|
ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ - ΑΡΧΑΙΑ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
Είναι
λογικό να υποθέσει κανείς ότι ο γεωγραφικός
χώρος που καταλαμβάνεται σήμερα από τον νομό
Ευρυτανίας, πρέπει να είχε κατοικηθεί από πολύ
νωρίς. Ιστορικές αναφορές για τους κατοίκους της
περιοχής, δεν υπάρχουν παρά μόνο μετά τον 5ο αι..
π.Χ. Βασιζόμενοι εντούτοις στον Όμηρο (Ιλιάδα Β'
στιχ. 682 - 685) μπορούμε να πούμε σχεδόν με
βεβαιότητα ότι ήδη κατά το 1100 π.Χ. η Ευρυτανία
είχε μεγάλη συμμετοχή σε διάφορες εκστρατείες
και τοπικούς πολέμους.
Πρωτεύουσα
της αρχαίας Ευρυτανίας υπήρξε η πόλη Οιχαλία,
για την θέση της οποίας τίποτε δεν μπορεί να
ειπωθεί με βεβαιότητα. Μεταξύ των τοποθεσιών που
φέρονται ως πιθανές για την τοποθέτηση της
αρχαίας αυτής πρωτεύουσας είναι το Κλαυσίον,
τα Φιδάκια και η περιοχή των
Δομιανών, λόγω όμως της
περιορισμένης αρχαιολογικής έρευνας, καμιά
εικασία δε στάθηκε δυνατόν να αποδειχτεί.
Η
προέλευση του ονόματος της Ευρυτανίας είναι
επίσης ένα ζήτημα που διχάζει ερευνητές και
ιστορικούς. Κατά μια άποψη παράγεται από το
αρχαίο ρήμα "ερύω" , δηλαδή
τεντώνω τη χορδή του τόξου, και κατά συνέπεια
"ευρυτάν" είναι αυτός που τοξεύει καλά,
δυνατά. Ως επίθετο χρησιμοποιήθηκε η λέξη για τον
πρώτο βασιλιά της περιοχής τον Εύρυτο, έναν δεινό
τοξοβόλο, ο οποίος έδωσε και το όνομα στην
περιοχή. Κατ' άλλους το όνομα της περιοχής
οφείλεται στα πολλά νερά της: Ευ + ρέω = εύρυτος
περιοχή, χώρα με καλοτρεχούμενα νερά, κι όπως θα
διαπιστώσετε και οι ίδιοι ο τόπος αναβλύζει από
παντού ζωογόνο νερό.
Εκτός
από τους Ευρυτάνες όμως, στην περιοχή
κατοικούσαν και άλλα φύλα, πιθανότατα όλα
αιτωλικά, τα οποία διατήρησαν σ' όλο το πέρασμα
του χρόνου αξιοσημείωτη συνοχή, τόσο στη γλώσσα
και τη θρησκεία, όσο και στα έθιμα και το δίκαιο.
Τα φύλα αυτά ήταν οι Δόλοπες, οι Απεραντοί και οι
Αγραίοι. Η Θρησκεία των αρχαίων κατοίκων της
Ευρυτανίας ήταν ασφαλώς ίδια με των υπόλοιπων
Ελλήνων, είχε όμως μερικά ιδιαίτερα
χαρακτηριστικά, που ταίριαζαν στον χαρακτήρα και
τον τρόπο ζωής τους.
Έτσι
λάτρευαν ιδιαίτερα τον Διόνυσο,
και φυσικά την Άρτεμη την
"αγροτέρα", θεά του κυνηγιού, στην οποία
μάλιστα φαίνεται ότι είχε αφιερωθεί και ιερό από
το οποίο προέκυψε και το όνομα της φυλής των
Αγραίων. Ιδιαίτερη τιμή απέδιδαν οι Ευρυτάνες
και στον Οδυσσέα, προς χάριν του
οποίου είχαν ιδρύσει μαντείο το οποίο φέρεται
ότι βρισκόταν στην σπηλιά της
"Αποκλείστρας" η στη "Μαύρη σπηλιά"
στον Προυσό. Είναι φυσικό αυτό, αν σκεφτεί κανείς
ότι όλες οι ιδιότητες που αποδίδονταν στον ήρωα,
δηλαδή πονηριά, πολυμηχανία, εφευρετικότητα και
φιλοπατρία αποτελούσαν επίσης, χαρίσματα των
αγρίων και φιλοπόλεμων αυτών ορεσίβιων φυλών,
που ως κύριο μέσον απόκτησης των προς το ζην
είχαν τη ληστεία και το κυνήγι.
ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ
Η
Αρχαία Ελληνική Μυθολογία είχε να κάμει με αυτή
την περιοχή, καθώς πλήθος ηρώων έδρασαν ή
κατάγονταν από εδώ. Έτσι λόγου χάρη, παρέλαβε το
τεράστιο προσχωτικό έργο του Αχελώου και τον
έκαμε μύθο από το γλυκοχάραμα της ιστορίας. Λέει
ο ίδιος ο Ποταμός στις "Μεταμορφώσεις" του
Οβίδιου, (στιχ. 912 κ.εξ.):
"Εγώ λοιπόν φουσκώνοντας, τόσο πολύ
αγριεύω
-σαν οι βροχές οι άγριες, νερό πολύ μου δίνουν-
και κατεβαίνω σκάβοντας, τα όχτια ξεχειλώντας.
Τότε με κύμα και θυμό, το ρέμα μου κυλάει
αρπάζω δέντρα, σύδεντρα και δάση από τα δάση."
Τις
πλημμύρες του Αχελώου η φαντασία των αρχαίων τις
ήθελε σαν πιεστικές ερωτικές προτάσεις προς την
κόρη του βασιλιά των Αιτωλών, τη Δηιάνειρα. Η ίδια
λέει στις "Τραχίνιες" του Σοφοκλή, στ.11):
"Ένα ποτάμι μ' ήθελε εμένα, ο Αχελώος,
και στον πατέρα μου με τρεις μορφές εμφανιζόταν:
Πότε σαν ταύρος γρήγορος, 'πο κείνον με ζητούσε,
ή σα φιδίσιος δράκοντας άγρια μανιωμένος,
ή, πάλι, με βαριά μορφή βοδιού αντρειωμένου."
Ταύρος,
ασφαλώς, και βόδι από τους άγριους ήχους και τις
ψηλές όχθες του, ενώ "φιδίσιος δράκοντας "
από τα αλλεπάλληλα στριφογυρίσματα της κοίτης
του. Λίγο ακόμα και θα υπέκυπτε ο Οινέας να δώσει
την κόρη του αν δεν εμφανιζόταν ο Ηρακλής,
φοβερός αντεραστής "τινάζοντας το ρόπαλο το
τόξο και τη λόγχη"! Στη μάχη που ακολούθησε
ανάμεσα στους δυο ημίθεους, νικήθηκε τελικά ο
Αχελώος και ο Ηρακλής απέσπασε ένα κέρατο από τον
αντίπαλό του, που κατά τη διάρκεια της πάλης είχε
τη μορφή βοδιού. Το πολύτιμο έπαθλο, "δώρο του
γάμου έδωκε στον άξιο Οινέα" .
Η
φοβερή αυτή πάλη συμβολίζει χωρίς άλλο, την νίκη
που πέτυχε η ανθρώπινη επιδεξιότητα ενάντια στην
ορμή του ποταμού, με τα έργα που έγιναν για την
περίφραξη της κοίτης του και την αποξήρανση των
ελών που σχημάτιζε. Ασφαλώς, η ολοκληρωτική ήττα
του κερασφόρου θεού επιτεύχθηκε στην εποχή μας,
με την ίδρυση του φράγματος, από το οποίο
παράγονται σχεδόν ενάμισι δισεκατομμύριο
κιλοβατώρες ηλεκτρικού ρεύματος το χρόνο.
ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ - ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Κατά τη διάρκεια της
Ρωμαϊκής κυριαρχίας καθώς και της μετέπειτα
Βυζαντινής αυτοκρατορίας, η Ευρυτανία δεν έχει
να επιδείξει τίποτε το ουσιαστικό, εκτός από
μερικές τοιχογραφίες βυζαντινής τεχνοτροπίας
στο μοναστήρι του Προυσού, που χρονολογούνται
γύρω στο 1300 μ.Χ. Ακριβώς αυτή την εποχή φαίνεται
πως το ορεινό του εδάφους, οδήγησε την κεντρική
διοίκηση στο να παραχωρήσει φορολογικές
απαλλαγές στους κατοίκους και για το λόγο αυτό
μια ολόκληρη περιοχή ονομάστηκε "Άγραφα",
αφού δεν ήταν γραμμένη σε κανένα κατάστιχο του
κράτους.
