκρών» λέγεται τις Κυριακές. Τις καθημερινές λέμε «ο εν αγίοις θαυμαστός». Επίσης σε κάθε Δεσποτική και Θεομητορική εορτή λέμε μία αντίστοιχη με την εορτή φράση. π.χ. Τα Χριστούγεννα «ο εκ Παρθένουτεχθείς», την πρώτη του έτους «ο σαρκί περιτμηθείς», τα Θεοφάνεια «ό εν Ιορδάνη υπό Ιωάννου βαπτισθείς», την Υπαπαντή «ο εν αγκάλαις του δικαίου Συμεών βασταχθείς», του Ευαγγελισμού «ό δι’ ημάς σαρκωθείς», την Πεντηκοστή «Σώσον ημάς Παράκλητε αγαθέ», την εορτή της Μεταμορφώσεως «ό εν τω όρει τω Θαβώρ μεταμορφωθείς», του Σταυρού «ο δι’ ημάς σταυρωθείς», και της Αναλήψεως «ό αναληφθείς αφ’ ημών εις τους ουρανούς».

14. Συνήθως στα Αντίφωνα ψάλλονταν οι στίχοι του 102ου Ψαλμού Ευλόγει η ψυχή μου τον Κύρίον ...», πριν από το «Ταις πρεσβείαις ...» και του 145ου Ψαλμού Αίνει η ψυχή μου τον Κύριον ...» πριν από το «Σώσον ημάς ...»

15. Μ. Αθανασίου, Άπολογία περί φυγής», κεφ. 24, P.G. 25,, 676. Για τα Αντίφωνα και την συμψαλμωόία βλέπε και Καλλινίκου Κ., «Ό Χριστιανικός Ναός ...»σελ. 1,05 και 318-322.

16. Την ώρα που ο λαός λέγει τα Αντίφωνα και το Απολυτίκιο, ο Ιερέας στο Άγιο Βήμα διαβάζει με χαμηλή φωνή τρεϊς ευχές που λέγονται Έυχές των Αντιφώνων».

17. Όπως στο Α και Β Αντίφωνο παλαιότερα έλέγοντο οι Ψαλμοί 102 και 145 έτσι πριν από το Απολυτίκιο λέγονταν οι «Μακαρισμοί» (Ματθ. 5, 3-12).

18. «... Προπορεύεται μία αναμμένη λαμπάδα. Είναι η τελετουργική αναπαράσταση του Χριστού που ευαγγελίζεται τον Λόγο του, ενώ προπορεύεται ό Ιωάννης ο Βαπτιστής, «ό λύχνος ο καιόμενος και φαίνων» (Ίωαν. 5, 35). Ευδοκίμωφ Π., «Η Ορθοδοξία» σελ. 345.

19. Η κάθε Δεσποτική και Θεομητορική εορτή έχει το δικό της Είσοδικό. Π.χ. Το Πάσχα είναι το Εν Εκκλησίαις ευλογείτε τον Θεόν Κύριον εκ πηγών Ισραήλ. Σώσον ημάς Υιέ Θεού ...» Τα Χριστούγεννα είναι το Εκ γαστρός προ Εωσφόρου έγέννησά σε, ώμοσε Κύριος και ου μεταμεληθήσεται. Σύ ει Ιερέας εις τον αιώνα, κατά την τάξιν Μελχισεδέκ. Σώσον ημάς Υιέ Θεού . ...» κ.ο.κ. Ο Τρισάγιος Ύμνος βέβαια δεν υπάρχει στην Αγία Γραφή με τα λόγια αυτά. Είναι όμως εμπνευσμένος από αυτήν. Με την μορφή που τον έχομε σήμερα, πρώτος τον ώρισε να ψάλλεται στο σημείο αυτό ο πατριάρχης Πρόκλος, διάδοχος του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, εξ αφορμής μεγάλων σεισμών που έγιναν στην Κωνσταντινούπολη το έτος 438, 6πως αναφέρει ο ιστορικός Θεοφάνης. Κατόπιν η εν Τρούλλω Σύνοδος το 691 όρισε να ψάλλεται ο Τρισάγιος Ύμνος σε στιγμές κοσμικών αναταραχών. Επίσης ο ύμνος λέγεται στην αρχή κάθε ακολουθίας, σε κάθε Αγιασμό και γενικά σε κάθε κοινή προσευχή.

20. Οι Αποστολικές και Ευαγγελικές περικοπές των Κυριακών διαβάζονται με μία ορισμένη σειρά, που ο καθορισμός της είναι πολύπλοκος και επηρεάζεται από πολλές λεπτομέρειες, τις όποιες είναι αδύνατο να θυμάται κανείς. Γι’ αυτό η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος εκδίδει κάθε χρόνο ειδικό Ημερολόγιο, όπου καθορίζονται όλα αυτά. Επίσης κυκλοφορούν και μικρά ημερολόγια τσέπης από διάφορα Χριστιανικά Σωματεία, εύχρηστα, που έχουν και σχετικό πίνακα των περικοπών των Κυριακών και των κυριοτέρων εορτών.

22. Πριν από τον Απόστολο υπάρχει το «Προκείμενον», που είναι δύο στίχοι από κάποιον Ψαλμό. Παλαιότερα ήταν Ψαλμός ολόκληρος. Σήμερα λέμε μόνο τους δύο στίχους:

23. Είναι άριστη η συνήθεια να διαβάζεται και να ερμηνεύεται η Ευαγγελική περικοπή της Κυριακής στο Σχολείο κάθε Σάββατο. Ευχής έργο θα ήταν ο διδάσκαλος να προτρέπει τα παιδιά να ενημερώνουν και τους γονείς τους στο σπίτι, ώστε να πηγαίνουν όλοι κάπως προετοιμασμένοι στην Εκκλησία.

24. Είναι τόσο απαραίτητο και αναγκαίο το κήρυγμα, ώστε ο 68ος Αποστολικός Κανών ορίζει: Έπίσκοπος η πρεσβύτερος αμελών του κλήρου Και του λάου και μη παιόεύων αυτούς την εύσέβειαν, άφοριζέσθω- επιμένων δε τη άμε-Aeiq και ραθυμία καθαιρ• ίσθω».

25. Τρεμπέλα Π., «Αι τρεις Λειτουργίαι», σελ. 57.

 

 

 

 

<< Προηγούμενο

Επόμενο >>