Μοναδική εξαίρεση
στην γενικότερη έλλειψη σημαντικών ευρημάτων
αυτής της περιόδου αποτελεί ο
παλαιοχριστιανικός ναός του 5ου αι. που
ανακαλύφτηκε στο Κλαυσί και είναι αφιερωμένος
στην μνήμη του επισκόπου Αθηνών Αγ.
Λεωνίδη. Ο ναός είναι αναπαλαιωμένος και
σώζεται σ' αυτόν ψηφιδωτό δάπεδο, εκπληκτικής
τέχνης.
 Αν όμως σε περιόδους ειρήνης και
ευημερίας της λοιπής Ελλάδος οι Ευρυτάνες δεν
έχουν τίποτα το σπουδαίο να δείξουν, αυτό δε
σημαίνει πως όταν ο τόπος τους χρειάστηκε δεν
ήταν παρόντες και μάλιστα πρωτοπόροι.
Έτσι στα
δύσκολα χρόνια της Τουρκοκρατίας, τα δύσβατα
βουνά και τ' απάτητα κλεισορέμματα της περιοχής
ήταν το λίκνο της χειμαζόμενης λευτεριάς, που τη
θέριευε και την κανάκευε ώσπου να αναγεννηθεί
από την τέφρα της.
Όπως οι Βυζαντινοί,
έτσι και οι Τούρκοι (συνθήκη Ταμασιού,
10-5-1525) αναγκάστηκαν από πολύ νωρίς να
παραχωρήσουν κι αυτοί στους ακατάβλητους
κατοίκους της Ευρυτανίας κάποια αυτονομία και
αυτοδιοίκηση ώστε η περιοχή να γίνει μια νησίδα
καταφυγής για κάθε κυνηγημένο, χώρος ανάπτυξης
κάθε επαναστατικού κινήματος και μήτρα
διατήρησης του πνευματικού φωτός της Ελληνικής
Αναγέννησης που διαφορετικά μπορεί και να έμενε
χωρίς να αναδείξει την πλήρη ακτινοβολία του. Στα
Βραγγιανά, στο Καρπενήσι, στον Προυσό, στη Φουρνά
μεγαλούργησαν δάσκαλοι του γένους όχι μόνο με
ελληνική αλλά και ευρωπαϊκή παιδεία όπως ο πατρο
- Κοσμάς, ο Ευγένιος ο Αιτωλός, ο Αναστάσιος
Γόρδιος και άλλοι.
 Μοναστήρια,
μετόχια, παρεκκλήσια, εκκλησιές, χωμένα μέσα σε
απόμερους βράχους και σπηλιές ή σκαρφαλωμένα σε
απάτητα λημέρια ήταν πραγματικά καταφύγια για
κείνους που εργάζονταν στο δύσκολο έργο της
παλινόρθωσης της ελληνικής ψυχής. Εδώ έζησαν και
έδρασαν, κατ' εξοχήν, οι αρματολοί κι οι κλέφτες,
εμπνέοντος τον αγέρα της λευτεριάς και
ετοιμάζοντας το φύτρο απ' όπου ξεπήδησε ύστερα ο
απελευθερωτικός στρατός του '21.
Εδώ γεννήθηκαν τα αθάνατα δημοτικά
τραγούδια που έγιναν θούριοι για να αφυπνίσουν
ένα λαό που ποτέ δεν αποδέχτηκε τη σκλαβιά του.
Εδώ άνθισαν τα προεπαναστατικά κινήματα που
αποτέλεσαν το προοίμιο του μεγάλου ξεσηκωμού.
ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Η
Ευρυτανία δραστηριοποιείται ξανά κατά τη
δύσκολη περίοδο της Γερμανικής κατοχής, όταν η
κάθε καρδιά σκιρτούσε από τον άνεμο μιας νέας
πνοής που προμήνυε την ανάσταση ολόκληρου του
έθνους. Οι δύσβατες περιοχές της, για μια ακόμη
φορά πρόσφεραν προστασία στους αδούλωτους
αγωνιστές που κατέφθαναν από κάθε γωνιά της
Ελλάδας για να αισθανθούν πως ένα κομμάτι της
πατρίδας τους ήταν ακόμα αλώβητο.
Πραγματικά,
παρά την Ιταλική υποδιοίκηση που είχε
εγκατασταθεί στο Καρπενήσι, σ' όλα τα υπόλοιπα
χωριά, το πέλμα του κατακτητή δεν είχε γίνει
ακόμα αισθητό. Από τις αρχές του 1942, με τη
συνεργασία των δασκάλων και της εκκλησίας, σε
κάθε χωριό άρχισε να οργανώνεται η Αντίσταση και
ο στρατός της απελευθέρωσης.
 Η
περιοχή οργανώθηκε διοικητικά με πρωτοφανή
ταχύτητα και σε δημοκρατικές βάσεις. Στο χωριό
Βίνιανη -που εδώ το βλέπουμε όπως είναι σήμερα-
συγκροτήθηκε την άνοιξη του 1944 η πρώτη κυβέρνηση
των βουνών η ΠΕΕΑ, η οποία προκήρυξε εκλογές σ'
ολόκληρη την Ελλάδα. Αξίζει να σημειωθεί ότι
αυτές ήταν οι πρώτες πραγματικές εκλογές στην
Ελλάδα, που μέχρι πριν τον πόλεμο μαστίζονταν από
δικτατορικά καθεστώτα.Τότε
είναι που για πρώτη φορά ψηφίζουν στην Ελλάδα και
οι γυναίκες.
 Σ' αυτή τη φωτογραφία του Σπύρου
Μελετζή, του φωτογράφου της Εθνικής Αντίστασης,
διακρίνουμε τις Ευρυτανοπούλες να προσέρχονται
στην κάλπη, έχοντας πλήρη επίγνωση του πόσο
σημαντική ήταν η στιγμή που ζούσαν.
Το Εθνικό Συμβούλιο που προέκυψε από αυτές τις
εκλογές, συνήλθε στο σχολείο των Κορυσχάδων και
πήρε αποφάσεις ύψιστης σημασίας για τη συνέχιση
του αγώνα.Παραμένει σήμερα ο χώρος
αυτός μνημείο αδιάψευστο της μαχητικής ψυχής και
του αδούλωτου πνεύματος του Ευρυτάνα και θυμίζει
πόσο σημαντικά πράγματα μπορούν να πετύχουν οι
Έλληνες όταν είναι ενωμένοι.  Τη συμμετοχή του
στον απελευθερωτικό αγώνα, το Καρπενήσι την
πλήρωσε ακριβά.
Λίγο πριν αποχωρήσουν οι Γερμανοί παρέδωσαν την
πόλη στις φλόγες και κατέστρεψαν ότι είχε μείνει
όρθιο.
Στη σκοτεινή περίοδο του
εμφυλίου που ακολούθησε, η περιοχή ρημάχτηκε από
τις τιτάνιες συγκρούσεις των αντιμαχομένων
πλευρών, πληρώνοντας βαρύ φόρο αίματος στις
"συμμαχικές" παρεμβάσεις.
 Δέκα χρόνια μετά
το τέλος του πολέμου, οι πληγές δεν είχαν κλείσει
ακόμα και στην πόλη έχαιναν ανοιχτά στόματα τα
πορτοπαράθυρα των καμμένων σπιτιών.Μέχρι
τα τελευταία χρόνια ήταν αισθητός ο απόηχος και η
φόρτιση των αποφράδων εκείνων ημερών, σαν να μην
έφτανε τάχα ο δύσκολος καθημερινός μόχθος για
την απόχτηση του επιούσιου.
Σήμερα,
οι λίγοι κάτοικοι του νομού, με αμείωτο το
αίσθημα της φιλοξενίας που κληρονόμησαν από τους
αρχαίους προγόνους τους, ασχολούνται με την
σκληρή τους γη και περιμένουν τον ταξιδιώτη που
θα θελήσει να γνωρίσει αυτούς και τον τόπο τους,
για να τον φιλέψουν απ' τους καρπούς της
Ευρυτανίας και να τον κεράσουν ένα ποτήρι κρύο
νερό.
|
